ابزارهای مکملی نظیر آپشن، نیاز اساسی بازار سرمایه

یک تحلیلگر ارشد بیزینس با اشاره به اینکه بازار سرمایه ایران روندی رو به جلو دارد، گفت: ابزارهای مکملی نظیر آپشن، نیاز اساسی بازار سرمایه ایران است.

* پیش از پرداختن به موضوع اصلی، لطفاً کمی در رابطه با پیشینه تحصیلی و اجرایی خود برای خوانندگان و علاقه‌مندان توضیح دهید.

- اینجانب دانش‌آموخته دانشگاه صنعتی شریف در رشته‌های مهندسی صنایع و MBA هستم که در سال ۲۰۰۴ برای ادامه تحصیل در مقطع دکترای سیستم‌های اطلاعاتی در دانشکده بیزینس دانشگاه مک‌مستر، عازم کانادا شدم. بنده پس از طی یک دوره دو ساله در زمینه سیستم‌های اطلاعاتی و تجارت الکترونیک در این دانشگاه، دوره‌های مقدماتی و پیشرفته سرمایه‌گذاری آپشن را در مطرح‌ترین شرکت‌های آموزشی در این زمینه در آمریکای شمالی گذراندم. البته بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸، در قالب همکاری مشترک با گروه مالی ایران و شرکت Fara Financial سمینارهای آموزشی و فعالیت‌های مشاوره در زمینه مفاهیم و استراتژی‌های آپشن برگزار کرده‌ام.

بنده دارای تجربه ۱۲ سال فعالیت به عنوان تحلیل‌گر ارشد بیزینس (Senior Business Analyst) در پروژه‌های بزرگ‌ مدیریت ریسک در دو بانک عمده کانادایی CIBC و TD و ‌همچنین ارائه دوره‌های کاربردی و کارگاه‌های تخصصی معاملات آپشن هستم.  همچنین در تابستان سال ۲۰۱۵، بر پایه دانش و تجربیات عملی خود روی مشتقات مالی و به منظور اجرایی کردن استراتژی‌های خاص و ‌جذاب معاملاتی آپشن، اقدام به تاسیس یک هج فاند (Hedge Fund) در فلوریدا به نام Derivatix Capital Management و جذب سرمایه‌گذاران اولیه کردم. عملکرد موفق Derivatix در مقایسه با فاندهای مشابه و شاخص‌های عمده بازار، منجر به رشد مداوم و جذب سرمایه‌گذاران جدید شده است، به‌طوری که در اولین سالگرد تاسیس فاند، حجم سرمایه تحت مدیریت، به بیش از ۱۰ برابر و میزان خالص بازگشت سرمایه به بیش از ۴۰ درصد نسبت به شروع فاند افزایش یافت.

به عنوان شخصی که تجربه فعالیت در بورس‌های خارج از ایران را دارید، تفاوت آنها را با بورس ایران در چه می‌بینید؟

- به نظرم بازار سرمایه ایران روندی رو به جلو دارد. جذب و بهره‌گیری متخصصان ایرانی مقیم خارج به منظور انتقال تجربیات و اندوخته‌های علمی و عملی‌شان، کمک بسیاری به روند مثبت بازار سرمایه ایران خواهد کرد. اگر محدودیت‌های موجود بر سر راه پیاده‌سازی مشتقات مالی در بازار سرمایه ایران برطرف شده و تنوع ابزارهای مالی در آن بیشتر شود، در فرآیند پیشرفت بازار سرمایه ایران بسیار تاثیر خواهد داشت. ولی متاسفانه در ایران سرعت تحولات و توسعه بازار سرمایه به خاطر موانع زیرساختی و قانونی به کندی پیش می‌رود.

برای مثال بنده در کنار کسب دانش و تجربه مستمر از بازار سهام آمریکا و انجام موفقیت‌آمیز مدیریت سرمایه‌گذاران در کانادا، همواره به فکر راهی برای انتقال دانش و تجربه خود از معاملات ابزارهای مالی و بالاخص آپشن به ایران بودم. این امر در نهایت با همکاری بین دو شرکت Fara Financial و پیوند مدیریت فراگیر در قالب اولین سمینار کاربردی معاملات اختیار (آپشن) در تیرماه ۱۳۸۶ در تهران به تحقق رسید. پس از اجرای موفقیت‌آمیز سمینار مذکور، گروه مالی ایران پا به عرصه وجود نهاد تا این رسالت را در سطح بسیار گسترده‌تر و با پوشش سایر موضوعات مهندسی مالی مانند قراردادهای آتی و مدیریت ریسک در ایران استمرار بخشد. با وجود این تلاش‌ها، بازار اختیار معامله در ایران با یک تاخیر نه ساله آغاز به فعالیت کرده است. هر چند روند تحولات در بازار سرمایه ایران رو به پیشرفت است ولی در عین حال در مقایسه با بورسهای مطرح جهانی و حتی برخی کشورهای منطقه، جا برای کار و تلاش بسیار است.

* برای ورود به مبحث، تعریف مختصری از قراردادهای اختیار معامله و مزایای این ابزار را برای سرمایه‌گذاران بیان کنید؟

- قرارداد اختیار معامله، یک قرارداد مالی است که بین دو طرف خریدار و فروشنده بسته می¬شود و به موجب آن خریدار حق خرید یا فروش دارایی پایه موضوع قرارداد را به قیمت اعمال و در تاریخ سررسید قرارداد به دست می‌آورد. فروشنده اختیار در ازای اعطای این حق، مبلغی تحت عنوان صَرف (Premium) از خریدار اختیار دریافت می‌کند. قرارداد اختیار معامله به دو نوع عمده اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. از جمله مزایای آپشن، خاصیت اهرمی آن است، یعنی شما را قادر می‌کند تا برای حجم معینی از سهام، با سرمایه گذاری کمتری نسبت به بازار نقد، امکان کنترل همان مقدار سهام را به دست بیاورید. این ابزار عملاً به متنوع‌سازی پورتفوی شما هم کمک می‌کند.

آپشن بهترین ابزار مالی برای محافظت سرمایه سرمایه‌گذاران از نوسانات نامطلوب بازار است. بازار آپشن یک بازار دوطرفه بوده و به شما امکان نوسان‌گیری هم از نزول و هم از صعود بازار را می‌دهد. همچنین از آنجایی که طرف فروشنده دریافت‌کننده صَرف است، سرمایه‌گذار بازار اختیار معامله می¬تواند با اتخاذ انواع استراتژی‌های معاملاتی آپشن، به کسب درآمد از طریق دریافت صَرف بپردازد.

* مزایای راه‌اندازی این ابزار برای کشور چیست؟

- اگر بخواهم در یک جمله مزایای کلان این ابزار را خلاصه کنم، باید بگویم که این ابزار امنیت بازار سرمایه ایران را به‌طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد. به عبارت دیگر ابزار آپشن، بهانه سرمایه‌گذاران خارجی و حتی داخلی را مبنی بر پرریسک بازار سرمایه ایران خنثی می‌کند. از سوی دیگر، هر چقدر بازار سرمایه کشوری بزرگتر و زیرساخت‌های آن توسعه‌ یافته‌تر باشد، بالطبع اقتصاد آن کشور نیز پیشرفته‌تر خواهد بود. همه کشورهای صنعتی دنیا دارای بازارهای سرمایه بزرگی بوده و همگی آنها بازار مشتقات بسیار کارآمدی دارند. لذا با پیشرفت بازار مشتقات مالی، اشتغال‌زایی و تنوع شغلی بسیاری به وجود می‌آید که متعاقب آن، نیازمند کارآفرینان، مدیران، مشاوران، معامله‌گران، تحلیل¬گران، مهندسین نرم‌افزار، بازاریابان و کارشناسان حرفه‌ای‌تری خواهیم بود.

* از اهمیت و ضرورت ابزار اختیار معامله یا همان آپشن برای بازار سرمایه ایران صحبت می‌کنید؟

- بدون ایجاد و توسعه ابزارهای مالی، بازار سرمایه ایران مجالی برای رونق و رقابت در سطح منطقه نخواهد داشت. از این رو موضوعات مرتبط بارشته‌های دانشگاهی ریاضیات مالی و مهندسی مالی، به‌ویژه قراردادهای اختیار معامله و آتی، کلید پیشرفت بازار سرمایه ایران خواهد بود. یک بازار سرمایه ساختارمند، بایستی برای کمک به پوشش و انتقال ریسک و ایجاد امنیت سرمایه برای فعالان بازار در برابر نوسانات و تلاطمات بازار سرمایه به فکر ایجاد ابزارهای مالی مکمل باشد. بازار سرمایه ایران نیز مشمول این نکته بوده و ایجاد و استفاده از ابزارهای مکملی نظیر آپشن، یک نیاز اساسی این بازار است.

* همانطور که می‌دانید، بازار قراردادهای اختیار معامله از اواخر پاییز سال گذشته در ایران راه‌اندازی شد.  به نظر شما این بازار تا چه حدی موفق بوده است؟

- هر چند راه‌اندازی بازار این ابزار مهم و پیچیده در ایران سال‌ها به تاخیر افتاده و با محدودیت‌ها و مشکلاتی همراه شد، اما به نظرم جسارت آغاز معاملات آن در این برهه زمانی و در وضعیت فعلی بازار سرمایه ایران ستودنی است. لازمه تغییر وضعیت بازار سرمایه ایران از سهام‌محور بودن و وضعیت تک‌بعدی، روی آوردن به ابزار مشتقات مالی از جمله آپشن است. با نگاهی به حجم و ارزش معاملات اختیار معامله در این مدت چند ماهه، استنباط من این است که با وجود محدودیت‌های موجود، استقبال نسبتاً خوبی از این ابزار شده که این مساله ما را به آینده این ابزار در ایران امیدوارتر می‌کند. هرچند لازم است که تعداد سهام پایه‌ها و سررسیدهای قراردادهای اختیار معامله افزایش یابد تا کارایی و نقدشوندگی این ابزار نیز بهبود یابد. تا جایی که بررسی کرده‌ام، سطح معاملات قراردادهای اختیار معامله در بازار مشتقات بورس کالای ایران هم در وضعیت مطلوبی است. حتی بورس کالای ایران به دلیل داشتن سیستم معاملاتی بومی، توانسته است بسیاری از ملزومات معاملاتی بازار آپشن را فراهم آورد که جای بسی خوشحالی است.

* همانطور که اطلاع دارید، بازار اختیار معامله سهام در ایران با اعمال محدودیتهایی شروع به فعالیت کرده است. نظرتان درباره این محدودیت‌ها و راهکارهای از میان برداشتن آنها چیست؟

- به نظرم در حال حاضر مهم‌ترین محدودیتی که در بازار اختیار معامله بورس تهران وجود دارد، محدودیت امکان اتخاذ موقعیت فروش در بازار قراردادهای اختیار معامله سهام است. این محدودیت عملاً مانعی بر سر راه پیاده‌سازی استراتژی‌های آپشن در بورس تهران است ولی بازار مشتقات بورس کالای ایران این محدودیت را ندارد و از این نظر دارای مزیت نسبی است. البته هرچند ظاهراً تحت شرایط ویژه‌ای می‌توان به عنوان رایتر آپشن در بورس تهران فعالیت کرد ولی به هر حال برای توسعه این ابزار در بورس تهران، بایستی هر چه سریعتر سیستم مدیریت ریسک ویژه این ابزار اجرایی شود. این سیستم را هم می‌توان با تکیه بر توان داخلی تهیه نمود و هم از تامین‌کنندگان بین‌المللی کمک گرفت. بنده به نوبه خودم حاضرم تجربیاتم را در این زمینه در اختیار مدیران بازار سرمایه ایران قرار دهم. لازم به‌ذکر است می‌توان از عدم وجود امکان معاملات آنلاین در بازار آپشن و نیز نقدشوندگی پایین آن، به‌عنوان دیگر مشکلات جدی آن اشاره کرد.

* با توجه به تجربه شما از فعالیت در بازارهای اختیار معامله بورسهای مطرح جهانی، چه راه حل‌هایی را برای ترغیب سرمایه‌گذاران و کارگزاران به منظور مشارکت در بازار اختیار معامله پیشنهاد می‌کنید؟

- همانطور که قبلاً گفتم، اگر محدودیت‌های این ابزار در ایران برطرف شود، شاهد رشد نقدینگی و استقبال بیش‌ازپیش اهالی بازار سرمایه ایران خواهیم بود. به‌عقیده من، امر آموزش بسیار مهم است. خیلی از مطالبی که افراد متخصص بیان می‌کنند، در هیچ کتاب و دانشگاهی پیدا نمی‌شود. می‌توان با دعوت متخصصان از بورس‌های مختلف جهانی و منطقه‌ای و دریافت نظرات و تجربیات ارزشمند آنها، کمک شایانی به هموار شدن مسیر راه‌اندازی بازار آپشن در ایران کرد.

همچنین از سویی دیگر، وجود انبوه دیتای پردازش نشده در بازار سرمایه ایران، تجهیز این بازار به نرم افزارهای معاملاتی با سرعت بالا و قادر به تحلیل لحظه‌ای را می‌طلبد؛ به طوری که تصمیم‌گیری به‌موقع و سریع سرمایه‌گذاران را برای شناسایی موقعیت‌های ورود و خروج از بازار و اتخاذ استراتژی‌های معاملاتی در بازار آپشن تسهیل کند. ارزش آپشن به عنوان یکی از انواع مشتقات تابع پارامترهای متعددی از جمله ارزش دارایی پایه، نوسانات آن، تاریخ انقضای آپشن و سطح پوشش آن می¬باشد. تعامل تمامی این پارامترها باعث پیچیدگی در فراگیری، کنترل و معامله آپشن می‌شود، به‌طوری‌که بدون بهره¬گیری از نرم‌افزارهای حل مدل‌های قیمت‌گذاری حاوی معادلات نسبتاً پیچیده ریاضی، عملاً کار با آپشن امکان‌پذیر نیست.  از جمله اهداف ما از تاسیس شرکت آپشنیوم، مجهز کردن سرمایه‌گذاران و کارگزاران به دانش و ابزار روز معامله‌گری و تحلیل‌گری آپشن در ایران است.

* از شرکت آپشنیوم نام بردید. خوب است که کمی هم در مورد این شرکت و اهداف آن توضیح بدهید.

- شرکت «راهبرد آرمانی اختیار» با برند آپشنیوم (Optionium) با مشارکت شرکت کارگزاری راهبرد، شرکت Derivatix Capital Management و شرکت Arman International GmbH و به منظور توسعه بازار مشتقات مالی در ایران، به تازگی شروع به فعالیت کرده و مجموعه‌ای از متخصصین و مجربین حوزه بازار سرمایه و مشتقات مالی را گردهم آورده تا بتواند برنامه‌های گسترده‌ای را برای بسترسازی، آموزش و فرهنگ‌سازی فعالان بازار سرمایه در ایران پیاده‌سازی کند. خدمات اصلی شرکت مشتمل بر آموزش، مشاوره، سرمایه¬گذاری و توسعه بستر نرم¬افزاری در حوزه مشتقات مالی به خصوص قراردادهای اختیار معامله است. در کنار این خدمات تهیه گزارشات تحلیلی و جامع از بازار و توسعه دانش تخصصی جهت به کارگیری راهبردهای صحیح معاملاتی با توجه به انواع نیازها و محدودیت‌های بازار از برنامه‌های آتی این شرکت است. لذا به منظور برداشتن مطمئن گام نخست معرفی و توسعه شرکت، تصمیم داریم تا در دهمین نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه حضور پررنگی داشته باشیم.

* لطفاً خلاصه‌ای از فعالیت‌ها و برنامه‌هایتان در این نمایشگاه را اعلام کنید.

- در این نمایشگاه قصد داریم تمرکز اصلی خود را برگزاری کارگاه‌های آموزشی آپشن قرار دهیم. در این کارگاه‌ها، مخاطبین شامل طیف وسیعی از افراد حقیقی و حقوقی هستند. این طیف از سرمایه‌گذاران خرد که حتی تاکنون هیچ پیش‌زمینه و سابقه مطالعه و فعالیت در بازار سرمایه ندارند، تا شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری، کارگزارن بورس، بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت‌های بیمه، نهادهای دولتی، شرکت‌های صنعتی و تولیدی، شرکت‌های تأمین سرمایه و دانشجویان و اساتید رشته‌های مالی را شامل می‌شود.

مطالب ارائه شده در این کارگاه‌های آموزشی عمدتاً جنبه کاربردی و عملی داشته و بیشتر حاصل تجربیات عملی اینجانب به عنوان تحلیل‌گر و معامله‌گر معاملات آپشن هستند. شرکت‌کنندگان در دوره‌های کاربردی و کارگاه‌های تخصصی معاملات آپشن، با فراگیری کلیه مباحث تئوریک مورد نیاز یک معامله‌گر حرفه‌ای، در اولین فرصت وارد فضای کاربردی معاملات آپشن می‌شوند. ما با بهرگیری از نرم‌افزارهای قوی در این زمینه، نحوه استفاده از نتایج آنها را در جهت ایجاد و کنترل معادلات کم‌ریسک آپشن در فضای واقعی و همراه با مثال‌های متعدد بر روی هر یک از استراتژی‌های متعارف آموزش خواهیم داد.

* به نظر شما بسترهای لازم بازار اختیار معامله، برای رسیدن به سطح بازارهای بین‌المللی چیست؟

- متاسفانه شرایط فعلی حاکم بر بازار آپشن ایران، نیازهای سرمایه‌گذاران را برآورده نمی‌سازد. زمانی می‌توان گفت که بازار اختیار معامله ایران هم¬سطح بازارهای نظیر بین‌المللی خود است که قوانین بازار سرمایه ایران شفاف و خلل‌اپذیر بوده و به‌درستی و به‌دقت اجرا شود. بازار ایران، بازار بکری است، فقط لازم است که با مدیریت صحیح و تلاش روزافزون، جهت جریان سرمایه‌ها را به سمت بازار سرمایه سوق دهیم. باید با برنامه‌ریزی و شناسایی نیازها، در جهت رفع آنها حرکت نمود. قدر مسلم آن است که بازارهای سرمایه پیشرفته‌ای همچون آمریکا، کانادا، انگلیس، استرالیا و دیگر کشورهای مطرح، پس از سالیان دراز و آزمون و خطای بسیار و عبور از بحران‌هایی واقعی و بزرگ به نقطه تعالی کنونی رسیده‌اند. بازار سرمایه ایران هم باید تحمل چنین فرازونشیب‌های را داشته باشد. شاید بهتر بود که پیش از راه‌اندازی بازار اختیار معامله در ایران، ابتدا زیرساخت‌های آن فراهم می‌شد.

* نقش نهادهای آموزشی کشور را در توسعه این ابزار چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- نهادهای آموزشی به موازات سیر تحولات بازارهای بین المللی و منطقه‌ای نقش غیرقابل‌انکاری را ایفا کردهاند. در کنار حرکت نهادهای اجرایی و نظارتی بازار سرمایه ایران برای ایجاد و توسعه ابزارهای مالی، نهادهای آموزشی در این زمینه وظیفه به‌روزرسانی دانش فنی و انتقال تجربه معاملات این ابزارها را عهده‌دار هستند تا با تربیت صحیح معامله‌گران و تحلیل‌گران کارآمد و بادانش، موجب رونق بازار سرمایه ایران شوند. البته متاسفانه نهادهای آموزشی در ایران، فعالیت‌های آموزشی خود را با نیازهای روز بازارهای پول و سرمایه و همگام با تحولات جهانی، منطقه‌ای و یا حتی تحولات در سطح بنگاه‌های اقتصادی داخلی هماهنگ نکرده-اند. لذا لازم است تا نهادهای تصمیم‌گیر آموزش عالی ایران، برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و مدونی را برای تبادل دانشجو با دانشگاه‌های مرجع علوم مالی در سطح جهانی و نیز دعوت از اساتید به‌نام حوزه مالی در دستور کار قرار دهند.

به نظر من به‌عنوان یک معامله‌گر ابزار آپشن، آموزش نقشی حیاتی در این قضیه دارد. با توجه به پارامترهای متعدد تاثیرگذار در ارزش معاملات آپشن، به‌کارگیری صحیح این امر نیاز به فراگیری آن تحت یک سیستم آموزشی قوی و با پشتیبانی مستمر دارد. آپشن یک ابزار بسیار قوی با قابلیت اهرمی (Leverage) بالا است که در صورت استفاده بدون دانش کافی، ضررهای بسیار هنگفتی را متوجه سرمایه‌گذار خواهد نمود. از سوی دیگر، دانش و تجربه کافی از این ابزار قوی، باعث ایجاد قوت و انعطاف بسیار بالا در معاملات شده و سودآوری بسیار کنترل¬شده و مستمری را به همراه خواهد داشت.

* نقش دولت را در چه می‌بینید؟

- همانطور که عرض شد، بازارهای مالی ایران طی سالیان اخیر نتوانسته‌اند خود را با تحولات سریع و کلان در زمینه ابزارهای مالی و شیوه‌های تامین مالی در کشورهای توسعه¬یافته و حتی درحال توسعه هماهنگ نمایند. لذا همواره تامین منابع مالی و پوشش‌دهی در برابر ریسک‌های بازار سرمایه، عمدتاً با سازوکارهای دولتی انجام گرفته و عملاً هیچگونه فرصتی را برای نوآوری و بهکارگیری ابزارهای نوین مالی برای بازار سرمایه ایران فراهم نساخته است. البته به این مساله می‌توان به چشم فرصت نیز نگاه کرد، چرا که خود این نکته، زمینه توسعه و پرکردن خلاهای قانونی و علمی بازار سرمایه ایران را برای دست‌اندرکاران حوزه اقتصاد و علوم مالی فراهم می‌سازد.

بدیهی است که تحولات بازارهای مالی نیازمند مساعدشدن شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی و سرعت بخشیدن دولت و دستگاه دیپلماسی کشور به گسترش و تسهیل ارتباطات بانکی و بورسی با اقتصادهای برتر جهان و نیز توسعه برنامه‌های خصوصی‌سازی و الزام دست‌اندرکاران به قانون-مداری و رعایت پیش¬نیازهای توسعه اقتصادی می‌باشد. به اعتقاد بنده، بازار سرمایه یکی از بازوهای پرتوان توسعه اقتصادی کشور بوده و به همین علت به‌عنوان یک فعال بازار سرمایه، این انتظار را از دولت محترم دارم تا با اعتماد به بازار سرمایه، از آن به عنوان یک ابزار قدرتمند بهره گیرد.

* آینده بازار قراردادهای اختیار معامله سهام در ایران را چگونه می‌بینید؟

بازار سرمایه ایران بایستی با الگوبرداری از نمونه‌های موفق جهانی و منطقه‌ای و با بومی‌سازی علوم مالی با شرایط ایران، در جهت بهبود خود گام بردارد. ارائه و گسترش ابزارهای مالی یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین این گام‌ها می‌باشد که امیدوارم هرچه زودتر زمینه عملیاتی شدن کامل آنها فراهم آید. اگر نهادهای اجرایی و نظارتی بازار سرمایه ایران، برای از پیش‌رو برداشتن محدودیت‌های بازار ابزارهای نوین مالی ایران به‌ویژه اختیار معاملات، سرعت عمل و جدیت بیشتری به خرج دهند، آینده درخشانی را می‌توان متصور بود.

* اگر که نکته‌ای باقی مانده است، بیان کنید.