ارتودنسی روشی تخصصی برای جفت‌کردن و نظم بخشیدن به دندان‌هایی است که در موقعیت مناسبی در فک قرار نگرفته‌اند. این روش میان مردم به سیم‌کشی دندان مشهور است. ردیف نبودن دندان‌ها را شاید در بسیاری از افراد جامعه مشاهده کنیم. این افراد نیز ممکن است نیاز به ارتودنسی داشته باشند، اما پرسش‌های زیادی در این رابطه مطرح می‌شود؛ این که از چه سنی می‌توانیم ارتودنسی کنیم؟ شرایط چگونه است؟ و چه کسانی می خواهند ارتودنسی بکنند.
جام جم با دکتر محمد بیات جراح فک و صورت و رئیس هیات مدیره جراحان فک و صورت در این باره به گفت‌وگو پرداخته است.
چه کسانی لازم است ارتودنسی کنند؟
وقتی نسبت بین اندازه دندان ها و اندازه فک مناسب نباشد و به شلوغی و کجی آنها و رابطه غیرصحیح دندان های فک فوقانی و تحتانی منجر شود، انجام ارتودنسی برای اصلاح بد شکلی پیش آمده ضرورت می یابد. این روش موجب می شود فرد لبخند زیباتر و چهره زیباتری داشته و حتی از اعتماد به نفس بالاتری هم برخوردار باشد. علاوه بر آن وقتی دندان ها روی هم قرار می گیرند، احتمال پوسیدگی و خرابی دندان بالا می رود. مراقبت از دندان های ردیف و حفظ بهداشت آنها بسیار آسان تر است و به طور کلی کیفیت زندگی بهتر می شود.
علت شلوغی دندان ها چیست؟
ژنی که اندازه دندان ها را مدیریت می کند با ژنی که اندازه فک فوقانی و تحتانی را تعیین می کند دو ژن متفاوتند. بنابراین ممکن است قوسی که دندان ها در آن قرار می گیرند، فضای کافی برای جای دادن دندان ها نداشته باشد. این شایع ترین علت بی نظمی دندان هاست. غیر از عوامل ژنتیکی موارد دیگری هم می توانند باعث بروز این پدیده شوند. برخی از عادات دهانی مانند مکیدن انگشت، خودکار یا استفاده از پستانک (سندرم شیشه شیر) می تواند تاثیرگذار باشد. تنفس از دهان نیز مورد دیگری است که به این روند کمک می کند. شایع ترین دلیل تنفس از دهان داشتن لوزه سوم است که کودک به دلیل این که قادر به تنفس از راه بینی نیست، دهان همیشه باز مانده و چون در حال رشد است دهان فشار را متقبل می شود و علاوه بر شلوغی دندان ها اختلال رشدی تکاملی فکی پیدا می کند. بی نظمی دندانی از نوع ژنتیکی را در نژاد سیاه کمتر ملاحظه می کنیم زیرا تداخل ژنتیکی کمتر است، ولی در جامعه آمریکا با آن تداخل ژنتیکی بالا، بی نظمی دندانی هم بالاتر است. در کشور ما هر دو نوع ژنتیکی و محیطی دیده می شود.
بهترین زمان برای ارتودنسی کی است؟
بهترین زمان پیش از بیست سالگی است. قبل از ده سالگی ارتودنسی به صورت پیشگیری است و اقدامات هم بسیار ساده تر است. کودکان استخوان های نرم تری دارند و درمان به مراتب خیلی راحت تر از بزرگسالان است. بعد از ده سالگی، حوالی سن بلوغ، در دخترها کمی زودتر و در پسرها کمی دیرتر این کار انجام می شود. وقتی دندان نیش بالا در حال رویش است، بهترین زمان برای مراجعه است.
چگونه باید از نامنظمی دندان ها جلوگیری کرد؟
پدر و مادرها باید آگاه باشند و از دادن پستانک یا اشیایی که کودک تمایل به مکیدن آنها دارد خودداری کنند. برخی تصور می کنند دندان های شیری دندان های بی ارزشی هستند و به حفظ و نگهداری آنها نیازی نیست، اما از بین رفتن زود هنگام دندان های شیری می تواند در از بین رفتن دندان های دائم نقش داشته باشد. مصرف شکلات و شیرینی باید در کودکان محدود شود. دندان شیری حتما باید در زمان مناسب بیفتد.
آیا اختلالات فکی افراد هم می توانند با ارتودنسی درمان شود؟
برای این گروه از بیماران فقط درمان ارتودنسی کافی نیست. ارتودنسی برای کسانی که عمل جراحی فک دارند، نیز ضرورت پیدا می کند. برخی از بیماران اختلالات فکی دارند، دو فک بدرستی روی هم چفت نمی شوند و فک بالا جلوتر از پایینی و بر عکس است، این گروه از بیماران باید جراحی فک انجام دهند ولی پیش از آن لازم است ارتودنسی شوند. جراحی فک بدون ارتودنسی اشتباه است و تقریبا همه بیماران پیش از عمل جراحی فک به ارتودنسی نیاز دارند؛ البته کمی پیچیده تر از ارتودنسی کودکان است.
ارتودنسی در بزرگسالان چگونه است؟
ارتودنسی به صورت تئوریک در هر سنی قابل انجام است و هیچ گاه برای آن سن خاصی مشخص نکرده اند. این طور نیست که اگر کسی در سن بلوغ یا کودکی انجام ندهد، دیگر نمی تواند در دهه سوم زندگی این کار را بکند. تا هر سنی قابل انجام است ولی از دهه سوم به بعد استخوان محکم تر شده، جابه جا کردن دندان ها مشکل تر است و زمان نیز طولانی تر خواهد بود. برخی از ارتودنتیست ها ممکن است از قبول آن امتناع ورزند، اما به هر حال قابل انجام است و نتایج مطلوبی دارد.
اساس کار ارتودنسی چگونه است؟
یک تئوری وجود دارد که هر جا استخوان را تحت فشار قرار دهیم، تحلیل می رود و هر گاه آن را تحت کشش قرار دهیم، استخوان ساخته می شود. این فشار باید بسیار ملایم و از فشار خون کمتر باشد، تا باعث نکروز (مردن سلول ها) نشود. این فشار باید چند ماه یا سال ادامه یابد.
چند نوع ارتودنسی داریم؟
برخی با دستگاه های ثابت و برخی با دستگاه های متحرک انجام می شود. در سنین پایین به ارتودنسی متحرک و بیمارانی که در بزرگسالی مراجعه می کنند به ارتودنسی ثابت نیاز دارند. بعد از ارتودنسی ثابت هم برای حفاظت از ارتودنسی متحرک استفاده می شود تا دندان ها دوباره جابه جا نشوند.
آیا ممکن است شخصی با ارتودنسی مشکل پیدا کند؟
مهم ترین مشکلی که ممکن است ایجاد شود، وقتی است که بخواهیم مشکلات فکی را با ارتودنسی اصلاح کنیم یا پزشکانی که در این زمینه آموزش کافی ندیده و مبادرت به انجام چنین کاری می کنند ممکن است مشکلاتی جدی برای بیمار ایجاد کنند. مثلا با فشار غیرعادی که به دندان ها وارد می شود،تحلیل در دندان یا ریشه به وجود آید. هر درمانی ابتدا برای بیمار ممکن است مشکلاتی را پیش آورد. ارتودنسی به حافظت و بهداشت مناسب دهان و دندان نیازمند است. زیرا در این حالت و با وجود یک شیء اضافی در دهان آن هم به طور دائم، احتمال پوسیدگی بیشتر است. ولی معمولا بیماران به آن عادت می کنند و اختلالی در زندگی طبیعی به وجود نمی آید.
چه زمانی ارتودنسی خارج می شود؟
زمان آن متغیر است ولی اغلب ممکن است یک تا دو سال طول بکشد و وقتی پزشک از نتیجه کار مطمئن شود، آن را خارج می کند.
آیا جراحی فک در بزرگسالان مشکل است؟
جراحی به صورت سر پایی است، ولی متاسفانه بیشتر بیماران بزرگسال ما با آن مخالف هستند و فقط به ارتودنتیست مراجعه کرده و اقدامی انجام می دهند که غیرقابل جبران است./ ضمیمه سیب
