طي سال هاي اخير نام بيماري هايي به گوش رسيده است كه شايد در گذشته هم وجود داشته اما گمان ها بر اين بوده كه فرد در اثر كهولت سن به آنها مبتلاشده و امري طبيعي است. حتي بعضي از بيماري ها به دليل ناآگاهي از نحوه درمان جان بسياري از مبتلايانش را مي گرفت. اما امروزه پيشرفت علم و تكنولوژي روند درماني بعضي از اين بيماري ها را سرعت بخشيده ولي هنوز برخي از آنها در حال سرعت گرفتن هستند و هيچ راه درماني براي آنها پديدار نشده است.
آلزايمر يكي از اين بيماري هاست كه تاكنون هيچ راه پيشگيري و درماني براي آن كشف نشده است و هر روز شاهد اين هستيم كه افراد بي شماري را مبتلامي كند و البته شگفت انگيز آن است كه بسياري از پزشكان اين حيطه هم به اين بيماري تلخ مبتلامي شوند.
به همين دليل و به مناسبت روز جهاني آلزايمر با دكتر سيد سهراب هاشمي فشاركي متخصص مغز و اعصاب به گفت و گو نشسته ايم تا از راز و رمز اين بيماري، بيشتر بدانيم.
لطفاً آلزايمر را تشريح كنيد.
واژه مهمي كه به آن اشاره مي شود دمانس است. درست مثل اين كه بگوييم كسي تب دارد. اين يك لفظ كلي است براي زماني كه فرد اختلال شناختي، آن هم به طور پيشرونده پيدا مي كند.
درست است كه علامت بارز آن فراموشي است اما اگر تنها فراموشي ايجاد شود نمي توان از لفظ عام دمانس استفاده كرد بلكه لازمه اش اين است كه چند موداليتي ديگر مثل اختلال در فاكتورهاي ديگري از قبيل شناخت افراد، شناخت محيط، توانايي هاي چهار عمل اصلي، حساب و كتاب و شخصيت در آن دخيل شود.ممكن است علل بي نهايتي داشته باشد كه متاسفانه تعداد كمي از آنها قابل علاج است در اين ميان كم كاري تيروئيد و يا زماني كه سيستم جذب مايع مغزي نخاعي از كار افتد يا همان عارضه هيدروسفالي پديدار شود از دسته آن علائم است.
آلزايمر يكي از بيماري هايي است كه در دمانس گنجانيده مي شود البته بيماري هاي زيادي داريم كه دمانس را به وجود مي آورند اما آلزايمر يك بيماري خاص است كه دمانس علامت آن بوده و از دسته بيماري هايي است كه علائم آن پيشرونده است و در هيچ جاي دنيا درماني براي آن نيست. يك سري از خصوصيات اين بيماري ميكروسكوپي است و برخي علائم ديگر هم اين عارضه را از ساير بيماري ها جدا مي كند. روش هاي درماني كه در اين خصوص در پيش گرفته مي شود تنها كارايي شان كم كردن علامت ها است اما با وجود اين كار به جايي مي رسد كه تحمل كسي كه برايش احترام زيادي قائل مي شدند براي اطرافيان سخت مي شود. دمانس ها گاهي با علائم بيماري هاي ديگري به غير از آلزايمر همراه هستند مانند دمانس هايي كه با بيماري پاركينسون همراه است و اغلب خصوصيات تصويري متفاوتي دارند. به طور كلي افرادي كه دچار دمانس و علامت پاركينسون هستند بالغ بر 50 درصد دمانس ها را تشكيل مي دهند.
جنبه ارثي تا چه حد در بروز بيماري آلزايمر تاثيرگذار است؟
مي شوند و اين كه فراموش كنند يك شيء را كجا گذاشته اند آنچنان غير طبيعي نيست اما در صورتي كه فردي در اقوامش سابقه بيماري آلزايمر دارد و با فراموشي مواجه شود و اين فراموشي ها با علائم بيماري آلزايمر آغاز شود بايد با مراجعه به پزشك متخصص روش هاي درمان اين بيماري را در پيش بگيرد.
تهديدات اين بيماري در كشور ما چگونه است؟
در كشور ما حدود 20 تا 30 سال قبل يك تغيير الگوي جمعيتي داشتيم كه بر اساس آن ميزان زاد و ولد افزايش پيدا كرد و پس از مدتي روند نزولي به خود گرفت. به اين ترتيب گروه جوانان به يكباره و با هم وارد دانشگاه و بازار كار شدند و به همين دليل مشكلات خاص خودشان را داشتند و فاجعه اينجاست كه اين گروه به يكباره پا به سنين سالمندي مي گذارند از آن زمان چندان دور نيستيم و نزديك به 20 سال ديگر فرا خواهد رسيد و اين مسئولان هستند كه بايد تمهيدات لازم را به كار گيرند و تصميم بگيرند تا عواقب ناراحت كننده آن گريبانگير جامعه نشود.
آيا كشور هاي ديگر چنين هرم سني ندارند؟
در كشورهاي خارجي معمولاً هرم جمعيتي استوانه اي شكل است اما مكا ن هاي مناسبي را براي نگهداري از آنها احداث مي كنند. بر خلاف كشور ما كه خانه هاي سالمندان چندان مناسب نيستند و البته در فرهنگ ما اينطور جا افتاده است كه فرزندان پس از پيرتر شدن والدين شان آنها را نزد خود نگه مي دارند و شايد هم اين امن ترين مكان براي پدر و مادر هاي مسن است. معمولاً جاي سالمندان كه تغيير مي كند توانايي تشخيص شان را از دست مي دهند و بدتر از همه اين است كه شرايط امروز به گونه اي است كه مشغله ها باعث مي شود فرزندان نتوانند به خوبي در كنار والدين خود بمانند.
آيا ممكن است فردي در سنين جواني به عارضه آلزايمر مبتلاشود؟
بسيار بعيد است كه فردي قبل از سن 50 سالگي به بيماري آلزايمر مبتلاشود.
راهكارهايي وجود دارد كه از بروز اين بيماري جلوگيري كند؟
يك فاكتورهايي به عنوان پيشنهاد و گمان هستند كه معمولاً پايه محكم و تاييد شده ندارند. مثل اين كه توصيه به حل كردن جدول مي شود. واقعيت اين است كه نمي توان گفت اين راهكار از ابتلابه بيماري آلزايمر جلوگيري مي كند بلكه باعث مي شود در صورت دچار شدن فرد به اين عارضه، تظاهر علائم به تاخير بيفتد. البته گروهي نيز معتقدند سموم بي حساب كشاورزي و يا مواد افزودني از علل ابتلاي افراد به بيماري آلزايمر هستند، اين ادعا ها نيز اثبات شده نيستند و پايه علمي ندارند.
مهم ترين نكته اي كه بايد در كشورمان و در خصوص اين بيماري مد نظر داشته باشيم چيست؟
در سال هاي قبل آمار ريزش جمعيتي به دليل ابتلابه بيماري هاي قلبي و يا مرگ و مير ناشي از ابتلابه بيماري هاي عفوني بسيار بالابوده است در صورتي كه اكنون اين آمار در حد قابل توجهي كاهش پيدا كرده است با اين حال شكل هرم سني مان زنگ خطري است كه هشداردهنده فاجعه اي در سال هاي نه چندان دور است.
علامت اصلي بيماري آلزايمر و علامت هاي پس از آن چيست؟
علامت اصلي بيماري آلزايمر فراموشي است اما تنها همين علامت براي تاييد اين بيماري كافي نيست بلكه نيازمند يك يا دو موداليتي ديگري است كه تشخيص بروز اين بيماري قطعي شود. تغيير شخصيت، اختلال در محاسبات شناختي، زماني ومكاني، اختلالات گفتاري و عواملي از اين دست مواردي هستند كه در كنار فراموشي وجود بيماري آلزايمر را تاييد مي كند البته مولفه بعدي هم پيشرونده بودن تمام موارد ياد شده است، چراكه بعضي از بيماري ها مثل برخي از سكته ها نيز با اين علائم بروز مي كنند اما پس از مدتي از بين مي روند و پيشرونده هم نيستند.
در صورت بروز اين بيماري چه كساني بيشتر از همه آسيب مي بينند؟
بيماري آلزايمر يكي از معدود بيماري هايي است كه فرد مبتلارا چندان نمي آزارد بلكه اين اطرافيانش هستند كه تمام دردسر ها را متحمل مي شوند و كارها و رفتارهايي را از او مي بينند كه هيچ گاه انتظارش را نداشتند چرا كه مبتلايان به اين بيماري قدرت درك كافي را ندارند، توانايي راه رفتن را از دست مي دهند، كنترل اسپنكتر ندارند، و به عبارتي حلقه هاي زنجير يكي پس از ديگري گم مي شوند. اين افراد درك آنچناني براي ناراحت شدن ندارند و در صورت انجام يك كار نادرست اصرار دارند كه بگويند «من كار اشتباهي انجام نداده ام» و معمولاً اطرافيان را به انجام همان كار نادرست محكوم مي كنند.
بنابراين نقش اطرافيان بسيار مهم است؟
اين هنر اطرافيان است كه بتوانند با او به درستي برخورد كنند و اين بيماري تلخ را بپذيرند.
آيا فرد پس از ابتلابه اين بيماري از سوي پزشك متوجه مشكل خود خواهد شد؟
در ايران معمولاً پزشكان سعي مي كنند از بازگو كردن واقعيت اين بيماري به فرد سرباز زنند و اغلب واقعيت را تنها به خانواده او مي گويند چراكه فرهنگ مان اين طور ايجاب مي كند و سعي بر اين است كه نگراني ايجاد نشود چراكه اغلب از زمان ابتلاتا زمان تشخيص قطعي اين بيماري چند سالي به طول مي انجامد و البته بهترين راه براي تشخيص دقيق اين بيماري انجام عكسبرداري و بررسي هاي كلينيكي است.
آيا حافظه كوتاه مدت و بلند مدت در اين بيماري درگير خواهند شد؟
فراموشي دراين بيماري درابتدا با از دست دادن حافظه كوتاه مدت شروع مي شود و به مرور زمان افراد مبتلاحافظه بلندمدت شان را نيز از دست مي دهند.
آمارهاي جهاني در خصوص اين بيماري چگونه است؟
آمار ها حاكي از آن است در سن 85 سالگي ريسك ابتلاي مردان به بيماري آلزايمر 11 درصد بوده و در زنان اين ميزان به 14 درصد افزايش پيدا مي كند. همچنين تجربه ها نيز نشان دهنده زنان دمانسي بيشتري است، البته آمار مربوط به ابتلابه آلزايمر متوسط در سنين 65 سال به بالاو در كشور امريكا 6 تا 10 درصد و مجموع مبتلايان به آلزايمر خفيف و متوسط 12 تا 20 درصد است. آمارهاي WHO نيز گوياي اين است كه دمانس آن هم به هر علتي در افراد بين 60 تا 69 سال كمتر از يك درصد است و در سنين 90 تا 95 سالگي همين آمار به حدود 39 درصد خواهد رسيد. به اين معنا كه هر 5 سال با پير تر شدن افراد آمار دو برابر خواهد شد.
اصلي ترين دغدغه و شكايت نزديكان اين افراد چيست؟
معمولاً شكايت اطرافيان بيمار مبني بر اين است كه بد و بيراه مي گويد و از آنجا كه دايره لغات شان بسيار محدود مي شود مدام از كلمات «چيز» و «اين» استفاده مي كنند و يا ادعاهايي مي كنند كه اطرافيان به صحت آنها ترديد پيدا مي كنند. براي نمونه يك فرد مبتلابه آلزايمر مدعي مي شود كه پرستارش او را مورد ضرب وشتم قرار داده است و يا بارها اتفاق افتاده است كه پرستار او از اين بيماري اش سوء استفاده كرده، به عقدش درآمده و بعد از مدتي براي چپاول اموال او مدعي خواهد شد. از اين قبيل گرفتاري هاي فرهنگي، حقوقي و اجتماعي موارد بيشماري است كه هر روزه با آنها روبه رو مي شويم.
گاهي اوقات در سنين جواني وقوع بعضي از خاطرات يا جز به جز آنها را فراموش مي كنيم آيا اين دليلي بر امكان بروز آلزايمر است؟
اكثر ما دبستان و كلاس اول ابتدايي مان را به خوبي به خاطر داريم اما در اين دنياي فعلي و پرمشغله بسياري از اتفاقات و خاطرات را فراموش مي كنيم اما اين دليلي بر بروز علائم بيماري آلزايمر نيست چرا كه اختلال توجه اصلي ترين دلايل اين گونه فراموشي هاست. از طرفي ما مي توانيم بسياري از مواردي كه به آنها دقت كافي داريم را به درستي به خاطر بسپاريم و انتقالشان دهيم و البته مديريت ذهن و راهكارهايي كه امروزه بيشتر در مورد آنها بحث مي شود در اين خصوص بسيار كمك كننده است. در صورتي كه يك فرد مبتلابه آلزايمر توانايي به خاطر سپردن را از دست مي دهد و نمي تواند وقايع را در ذهنش ثبت كند. اگر از چنين فردي بخواهيم به وسيله خمير بازي يك جسم كروي بسازد اين توانايي را ندارد چراكه او در ذهنش ديگر چيزي به نام دايره را نمي شناسد و الگوي ساختن آن را از دست داده است. به همين دليل است كه گفته مي شود توانايي شناخت كلمه و انجام كارها در بيماران مبتلابه آلزايمر از دست مي رود.
در صورت بروز اين بيماري كدام يك از توانايي هاي فرد از كار مي افتد؟
توان حسي، حركتي و تعادلي اين افراد ديرتر دچار اشكال مي شود اما توان انجام كارها را از دست مي دهند. در حقيقت بخش هاي مجزا ساختن براي اين افراد از هم گسسته مي شود و كنار هم گذاشتن مراحل ساخت از او بر نمي آيد. براي مثال اگر به بعضي از بيماران آلزايمري گفته شود كاغذ را از جيب سمت راست و قلم را از جيب سمت چپت بيرون بياور و طرحي را بكش نمي تواند اين مراحل را به درستي انجام دهد. اين بيماران توانايي خريد كردن و انجام محاسبات را ندارند. آنها در صورت ناراحت شدن به راحتي از پاسخ دادن طفره مي روند به همين دليل پزشكان مربوطه براي معاينه اين افراد بايد تبحر كافي داشته باشند و راه وارد شدن به بحث را بدانند.
تجربيات تان در طول سال هاي طبابت چه رازهايي را در مورد اين بيماري براي شما بازگو كرده است؟
تجربه به من ثابت كرده آنان توانايي تميز كردن خود و آشپزي را ندارند (در حالي كه فرد مبتلابه افسردگي توانايي آشپزي كردن را از دست نخواهد داد) يكي ديگر از فعاليت هايي كه مبتلايان به آلزايمر از انجام آن عاجز هستند كشيدن ساعت است، نمي توانند زماني كه از آنها خواسته مي شود را به درستي روي كاغذ نمايش دهند.
آيا داروهاي مبتلايان به اين بيماري طيف وسيعي دارد و براي هر فرد با توجه بشدت بيماري اش داروي متفاوتي تجويز مي شود؟
معمولاً براي مبتلايان از دو گروه دارويي استفاده مي شود. يك گروه از اين داروها مهاركننده آنزيم استيل كنيل استراز مركزي هستند كه براي آلزايمر هاي خفيف و متوسط است و گروه ديگر قدرت حافظه را بهتر مي كنند و در صورت ابتلابه بيماري آلزايمر متوسط و شديد تاثير گذار خواهند بود.
