«آيا ما در جنگ استراتژی داريم؟»؛ این پرسشی است که یکی از فرماندهان نخبه دفاع مقدس از برادر محسنِ آن روزها پرسید و حالا خاطره ای شده که سرلشکر رضایی با شعفی خاص درباره اش سخن می‌گوید و به یاد می‌آورد با شنیدنش چه اندازه از صمیم قلب خرسند شده؛ پرسشی که سؤال کننده یکی از فرماندهان عملیاتی بود که از بهترین مثال‌ها برای نشان دادن استراتژی کشورمان در جنگ تحمیلی است.
به گزارش «تابناک»، دهم آبان ماه سال 1361، صد و چند دقیقه مانده به نیمه شب، رزمندگان کشورمان عملیاتی را آغاز کردند که اهداف بسیار مهمی را نشانه رفته بود؛ اما با عملیات دیگری که تا آن روز به انجام رسانده بودیم، تفاوت آشکاری داشت. آنقدر که می‌توان سرفصل مجزایی برایش گشود و از منظری متفاوت بررسی و تحلیلش کرد.
عملیاتی که در ماه محرم صورت می‌گرفت و از این روی «محرم» نام گرفت. آن هم در زمانی که پس از فتوحات چشمگیرِ رقم خورده و چشیدن طعم شیرین پیروزی در عملیات‌های «ثامن الائمه»، «فتح المبين»، «بيت المقدس» و «مسلم بن عقيل»، عدم الفتح عملیات «رمضان» موجب شده بود دشمن خیالاتی شده و به قول معروف هوا برش دارد!
از این روی، طراحی عملیاتی در دستور کار قرار گرفت که بتواند در کنار محقق کردن برخی اهداف از جمله آزادسازی بخش هایی از خاک کشورمان که در اشغال صدامیان بود و وارد آوردن لطماتی به ایشان، تداوم تسلط کشورمان در جنگ و ممانعت از خروج صدامیان از موضع انفعالی بود؛ اتفاقی که اگر رخ می‌داد، جبران ناپذیر می‌نمود، به ویژه آنکه عدم الفتح عملیات رمضان دشمن را شاد کرده و اثر نامطلوبی بر روحیه رزمندگان مان گذاشته بود.
اینجاست که می‌توان پی به تفاوت عملیات محرم با عملیات قبلی برد و دریافت تا چه اندازه انجام آن برایمان حیاتی بود و به چه میزان پیروزی در آن یا خدا ناکرده عدم موفقیت در آن، در تعیین سرنوشت آن روزهای جنگ تحمیلی یا حتی فرجام کار می‌توانست نقش ایفا کند. عملیاتی که نخستین تجربه فرماندهی شهید «حاج مهدی زین الدین» در آن رقم خورد؛ همان فرمانده شهیدی که به شهادت محسن رضایی، دغدغه دانستن درباره استراتژی جنگ را داشت، در این باره تحقیق می‌کرد و می‌آموخت.
فرو بردن عراق در حالت انفعالي محض
مرحله نخست عملیات در ساعت ۲۲ و ۸ دقیقه شب ۱۰ آبان ماه ۱۳۶۱ با رمز یا زینب (سلام الله علیها) به فرماندهی سردار شهید حسن باقری به اجرا درآمد. نیرو‌های خودی توانستند در کمتر از نیم ساعت پس از اعلام حمله در یک محور، شماری از نیرو‌های عراقی را به اسارت درآورده و در محور دیگر نیز نیرو‌های دشمن (به استعداد یک تیپ) را به محاصره درآورده و بسیاری شان را اسیر کند.
در ساعت ۶ صبح روز بعد به جز جناح چپ منطقه عملیات، کلیه یگان‌ها به اهداف تعیین شده دست یافتند و همه نیرو‌ها به هم ملحق شدند. تنها یگان‌های قرارگاه چهارم به خاطر طغیان رودخانه دویرج و فقدان پل نتوانستند اهداف خود را در منطقه پرچم هندی و ربوط به طور کامل تصرف نمایند و از این رو، تغییراتی در مراحل بعدی عملیات رقم خورد.
در نتیجه طی این مرحله ۵۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران از جمله ارتفاعات مهم منطقه مانند «پل چم سری»، «حوزه نفتی بیات»، «نهر عنبر»، «شهر میمه و «موسیان» آزاد و علاوه بر آن، جاده عین خوش به دهلران نیز از زیر دید و تیر رس دشمن خارج شد. همچنین شهرک طیب عراق تحت اشراف قوای ایرانی قرار گرفت.
در مرحله دوم، با وجود پیروزی‌های مرحله نخست و از هم پاشیدگی و ضعف روحیه دشمن، به لحاظ عدم موفقیت قرارگاه چهارم در مرحله نخست و خالی ماندن جناح چپ، چون مواضع فتح شده نیز در معرض پاتک و تهدید دشمن بود، ترمیم رخنه به وجود آمده ضرورت داشت و از این روی، مرحله دوم عملیات در روز سه شنبه یازدهم آبان ماه ۱۳۶۱، در ساعت ۲ و ۳۰ دقیقه بامداد آغاز شد.
نیرو‌های خودی با الحاقی که صورت گرفت، محاصره دشمن را کامل کردند و موفق شدند در این مرحله ۱۵۰ کیلومتر مربع از زمین‌های اشغال شده را آزاد کرده و شماری از نیرو‌های عراقی به اسارت درآورند.
هدف مرحله سوم عملیات محرم، تصرف همه بلندی‌های غرب حمرین و جاده‌ها و مراکز مهم عملیاتی و ایجاد و تأمین لازم برای جاده آسفالته چم سری، شرهانی و زبیدات و جاده شوسه زبیدات ـ طیب بود و به این منظور در ساعت ۲۲ روز ۱۵ آبان ماه ۱۳۶۱ حمله آغاز شد.
نبرد گسترده به واسطه مقاومت پراکنده نیرو‌های ارتش عراق و عدم پاکسازی منطقه در ساعت ۸ صبح ۱۶ آبان ماه به پایان رسید و در نتیجه آن ۳۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق شامل پاسگاه‌های زبیدات، شرهانی و ابوغریب و همچنین تأسیسات نفتی شامل ۷۰ حلقه چاه نفت به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و همچنین سازماندهی ۱۴ تیپ عراقی در این نبرد آسیب دید.
تلفات و ضایعات وارده به دشمن شامل انهدام ۸ تا ۱۲ یگان سازمانی تا ۷۰ درصد، انهدام ۲۶۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۳۰ دستگاه خودرو، سقوط ۱۰ فروند هواپیما و به غنیمت گرفتن ۱۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۵۰ دستگاه خودرو، چندین دستگاه موشک انداز مالیوتکا و مقدار انبوهی سلاح سبک و کشته و زخمی کردن و به اسارت درآوردن ۱۰۴۰۰ تن از نیرو‌های دشمن بود.
رزمندگان کشورمان در این عملیات شمال ۴ لشکر پیاده، یک لشکر زرهی و یک تیپ احتیاط از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یک تیپ پیاده از نیروی زمینی ارتش بودند. نیروی زمینی تازه تأسیس شده سپاه پاسداران در این عملیات به خوبی از تانکها و زره پوش‌های غنیمتی بهره برداری کرد.
نخستین تجربه فرماندهی شهید زین الدین در 23 سالگی
عمليات محرم روايتي از تلاش مجدانه فرماندهاني چون شهيد مهدي زين‌الدين را بازگو ميكند كه در پي عدم الفتح در عمليات رمضان، سعي در بازسازي روحيه رزمندگان و نيز شكستن جو سنگين تبليغاتي دشمن را داشتند. انجام اين عمليات در ماه محرم به عنوان يكي از ماه‌هاي مقدس مسلمين و به ويژه شيعيان، امتداد خط فكري مجاهداني را تشكيل مي‌داد كه خود را وارثان خون حسين(ع) مي‌دانستند و اينك در ماه پيروزي خون بر شمشير مي‌رفتند تا كربلاي ديگري را اين بار در جبهه‌هاي جنگ تحميلي رقم بزنند.
عمليات محرم بزرگترين عمليات پس از عدم الفتح در رمضان بود. در اين زمان قواي نظامي كشورمان در پي آن بود تا با كسب موفقيت در جبهه‌هاي جنگ جو سنگين رواني دشمن را بشكند و از طرفي به فضاي عمومي داخل كشورمان نيز نشان دهد كه هنوز ابتكار عمل در جبهه در دست نيروهاي خودي است. پس از عمليات فتح المبين و همچنين فتح خرمشهر در الي بيت المقدس، به هر دليل عمليات رمضان با موفقيت انجام نشد. اين وضعيت مي‌توانست در افزايش روحيه دشمن و تحليل روحيه خودي تأثيرگذار باشد. لذا فرماندهان، عمليات محرم را در آبان ماه ۱۳۶۱ مصادف با ماه محرم و حدودا چهار ماه پس از رمضان طراحي كرده و به اجرا گذاشتند.
تيپ ۱۷ علي بن ابيطالب(ع) به فرماندهي شهيد مهدي زين‌الدين يكي از يگان‌هاي شركت‌كننده در اين عمليات بود. جانشين تيپ درباره عملیات محرم می‌گوید: وقتی منطقه را شناسايي كرديم و به كانال‌هاي دشمن برخورديم، برخي از دوستان عنوان مي‌كردند، اين كانالها مشكلاتي براي عبور نيروها فراهم خواهد كرد، اما شهيد زين‌الدين با نبوغ نظامي خود حرفي را زد كه خيلي باعث تعجب ما شد. او گفت فكر ميكند اين كانال‌هاي يك فرصت براي ماست. به اين ترتيب كه مي‌توانيم نيروها را درون اين كانالها از ديد دشمن پنهان كنيم و در يك غافلگيري به آنها ضربه بزنيم.
او ادامه داد: اتفاقا همين طور هم شد و شب هشتم آبان ماه ۱۳۶۱ يعني يك روز قبل از آغاز عمليات سه گردان از بچه‌هاي تيپ ۱۷ را به كانالها هدايت كرديم. اين گردان‌ها آن شب و روز بعدش را در همان كانال مخفي ماندند و شامگاه نهم آبان ماه بناگاه از درون كانالها بيرون آمدند و در يك غافلگيري بلندي ۴۰۲ به عنوان يكي از مهم‌ترين بلندي‌هاي ارتفاعات حمرين را آزاد مي‌كنند. غافلگيري دشمن به قدري بود كه خيلي از آنها حتي فرصت نكرده بودند از خود دفاع كنند. چون اصلا فكر نمي‌كردند نيروهاي ما به اين اندازه به آنها نزديك شده باشند. در صورتي كه اگر كانالها نبودند و بچه‌هاي ما مي‌خواستند از خط خودي به دشمن بزنند، حداقل باید چند ساعت بعد به خط دشمن مي‌رسيدند.
کجایند مردان بی ادعا ؟ 
جنگ با عراق، جنگ دفاع از مام وطن، آب و خاک و سرزمین آبا و اجدادی بود.