آتش سوزی و به دنبال آن فاجعه ساختمان پلاسکو زنگ خطر بلندی را در مورد کانون های بحران چنین حوادثی در تهران به صدا در آورد. حوادثی که می تواند از نظر ابعاد و تلفات انسانی به مراتب بزرگتر از فاجعه پلاسکو نیز باشد و آن ها می توان فراپلاسکویی نامید. یکی از اصلی ترین کانون ها چنین بحرانی بازار بزرگ تهران است.
به گزارش اقتصادنیوز، جزئیات 17 مخاطره آتش در «بازار تهران»، از پتانسیل این محدوده 110 هکتاری برای بروز فاجعه شدیدتر از «پلاسکو» حکایت دارد. نتایج تحقیقات تازه یک نهاد پژوهشی از «بحران حریق» در زیرپوست بازار تهران، ضمن تخمین احتمال آتش‌سوزی با منشا پنج گانه مشخص می‌کند مدیریت شهری تهران با 20 تاکتیک فوری و تجربه‌شده توسط شهرداری‌های جهان می‌تواند از حریق در بازار پیشگیری کند.
بررسی‌های مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران نشان می‌دهد: در حال حاضر از مجموع 60 نوع فعالیت مختلف تجاری، تولیدی و کارگاهی در بازار تهران، 20 نوع فعالیت تهدیدآمیز و بحران‌ساز به لحاظ استعداد بروز آتش‌سوزی وجود دارد. این فعالیت‌ها شامل عمده‌فروشی، خرده‌فروشی و فعالیت‌های تولیدی می‌شود که عبارت از عمده‌فروشی پوشاک،عمده‌فروشی کتاب، لوازم التحریر، لوازم کفاشی، قالی، وسایل خانگی، نخ و کاموا، پارچه، کفش، چرم، کاغذ، مقوا و کارتن، چوب، نایلون و پلاستیک، تعمیر چرخ‌های دوزندگی، دخانیات، اسباب‌بازی، کشبافی و تریکو‌بافی، جوراب‌بافی و منسوجات هستند.
این فعالیت‌ها از پتانسیل کافی برای گسترده‌شدن آتش‌سوزی بعد از بروز حریق جزئی و اولیه برخوردار هستند. طبق آنچه در تحقیقات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران به آن اشاره شده است این 20 فعالیت نیازمند توجه ویژه و اولویت اقدام برای پیشگیری و ایمنی در برابر حریق هستند، چراکه بازار تهران دو دسته فعالیت اصلی و پشتیبان دارد که هرگونه بحران احتمالی در محل استقرار فعالیت‌های اصلی از جمله این 20 فعالیت می‌تواند ابعاد بحران را به فعالیت‌های پشتیبان هم تسری دهد.
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد اگر نسبت به رفع خطر و کاهش ریسک آتش‌سوزی دست‌کم در محل استقرار 20 فعالیت پرخطر موجود در بازار بزرگ تهران اقدام فوری صورت نگیرد فاجعه‌ای با ابعاد «فراپلاسکو» دربازار تهران رخ خواهد داد به این معنی که اگر به واسطه این عوامل حادثه آتش‌سوزی در بازار تهران رخ دهد ابعاد خسارات مالی و جانی آن چندین برابر حادثه پلاسکو خواهد بود.
گزارش مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران حاکی از آن است که هر نوع آتش‌سوزی در بازار می‌تواند به یکی از پنج شکل ممکن قابل پیش‌بینی باشد. این گزارش با تکیه بر مستندات سازمان آتش‌نشانی و مدیریت بحران که در قالب گزارش‌هایی طی سال‌های 90 تا 92 از وقایع آتش‌سوزی در بازار تهران تهیه کرده‌اند، احتمال بروز آتش‌سوزی بر حسب یکی از پنج شکل محتمل را محاسبه کرده است.
بیشترین احتمال آتش‌سوزی در بازار تهران مربوط به «خطای کسبه» ناشی از بی‌توجهی، عدم آموزش کافی و نبود ایمنی اولیه است که در این حالت احتمال بروز آتش‌سوزی 42 درصد تخمین زده شده است. به گفته کارشناسان بعد از این عامل برق بیشترین احتمال را به خود اختصاص داده که می‌تواند تا 22 درصد منجربه بروز آتش‌سوزی در محدوده بازار تهران شود.
در عین حال تجهیزات موجود در بازار تهران، انفجار و نشت گاز و مشتقات نفتی و خرابکاری هر کدام احتمال بروز آتش‌سوزی از این عوامل را به ترتیب 11 درصد، 10 درصد و 2 درصد تخمین زده‌اند. به گزارش «دنیای اقتصاد» طی سال‌های 90 تا 92هر کدام از حوادث جزئی که در مقیاس کمتر از پلاسکو در بخش‌هایی از بازار اتفاق افتاده خسارت‌های مالی قابل توجه (هر کدام بیش از 500 میلیون تومان) داشته است و اگر آتش‌سوزی گسترده اتفاق افتد به مراتب ابعاد خسارات مالی و جانی آن بسیار بیشتر خواهد بود.
ارزیابی انجام شده از سوی مرکز مطالعات وبرنامه‌ریزی شهر تهران از تهدیدات بازار تهران براساس مستندات آمار ارائه شده نشان می‌دهد: در حال حاضر سه تهدید شبکه برق، خطای انسانی و فعالیت‌های عمرانی بالاترین احتمال وقوع بحران در بازار تهران هستند. در این میان اگرچه خطراتی همچون نشت گاز و خرابی تجهیزات تهدید بزرگی هستند، اما احتمال وقوع آنها به مراتب کمتر از سه تهدید اولی است.
طبق پژوهش‌های انجام شده از سوی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، مدیریت شهری پایتخت باید 20 راهکار برای پیشگیری از حریق را به فوریت انجام دهد. اما قبل از اقدام نسبت به انجام این راهکارها باید نسبت به شناسایی مناطق متروکه بازار که به انبار و تولیدی‌های غیرمجاز تبدیل شده‌اند، اقدام کنند که ریسک آتش‌سوزی تا حد قابل توجهی کاهش پیدا کند. این راهکارها اقداماتی مشتمل بر سربازکردن فضای روبسته، ایجاد مسیرهای مستقیم و اضطراری برای استفاده نیروهای امدادی، تشکیل کمیته نظارت بر ایمنی بازار، یکپارچه‌سازی مدیریت بازار با عاملیت شهرداری منطقه، اعتمادسازی میان بازاریان و مدیریت شهری می‌شود. همچنین بازرسی نظام مند از وضعیت بازار، آگاه‌سازی کسبه، ارائه مشوق برای ترغیب بازاریان، تعدیل شدت استفاده از شبکه برق بازار، ترغیب اصناف و کسبه به اختصاص بودجه سالانه برای به‌روزرسانی تجهیزات ایمنی و نوسازی شبکه و زیرساخت‌های موجود بازار از دیگر اقدامات مهمی است که برای ایمن‌سازی فوری بازار پیشنهاد شده است.
از دیگر راهکارهای فوری برای ایمن‌سازی بازار استفاده از مسیرهای تجربه شده در ایمن‌سازی سایر بازار است. هوشمندسازی اعلام حریق، اتصال به ستاد فرماندهی، هوشمندسازی اطفای حریق، سیستم‌های اتوماتیک آب‌پاش ذره‌ای، موتورسوارهای آتش‌نشان و همکاری شهرداری با اتحادیه‌های صنفی برای کنترل ایمنی و معاینه فنی مغازه‌ها از طریق منوط کردن «صدور یا تمدیدپروانه کسب» به داشتن شناسنامه ایمنی است. چهار راهکار فوری دیگر برای ایمن‌سازی بازار تهران نیز بازسازی و نوسازی بازار با شرکت کسبه، تقویت سیستم تامین آب پرفشار برای تجهیز آتش‌نشانی، توسعه سیستم برق‌رسانی و تخصیص مبدل‌های الکتریکی به منظور کاهش خطر حریق و تعیین مهلت کوتاه‌مدت و نهایتا پلمب واحدهایی است که در این مسیر حرکت نکرده‌اند.
