بوکان هویت تاریخی خود را از محوطه باستانی قلایچی در مجاورت روستای قلایچی در هشت کیلومتری شمال شرقی بوکان وام گرفته است.
به گزارش فارس از ارومیه، بوکان هویت تاریخی خود را از محوطه باستانی قلایچی در مجاورت روستای قلایچی در هشت کیلومتری شمال شرقی بوکان به وام گرفته که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن (ماناها) در هزاره نخست پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب ایران است و نماد تمدن و قانون در بین مردمان این نواحی بوده است.
اسناد و مدارک باستانی مکشوفه از این منطقه نشان از یک تمدن کهن است که همزمان نمونه‌هایی از این دست در حسنلو در نقده، زیوه در سقز حکایت از پیشینه تاریخی این دیار است، بوکان به پایگاه اشکانیان و ساسانیان نیز منتسب بوده زیرا تپه‌های خاکستری نشانگر آتشکده‌های عهد زرتشت است.
طبق بررسی‌های به عمل آمده در روند و خواستگاه پیدایش شهرها معلوم شده که خاورمیانه و مخصوصا مناطق غرب ایران جزو کهن‌ترین تمدن‌هایی هستند که سابقه شهرنشینی آنها محرز شده است، بر همین اساس شهر کنونی بوکان نیز با توجه به قرارگیری در حیطه جغرافیایی فوق و نیز وجود ده‌ها بنا تپه و سایت تاریخی در داخل و اطراف خود از کهن‌ترین مکان‌هایی است که دارای سابقه شهر نشینی است.
قدمت تاریخی بوکان و ویژگی در کنار شاخص‌های فرهنگی بوکان را در استان با نام شهر فرهیختگان معرفی کرده و ادبیات این دیار چهره‌‌های برجسته‌ای را به عرصه هنر و ادبیات ایران زمین معرفی کرده است، یدک کشیدن شهر آفرینش‌های فرهنگی و هنری مسئولیت مردمان این دیار را در حفظ و پاسداری و نشر این سرمایه گرانبها را دو چندان کرده است.
قبل از آمدن آریاییها به ایران حکومت‌های محلی زیادی در سلسله جبال زاگرس حکومت می کردند از میان دولت‌هایی که نخست در سرزمین آینده ماد تشکیل حکومت دادند میتوان مانا را نام برد مرکز دولت مزبور در جلگه جنوبی دریاچه ارومیه قرار دارد.
دولت مانا از قرن هشتم بارها با آشور و اورارتو به مبارزه برخاست و در واقع مغلوب هیچ یک از دول مزبور نشد، براساس پژوهش‌ها و بررسی‌های انجام گرفته آثار مربوط به دولت مانا از جنوب دریاچه ارومیه به دست آمده است.
این محدوده شامل شهرهای بوکان، نقده، اشنویه، پیرانشهر، سردشت، مهاباد، میاندوآب، شاهین‌دژ، سقز، بانه و بیجار و براساس یافته‌های جدید مناطق زنجان و از آن طرف تا حوالی تبریز است.
در سال 1364 گروهی از باستان‌شناسان سازمان میراث فرهنگی کشور برای انجام یک فصل بررسی و شناسایی محوطه‌های باستانی عازم منطقه بوکان شدند، این گروه ضمن بازدیدهای خود با تپه‌ای مواجه شد که از هر لحاظ حائز اهمیت بوده است در سطح تپه و نیز در گودهایی که توسط غارتگران فرهنگی ایجاد شده بود شمار زیادی آجر لعابدار و قطعات متعدد آن پیدا شد و بنا بر گفته اهالی این آجرها که عموما لعابدار و دارای نقوش گوناگون بوده دست به دست خرید و فروش می‌شد.
شایان ذکر است نمونه این آجرها از موزه ملی توکیو و مرکز مطالعات خاورمیانه ژاپن و... سر در آوردند بر این اساس سازمان میراث فرهنگی کشور در صدد بر آمد در این محوطه برنامه کاوش را به اجرا درآورد.
باستان‌شناسان طی یک فصل کاوش بخش‌هایی از یک سازه مهم معماری را از زیر خاک خارج کردند و همچنین کتیبه آرامی آن که سیزده سطر دارد طی این کاوش‌ها به دست آمد این کتیبه به همراه آجرهای لعابدار مکشوفه از این فصل حفاری در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود و طی طرح مشترکی از طرف دانشگاه تهران و موزه ایران باستان مورد مطالعه قرار گرفته است.
هیئت کاوشگران به بقایای معبدی دست یافت که طبق کتیبه آرامی آن متعلق به دوره مانا بوده و در واقع همان شهر ایزیرتو پایتخت ماناها است در اطراف قلایچی قلاع نظامی کوهستانی با عملکردهای استحفاظی دیده‌بانی و تقویتی ایجاد شده است.
در دومین فصل کاوش هیئت کاوش قلایچی بزرگ‌ترین قلعه نظامی ماناها را در ساحل شمالی زرینه رود در بالای کوه مجاور روستای جان آقا شناسایی کرد علاوه بر این قلعه چند قلعه مانایی دیگر در فصل‌های بعد در مکان‌هایی چون روستای اربنوس روستای آقا از توابع میاندوآب شناسایی کرد علاوه بر این قلعه چند قلعه مانایی دیگر در فصل‌های بعد در مکان‌هایی چون روستای اربنوس روستای ساری قامیش عملکرد حفاظتی نسبت به شهر ایزیرتو داشتند.
در بالای تپه قلایچی مجموعه‌ای معماری به دست آمد که مساحت آن یک هکتار است این مجموعه دارای یک ورودی و سه پله در ورودی است در کنار ورودی اتاقی کوچک وجود دارد و آثار دو پایه ستون در آن دیده می‌شود کف مجموعه به صورت سنگفرش بوده و در وسط این مجموعه تالار ستون‌داری وجود دارد که نسبت به کل مجموعه حالت مرکزیت به خود گرفته است.
غار طبیعی قلایچی در 12 کیلومتری شمال شرقی بوکان و در مجاورت محوطه باستانی قلایچی که از مراکز تمدن مانایی‌ها بوده قرار گرفته و از جمله غارهای طبیعی به شمار می‌آید که در اثر نفوذ آب به دورن لایه زمین شکل گرفته و از نظر ساختاری از جمله غنی‌ترین غارهای مکشوف در ایران به شمار می‌رود.
دهانه غار قلایچی با قطر هشت متر در ارتفاع یک‌هزار و 750 متری کوهی با همین نام قرار دارد عمق چاه تا رسیدن به کف تالار نخست 110 متر بوده که مستلزم فرود روی تپه‌ای 20 متری است.
لازم به ذکر است که عمیق‌ترین چاه ایران با نام دریا در شهر رفسنجان به عمق 83 متر ثبت شده و این در حالی است که با کشف چاه اول این غار میتوان آن را با عمق 110 متر عمیق‌ترین چاه طبیعی کشف شده در ایران نامید.
وسعت بوکان حدود 5.6 درصد آذربایجان غربی را به خود اختصاص داده و بعد از شهرهای ارومیه و خوی بزرگ‌ترین شهر استان است، این شهرستان در منطقه تقریبا کوهستانی و معتدل قرار گرفته است.
شهر بوکان طبق کشفیات باستانشناسی سال 1350 که توسط وزارت فرهنگ آن زمان به ثبت رسیده است معلوم می‌گردد که سه هزار سال پیش در این محل آبادی وجود داشته است با مراجعه به 31 فقره آثار مکشوفه باستانی بوکان و اطراف آن و نیز وجود تنورهای خرد شده و گورهای بسیار در اعماق زمین به قدمت این نواحی میتوان پی برد.
مردم منطقه در این شهر و روستاهی اطراف آن به تولید صنایع دستی مشغول هستند و عمده صنایع دستی این منطقه شامل قالی بافی، سجاده بافی، پارچه بافی، حصیر بافی و خراطی بوده و پولک دوزی از مشهورترین صنایع خانگی این شهرستان است.
آرامگاه شیخ برهان در روستای خانقاه، آبشار کیوه رش در منطقه گردشگری کیوه رش، قلعه بردینه، مسجد جامع روستای حمامیان، مسجد جامع بوکان، قلعه سردار عزیز خان مکری و گنبد سردار از دیگر آثار تاریخی بوکان به شمار می‌رود.
قلعه سردار خان مکری از اماکن تاریخی بوکان محسوب می‌شود سردار عزیز خان مکری وزیر جنگ ناصر الدین شاه قاجار در سال 1285 هجری قمری اقدام به احداث یک قلعه در کنار حوضخانه بزرگ بوکان کرد در دو گوشه شرقی و غربی این قلعه در بالای برج‌های مرتفع منشوری شکل آن دو کنگره فلزی نصب شده که شکوه و عظمت خاصی را به قلعه بخشیده بود.
مقبره سردار در شهر بوکان در داخل پارک عمومی قرار گرفته و مربوط به دوره قاجاریه است این اثر 198 مترمربع بوده و دارای یک گنبد مرکزی، ایوان و دو دهلیز در طرفین است، مصالح به کار رفته در بنا در قسمت پی از سنگ لاشه به صورت تفلیسی و دیوارها و گنبد و طلق‌ها از آجر چهارگوش است، در ضلع جنوبی که ورودی بنا را تشکیل می‌دهد ایوانی با دو ستون سنگی قرار گرفته که زیبایی خاص به مجموعه داده است.
مقبره مذکور مدفن خانواده سردار "عزیز خان مکری" داماد امیرکبیر و فرمانده کل قشون ناصرالدین شاه قاجار بوده که مورد توجه امیرکبیر بوده است، بنای مذکور با معماری سنتی یکی از آثار قدیمی و ارزشمند بوکان بوده که به دلیل احترام خاص مردم به این مکان معمولاً مورد بازدید اهالی بوکان قرار می‌گیرد.
مسجد حمامیان در نزدیکی شهر بوکان در کنار روستای حمامیان مسجد قدیمی و نسبتاً سالم حمامیان و بقایای مدرسه قدیمی حمامیان که هم اکنون قسمتی از کلاس‌های آن سالم مانده، قرار گرفته است، این مسجد قبل از جنگ جهانی دوم در سال 1328 هجری بنا شده و موسس آن مرحوم "محمود آقا ایلخانی‌زاده" و معمار آن شادروان "معمارباشی مراغه‌ای" بوده است.
مسجد جامع بوکان در بخش مرکزی و قدیمی شهر و در کنار تپه قدیمی، مشهور به تپه قلعه سردار و در ضلع شرقی سرآب که از کوه فعل شکینه سرچشمه می‌گیرد، قرار گرفته، این اثر با طول و عرض 25*30 متر دارای شانزده گنبد که بر روی نه ستون قرار گرفته احداث شده است.
شش عدد از این ستون‌ها از سنگ‌های آهکی تراشدار مربوط به بنای اولیه اثر است، ولی چهار گنبد آجری و سه عدد از ستون‌ها با تیرآهن و روکش سیمانی در گسترش بعدی مسجد در سال 1345 ساخته شده‌اند، تاریخ تاسیس مسجد جامع 1310 هجری قمری است و معمار این بنا مرحوم "علی اصفهانی" از معماران ماهر و چیره دست آن زمان بوده است.
بوکان شهری غنی از جاذبه‌های گردشگری استفرماندار بوکان گفت: بوکان شهری غنی از جاذبه‌های گردشگری است.
حسن عباسی امروز در گفت‌و‌‌گو با خبرنگار فارس در ارومیه اظهار داشت: بوکان شهری دارای جاذبه‌های متعدد گردشگری از نظر طبیعت و آثار باستانی بوده و از جمله آثار باستانی میتوان به تپه قلایچی، مسجد جامع، مسجد حمامیان، قلعه سردار مکری و قلعه بردینه اشاره کرد.
وی با بیان اینکه یک هتل مجهز و پنج مهمانسرا در بوکان وجود دارد، ابراز داشت: در ایام تعطیلات نوروز و تابستان مکان‌هایی برای اقامت مسافران از جمله مراکز شبانه‌روزی تجهیز و آماده می‌شود.
عباسی بر اهمیت اطلاع‌رسانی و تبلیغات در خصوص جاذبه‌های گردشگری در جذب گردشگر، افزود: سالانه در سفرهای نوروزی بروشورهایی در زمینه جاذبه‌های گردشگری شهرستان تهیه و در اختیار گردشگران قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه توافقات لازم برای احداث موزه مردم شناسی در بوکان انجام شده، ادامه داد: در صورت تامین اعتبار عملیات اجرایی این موزه نیز آغاز خواهد شد.
عباسی با بیان اینکه آثار باستانی با ارزشی در بوکان وجود دارد، تصریح کرد: در حال حاضر نیز کاوش‌هایی بر روی برخی از آثار در حال انجام است.
فرماندار بوکان در پایان متذکر شد: یکی از مسائل مهمی که می‌تواند وضعیت صنعت گردشگری را بهبود بخشد مسئله کیفیت خدمات گردشگری است که می‌تواند بر توسعه گردشگری داخلی و نیز بر افزایش آمار گردشگران خارجی تاثیر به سزایی داشته باشد.
صنعت گردشگری علاوه بر درآمدزایی بالا از توانایی اشتغال‌آفرینی خوبی نیز برخوردار است و توسعه این صنعت نقش مؤثری در کاهش بیکاری و بهبود توزیع درآمد و افزایش درآمدهای منطقه دارد. گردشگری به واسطه ارتباط زیادی که با دیگر فعالیتهای اقتصادی دارد می‌تواند منافع قابل توجهی را برای کل اقتصاد فراهم آورد، فعالیتهای مربوط به حمل و نقل، هتلداری، صنایع دستی و رستورانها از جمله مواردی هستند که با توسعه صنعت گردشگری از رونق نسبی خوبی برخوردار خواهند شد و در رونق اقتصادی منطقه نیز موثر خواهند بود.
دشت زیبا و حاصلخیز بوکان در حصار رودهای سیمنه و زرینه و کوه‌های صخره‌ای قرار گرفته با مردمانی خونگرم، میهمان‌نواز و میهن‌دوست.
محوطه باستانی قلایچی در مجاورت روستای قلایچی در هشت کیلومتری شمال شرقی بوکان قرار دارد، از آثار به دست آمده از این تپه علاوه بر معبد مرکزی، برج‌ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله‌هایی که به این حیاط متصل می‌شود، اتاق هایی با اندود گل اخری و نقاشی‌هایی با رنگ‌های سیاه و آبی و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی است با توجه به مدارک سفالی و آثار موجود به نظر می‌رسد که این مجموعه مربوط به دوره حکومتی مانا در شمال غرب ایران باشد.
عکسها زیبا و کم نظیر هستند.