شاخص کل بورس تهران روز گذشته، با افت 904 واحدی (17/ 1 درصد) بیشترین افت را از 18 شهریور سال جاری ثبت کرد. پس از ورود شاخص به کانال 78 هزار واحدی، شاهد اصلاح جدی قیمت سهام در دو روز معاملاتی گذشته بودیم. با شروع روند صعودی شاخص از ابتدای زمستان، تمامی کارشناسان بازار به ارزندگی قیمت سهام تاکید داشتند و رشد قیمت‌ها کاملا مورد انتظار بود. با این حال، خوش‌بینانه‌ترین کارشناسان نیز انتظار قرار گرفتن شاخص کل در ارتفاع 78 هزار واحدی در این زمان کوتاه را نداشتند.
به گزارش دنیای اقتصاد، سیل عظیم نقدینگی که هفته گذشته به اوج خود رسید، با هیجانی بسیار زیاد وارد بازار شد و صف‌های خرید را تشکیل داد. با این حال، بسیاری از سهامداران خرد و کلان شرکت‌های بورسی با مشاهده رشد بیش از حد قیمت سهام و شناسایی سود حداکثری، اقدام به فروش سهام خود کردند. در حالی که به نظر می‌رسد شاخص بیشتر پس از رشدهای مداوم هفته‌های اخیر، وارد فاز اصلاح شده است، اما هیجانی که رشد بیش از انتظار قیمت‌ها را به دنبال داشته است، در روند نزولی نیز ممکن است گریبان‌گیر بازار شود و روند نزولی را تشدید کند. در حالی که هیجان جزو جدایی‌ناپذیر بازارهای سهام است، به نظر می‌رسد برخی قوانین و کمبود‌های موجود در بورس تهران، تشدید این موضوع را به دنبال داشته است.
دامنه محدود نوسانات قیمتی، حجم مبنا، سهام شناور آزاد کم شرکت‌ها از جمله مواردی است که به عقیده بسیاری از کارشناسان به‌عنوان مانعی در برابر معاملات شفاف و منعکس کردن قیمت‌های واقعی سهام عمل می‌کنند. از طرفی در دیگر بورس‌ها ابزارهایی مانند معاملات آتی و اختیار (futures and options) وجود دارند که می‌توانند به‌عنوان پوشش ریسک در قیمت‌ها کاربرد داشته باشند. در شرایطی که دولت از بورس به‌عنوان یکی از ابزارهای تامین نقدینگی یاد کرده و در نظر دارد تا سطح 150 هزار میلیارد تومان سرمایه را از این طریق جذب کند، باید تدابیری برای کمک به رونق پایدار و به دور از هیجان در بازار اتخاذ کند. در غیر این‌صورت تداوم رفتارهای هیجانی همان طور که تا پایان هفته گذشته جذب بیش از هزار میلیارد تومان نقدینگی را به دنبال داشته است، در فضای نزول هیجانی می‌تواند با همین شدت این مقدار نقدینگی از بورس خارج شود. از طرفی این فضا می‌تواند مانعی در برابر حضور پررنگ‌تر سرمایه‌های خارجی در بورس تهران شود.
اصلاح قیمتی تا کجا ادامه دارد؟عمده کارشناسان، اصلاح قیمتی در شرایط کنونی را کاملا منطقی و مورد انتظار ارزیابی کرده‌اند. در این خصوص، بهنام بهزادفر، کارشناس بازار سهام، به رشد بنیادی قیمت سهام بر اساس خوش‌بینی‌ها در هفته‌های اخیر اشاره کرد و گفت: برخی رشدهای قیمتی سهام از حد بنیادی گذشت و بر اساس هیجان و تحلیل‌های تکنیکالی ادامه یافت. با وجود اینکه روند کنونی کاملا منطقی ارزیابی می‌شود، اما در صورتی که مطابق روند صعودی، هیجان در روند نزولی نیز ادامه داشته باشد، احتمال کف شکنی مداوم شاخص وجود دارد. از نظر این کارشناس، در حالی که انتظار برای عملکرد خوبی از شرکت‌ها برای سال مالی جاری وجود ندارد، اما انعکاس اولین پیش‌بینی‌های مثبت سودآوری در اوایل اسفند می‌تواند در قیمت‌ها نیز مشاهده شود. در این شرایط، احتمالا حرکت دسته جمعی صنایع مختل شده و شاهد رشد سهام بر اساس روند سودآوری آنها خواهیم بود. در این میان، احتمال افزایش فشار فروش از سوی شرکت‌ها با توجه به نیاز به نقدینگی پایان سال نیز وجود دارد.
مازیار فتحی، دیگر کارشناس بازار سهام گفت: این انتظار وجود داشت که زودتر از اینها بازار سهام روند منطقی را در پیش بگیرد. در شرایط کنونی نیز بازار در روند اصلاح منطقی قیمت‌ها قرار دارد و نمی‌‌توان آن را به‌عنوان ریزش قیمت‌ها ارزیابی کرد. پس از صعود پرشتاب شاخص، نیاز است که سرمایه‌گذاران نگاه بلندمدتی را در پیش بگیرند. پس از پایان یافتن روند اصلاح قیمتی، انتظار بازگشت شاخص بر روند صعودی وجود دارد، با این تفاوت که این روند مطابق با هفته‌های اخیر نخواهد بود و قدرت آن تا حدود زیادی کاسته می‌شود. بر این اساس، آن دسته از معامله‌گرانی که به نوسان‌گیری در بازه زمانی کوتاه مدت عادت کرده‌اند، با افزایش زمان انتظاری از کسب سود، می توانند بازدهی خوبی را کسب کنند. کف‌های حمایتی زیادی از سوی تکنیکالیست‌ها در برابر نزول شاخص تعریف شده است. با این حال، در حالی که در روند صعودی شاخص نسبت به روند منطقی بی‌تفاوت بوده است، در صورتی که روند هیجانی در بازار وجود داشته باشد، با طولانی شدن روند اصلاح قیمتی احتمال اینکه خریدارانی که در سطوح بالای قیمتی و در صف‌های خرید حضور داشته‌اند اکنون طبق صف نشینی و به دنبال کاهش سطح زیان، فشار فروش را در سهام افزایش دهند.
تدابیر کنترل هیجان در بورس
آنچه در سال‌های اخیر کاملا حرکت منطقی شاخص را مختل ساخته است، هیجاناتی است که در روند نزولی یا صعودی شاخص در این مدت شاهد بوده‌ایم. رشدهای هیجانی شاخص به سال 92 خاتمه نیافت و در ادامه با هر بهانه‌ای شاهد جهش‌های شاخص در مدت زمان کوتاه بودیم. این موضوع برای شرایط نزولی نیز کاملا به چشم می‌خورد. در دوران رکود بازار، با درجا زدن قیمت‌ها فعالان بازار که به کسب بیشترین بازدهی در کمترین زمان ممکن عادت کرده بودند، به سرعت در صف‌های طولانی فروش حضور پیدا می‌کردند. در این شرایط، به نظر می‌رسد یکی از عواملی که در بازار هیجان را به شدت افزایش داده است، تشکیل این صف‌ها چه در مدار نزولی و چه در مسیر صعودی است. در حالی که در شروع کار رئیس سازمان بورس در سال گذشته اقدامات مثبتی درخصوص افزایش دامنه نوسان قیمتی و همچنین کاهش حجم مبنا انجام شد، اما این اقدامات ادامه نیافت. ایجاد صف در یک سهام خاص عاملی است برای جلب توجه سایر فعالان بازار در این میان، درحالی که به نظر می‌رسد این صف‌ها قدرت زیادی نداشته باشند، اما شرایطی را در نظر بگیرید که نمادی مشخص با صف سنگین خرید مواجه است. با اطمینان از ادامه یافتن این صف در روزهای بعد معاملاتی، از طرفی بر مقدار صف خرید افزوده می‌شود و از سوی دیگر، سهامدار نیز از فروش سهم خود به امید کسب سودهای بیشتر خودداری می‌کند.
بر این اساس، رفتارها کاملا از شرایط بنیادی فاصله می‌گیرد و تنها بر اساس هیجان موجود در یک صف، خرید و فروش انجام می‌شود. فتحی با اشاره به عدم حضور بازه نوسان قیمتی در سایر بورس‌های معتبر و پیشرفته دنیا و همچنین حجم مبنا گفت، ابزارهایی مانند معاملات آتی نیز می‌تواند به بهبود معاملات کمک کند. در روزهای گذشته کارشناسان به مواردی مانند عرضه‌های اولیه و تلاش در جهت گسترش عرضی بازار برای مقابله با صعودهای ممتد شاخص به منظور جذب نقدینگی اشاره داشتند. علاوه بر این، بیشتر شدن سهام شناور آزاد یک نماد، اطلاع‌رسانی سهامداران عمده یک سهم به منظور عرضه در روز معاملاتی خاص (مطابق با سایر بورس‌های دنیا) از دیگر موارد کنترل هیجانات بورسی عنوان شده بود. علاوه بر این، تلاش برای افزایش آگاهی فعالان تازه‌نفس بورس و توجه به کیفیت سود به‌عنوان مهمترین عامل انجام معاملات مورد تاکید کارشناسان بود. در حالی که بسیاری بر حرکت‌های هیجانی سهامداران حقیقی تاکید دارند، اما به نظر می‌رسد این رفتار به کل بازار سرایت یافته و برخی صندوق‌ها و کارگزاری‌ها را نیز با خود همراه ساخته است.
