مشکلات مربوط به خدمات دندانپزشکی و سلامت بهداشت و دهان بر هیچ‌کس پوشیده نیست. هزینه‌های خدمات دندانپزشکی در ایران اگرچه نسبت به سایر کشورها کمتر است اما، وضعیت اقتصادی مردم و تحت پوشش بیمه‌نبودن این خدمات هزینه‌های سنگینی را بر مردم تحمیل می‌کند. از طرف دیگر، در چند سال گذشته به‌دلیل افزایش نرخ ارز، قیمت تجهیزات دندانپزشکی و به تبع آن خدمات درمانی افزایش چشمگیری داشته است. هفته اول اردیبهشت هفته سلامت نامگذاری شده است، با اینکه دولت یازدهم حوزه بهداشت و سلامت و سیاستگذاری در این زمینه را در مرکز توجه خود قرار داده است، به نظر می‌رسد مساله خدمات درمانی دندانپزشکی همچنان مغفول مانده است و تعامل دولت و انجمن‌های پزشکی نیز وضعیت مطلوبی ندارد.
آرمان در همین زمینه با علی تاجرنیا، دندانپزشک، دبیر اجرایی پنجاه‌وچهارمین کنگره انجمن دندانپزشکی ایران و عضو شورای‌عالی دندانپزشکی کشور گفت‌و‌گویی داشته است.
توجه مردم به سلامت دهان و دندان نسبت به سایر مسائل بهداشت و سلامت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟در رابطه با بحث سلامت دهان و دندان دو بحث مهم داریم؛ بحث درمان و پیشگیری. در رابطه با پیشگیری به‌دلیل فرهنگ غالبی که در کشور ما وجود دارد و مردم به دنبال این هستند که پس از ایجاد مشکل به دنبال رفع آن برآیند، به‌طور طبیعی مراجعه مردم و توجه آنها به درمان بیشتر است. اما در حوزه پیشگیری به‌نظر می‌رسد آنچنان که باید و شاید به این مساله توجه نشان داده نمی‌شود. اگرچه ممکن است سطح استفاده از خمیر دندان و مسواک نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده باشد اما، عدم توجه جدی به آموزش‌ها باعث شده است جهش و پیشرفت را در زمینه بهبود شاخص پوسیدگی در دهان افراد نداشته باشیم. به همین دلیل است که به‌رغم افزایش دندانپزشکان، دانشکده‌های دندانپزشکی و مراکز بهداشتی و درمانی آنچه افزایش پیدا کرده خدمات درمانی است و نه خدمات پیشگیری. توجه مردم نسبت به بحث پیشگیری کمتر است، شاید مقوله‌ای به‌نام نخ دندان برای مردم مانوس نبوده و هنوز هم نیست، در حوزه درمان توجه بیشتر است. اما به هر حال چالش اصلی هزینه تمام شده خدمات دندانپزشکی است که باعث شده اگر قرار است مردم خدمتی را از سبد کالای خود حذف کنند، خدمات دندانپزشکی در ابتدای مسیر قرار گیرد و همین امر هم باعث شده است مشکلات بهداشتی درمانی وجود داشته باشد.
به نظر شما نرخ خدمات دندانپزشکی چقدر باید باشد که هم پزشک درآمد مطلوب داشته باشد و هم بیمار از هزینه‌ها آسیب نبیند؟فکر می‌کنم خدمات دندانپزشکی نسبت به خدمات دیگری که ارائه می‌شود، تفاوتی دارد و آن هم این است که هزینه تمام‌شده آن به نسبت دیگر خدمات بیشتر است. دندانپزشکی به‌دلیل مجموع تجهیزات و موادی که می‌خواهد، زمانی که برای کارهای دندانپزشکی صرف می‌شود و ریسک بالای خدمات درمانی باعث شده است هزینه‌های درمانی نه‌تنها در ایران بلکه در کل جهان بیشتر از سایر خدمات باشد. با این حال، واقعیت این است که در بسیاری از کشورها بحث پیشگیری قوی‌تر است، بنابراین کسانی که می‌خواهند خدمات درمانی دندانپزشکی بگیرند، نسبتشان کمتر است. در ایران گیرندگان خدمات درمانی بسیار زیاد است. هر ایرانی در سن میانسالی به‌ندرت دندان غیرپوسیده دارد. معمولا تعداد دندان‌های کشیده شده، پرشده و عصب‌کشی شده در شهروندان ما بیشتر است. در کشورهای دیگر چون تعداد خدمات گیرندگان کمتر است بیمه‌ها ورود جدی‌تری به بحث دندانپزشکی کرده‌اند. به همین دلیل، به‌رغم اینکه ممکن است هزینه‌های بیمه‌های خدمات دندانپزشکی هم بیشتر باشد، اما چون نسبت به هزینه‌های آزاد بهتر است، مردم به سمت بیمه‌ها اقبال دارند. بنابراین در بسیاری کشورها اگر شما بیمه دندانپزشکی نداشته باشید، عملا نمی‌توانید خدمات دندانپزشکی داشته باشید و تنها یکسری افراد خاص می‌توانند این کار را انجام دهند. در ایران با توجه به نوع اقتصاد مردم هزینه‌ها گران است. اگر بخواهیم مقایسه درآمدی میان اقشار مختلف در کشور انجام دهیم و اگر با دیگر شغل‌هایی که در کشور ما وجود دارد و جنبه خدماتی یا دلالی دارد مقایسه کنیم، برای دندانپزشک این هزینه‌ها گزاف و بالا نیست. با این حال، چون بیمه‌ها در این حوزه ضعیف عمل می‌کنند و مردم مجبورند از جیب خودشان هزینه بیشتری را دهند، این مساله به‌صورت فشار اقتصادی به بیمار خودش را نشان می‌دهد. اما باید یک نکته را توجه داشت که 97 درصد خدمات دندانپزشکی در کشور ما توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. در واقع مراکز بهداشتی درمانی وزارت بهداشت نزدیک به دوهزار یونیت دندانپزشکی دارند، اما تنها 3 درصد خدمات را انجام می‌دهند، آن هم خدمات سطح یک را که عمدتا به کودکان زیر 6 سال یا مادران باردار تعلق دارد. با توجه به مجموع این بحث‌ها معتقدم در مقام مقایسه با کشورهای دیگر خدمات دندانپزشکی در کشور ما گران نیست اما با توجه به میزان درآمدی که در کشور ما وجود دارد هزینه‌های دندانپزشکی برای مردم کمرشکن است.
با توجه به این مباحث، فکر می‌کنید چطور می‌توان از بار هزینه‌هایی که بر دوش مردم است کاست و این مشکل را تا حدودی رفع کرد؟درحال حاضر تجربه‌هایی در حوزه بیمه‌های دندانپزشکی داریم که به‌نظرم بزرگ‌ترین آن تجربه بیمه نیروهای مسلح است، واقعیت این است افزایش تعداد دندانپزشکان اگرچه ممکن است برای خود آنها خوشایند نباشد، اما برای بحث ارائه خدمات درمانی در کشور ما یک فرصت است. هر چه مردمی که تحت پوشش قرار می‌گیرند، نسبتشان به پزشکان کمتر باشد، بازار اشتغال شرایطی پیدا می‌کند که درواقع به نوعی دندانپزشکان مجبور می‌شوند با هزینه‌های کمتری آن خدمات را ارائه کنند. اینجاست که نقش بیمه‌ها نقش مهمی می‌شود. مردم ترجیح می‌دهند به‌جای اینکه قیمت آزاد بپردازند، مبلغی را بپردازند تا بیمه آنها را تحت‌پوشش قرار دهد. از طرف دیگر، دندانپزشکان حاضرند به نوعی با بیمه‌ها تعامل کنند تا بیمار بیشتری برای آنها جذب کند. بنابراین، سرمایه‌گذاری که آنها برای خدمات درمانی انجام می‌دهند قیمت تمام‌شده خدمات را کاهش خواهد داد، همین مساله باعث می‌شود بتوانند با بیمه‌ها به قیمت کمتری توافق کنند. برای مثال، هنگامی که شما مطب دارید و یکسری تجهیزات و مواد در آن وجود دارد بابت هزینه‌های مطب، استهلاک سرمایه و تجهیزات هزینه‌های نیروی انسانی یک هزینه ثابتی را می‌پردازید. بنابراین اگر شما در روز 10 بیمار را ویزیت کنید، مجموع این هزینه‌ها میان این بیمارها تقسیم می‌شود، اگر 20 بیمار ویزیت کنید، میان 20 نفر تقسیم شود. در این صورت خدمات ارائه‌شده به 20 نفر ارزان‌تر و کمتر است. دولت جدید یکی از مهم‌ترین کارهایی که انجام داده و از بعد از انقلاب سابقه نداشته است، این است که سلامت را مساله اول کشور کرده است، اما بازهم احساس می‌شود از موضوع دندانپزشکی غفلت شده است. دولت باید سرمایه‌گذاری بزرگی در زمینه بهداشت، پیشگیری و انواع خدماتی که از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند انجام دهد. از طرف دیگر مجموعه‌هایی را تقویت کنند که بیمه‌های دندانپزشکی با حمایت دولت یا حداقل نهادهای مختلف دولت یا بنگاه‌های بزرگ اقتصادی بتوانند افراد بیشتری را تحت‌پوشش قرار دهند. به این شکل به‌نوعی یک شرایط برد- برد- برد برای مردم، دولت و دندانپزشکان به‌وجود می‌آید. مردم خدمت بیشتر و ارزان‌تر می‌گیرند و برای دولت به این جهت که در درازمدت هزینه کمتری برای سلامت دهان و دندان مردم می‌کند. برای دندانپزشکان به این دلیل که با وجود تعداد بیشتری خدمت گیرندگان می‌توانند به درآمد مورد نظر برسند و خدمات را به نحو مطلوبی ارائه کنند.
اخباری در رابطه با گران شدن تجهیزات پزشکی شنیده می‌شود که حاکی از آمار و ارقام متفاوت است، برخی از گران شدن صددرصدی و برخی از گران شدن 700 درصدی تجهیزات پزشکی صحبت می‌کنند، می‌توانید در این زمینه توضیح دهید؟گفتن یک عدد یا رقم به‌صورت مشخص کار صحیحی نیست. شاید برخی بتوانند حدودی رقمی را بگویند. در چند سال گذشته با دو چالش عمده رو‌به‌رو شدیم: افزایش قیمت ارز و تحریم‌ها. بخش عمده‌ای از مواد و تجهیزات دندانپزشکی تولید خارج از کشور است، از این‌رو افزایش قیمت دلار بر خدمات دندانپزشکی تاثیر گذاشت، ممکن است خیلی از خدمات پزشکی دیگر آنقدر وابسته به خارج از کشور نباشد. برخی قطعات دندانپزشکی حتی مقرون به‌صرفه نیست که در داخل تولید شود و از خارج می‌آید. بنابراین طبیعی است که هنگامی که در چند سال گذشته دلار 300 درصد افزایش قیمت داشته است، به تبع آن هزینه تمام شده تجهیزات دندانپزشکی هم بالا می‌رود. در دندانپزشکی تجهیزات و مواد عناصر بسیار موثری هستند. در چند سال گذشته طیفی از گرانفروشی را شاهد بوده‌ایم. چالش دیگر تحریم‌ها بود و باعث شد نرخ مواد دندانپزشکی و وسایلی که دارای کاربردهای غیر دندانپزشکی هم بودند مورد تحریم قرار گیرند. فقدان آنها و دورزدن مسیر برای به‌دست آوردن آنها باعث ایجاد دلالی‌هایی شد که قیمت تمام‌شده را افزایش داد. البته متاسفانه در کشور ما این اتفاق می‌افتد که قیمت دلار بالا می‌رود و قیمت اجناس هم بالا می‌رود، اما هنگامی که قیمت دلار کاهش پیدا می‌کند، قیمت کالا تعدیل نمی‌شود. افزایش قیمت تجهیزات پزشکی به‌صورت طیفی بوده است. اگر بخواهیم معدل بگیریم، طی 3 یا 4 سال گذشته سه برابر شده، یعنی افزایش 300 درصدی داشته است.
نقش انجمن‌های پزشکی در سیاستگذاری در حوزه سلامت را چگونه می‌بینید و تعامل دولت و این انجمن‌های چگونه باید باشد؟واقعیت این است که هنوز به جهت ساخت قدرت در کشور ما، نهادهای مدنی و انجمن‌های علمی آنچنان که باید و شاید از جایگاه مناسبی برخوردار نبوده‌اند، خود این انجمن‌ها هم هنوز نتوانسته‌اند توانمندی‌های لازم را کسب کنند. ما امروز شاهد هستیم که انجمن دندانپزشکی آمریکا در ارتباط با تمام مسائل آموزشی، پیشگیری، خدمات درمانی و تجهیزات دندانپزشکی سیاستگذاری می‌کند. درحالی که این مساله با توجه به شکلی که ساختار قدرت در ایران دارد توسط دولت انجام می‌شود. در چند سال گذشته نقش انجمن‌های علمی نقش زینتی بوده و حداکثر کاری که می‌کردند برگزاری کنگره‌های آموزشی بوده است و در سایر موارد چندان اختیارات لازم را نداشته‌اند. درحال حاضر وزارت بهداشت است که تعیین می‌کند کدام وسیله باید استفاده شود یا کدام شرکت و محصول آن شرکت هست که قابل استفاده کردن نیست. درحالی که در دیگر کشورها این مسئولیت‌ها برعهده انجمن‌هاست، این مسائل توانمندسازی می‌کند. چون به انجمن‌ها اعتماد نبوده است، انجمن‌ها نتوانسته‌اند ظرفیت‌سازی کنند. وضعیت به‌گونه‌ای است که اگر همین امروز دکتر روحانی بخواهد این مسئولیت‌ها را به انجمن‌ها واگذار کند، آنها فاقد توانایی لازم هستند. اما در درازمدت با اعتمادسازی و ظرفیت‌سازی می‌توان وضعیت را بهتر کرد و این کار قابل انجام است. برای مثال، دربحث‌های آموزشی اختیارات کنگره‌ها و امتیازات آن توسط انجمن‌ها انجام شود، همچنین به سمت این برویم که کسانی که در امتحانات به عنوان داوران هستند توسط انجمن‌ها انتخاب شوند. بحث نظارت بر عملکرد دندانپزشکان باید در دل انجمن‌ها شکل گیرد. به‌طور کل یکسری اختیارات باید داده شود و مسئولیت‌هایی هم خواسته شود. شکل اختیارات درحال حاضر مطلوب نیست، ولی در این مدت کوتاه با برگزاری جلسه‌ها از طریق وزارت بهداشت و وزارت رفاه، کار و تعاون اجتماعی می‌توان امیدوار بود که این اعتماد شکل بگیرد.
مهم‌ترین چالشی که فارغ‌التحصیلان دندانپزشکی با آن مواجه هستند را چه می‌دانید؟فکر می‌کنم در کشور ما دانش پزشکی بسیار گسترش پیدا کرده است و پزشکان ما توانمند شده‌اند اما در سال‌های اخیر گسترش دانشکده‌های دندانپزشکی به شکلی بوده است که چون زیرساخت‌های لازم شکل نگرفته است، خروجی آنها به لحاظ میزان توانمندی‌های اولیه دچار مشکل است، این مساله‌ای است که باید موردتوجه قرار گیرد. اگر قرار باشد سطح خدمات درمانی را افزایش دهیم و مردم توجه بیشتر و خدمات بهتری دریافت کنند نیازمند این هستیم که دندانپزشکان توانمندی را تربیت کنیم. فکر می‌کنم این توجه در سال‌های گذشته صورت نگرفته است و کیفیت فدای کمیت شده است. چالش بعدی این است که اگر بازار کار مناسبی پیدا نشود و درمان بیماران مدیریت نشود، با توجه به اینکه حوزه درمان و سلامت مردم ممکن است در دست بسیاری از سودجویان قرار گیرد، بعید نیست یکسری شرکت‌ها و مجموعه‌ها با هزینه‌های اندک بخواهند دندانپزشکان را به‌کار گیرند و چون این از نظر اقتصادی ممکن است مقرون به‌صرفه نباشد، در نوع خدمات‌دهی آنها موثر است. این مساله علاوه بر اینکه به مردم و همکاران لطمات وارد می‌کند، لطمات فرهنگی و معنوی هم دارد. مردم به پزشک به‌عنوان حکیم و شخصیت معنوی نگاه می‌کنند و شغل پزشکی برای مردم یک قداست دارد. اما پزشکی که به خاطر امرار معاش خود و درآمد بیشتر به این سمت روی بیاورد که خدمات درمانی بی‌کیفیت ارائه کند، نه‌تنها اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند، بلکه دستیابی به شاخص‌های موردنظرمان در حوزه سلامت دهان و دندان در درازمدت نیز با مشکلاتی روبه‌روست.
