با پایان یافتن این دوره از انتخابات شاید کمتر شک و تردیدی برای همه باقی مانده که شبکههای اجتماعی مهمترین رسانه در این رویداد بودند. به جز سه مناظره تلویزیونی که در بهترین زمان ممکن تعداد قابل توجهی از بینندگان را به سمت تلویزیون جلب کرد، در سایر زمانها این شبکههای اجتماعی بودند که نقش اصلی را در انتخابات بازی کردند، اما زمینهساز این نقش فعال شبکههای اجتماعی بستر اینترنت بود که طی چهارسال اخیر سرعت و توسعه قابل توجهی یافته بود.
به گزارش دنیای اقتصاد، به لطف دسترسی ۴۰ میلیون نفر از شهروندان به تلفن هوشمند و گسترش شبکه از شهرهای بزرگ و کوچک گرفته تا روستاها کمتر خبر یا موضوعی بود که در گستره وسیع ارتباطی از چشم مخاطبان دور بماند. از سوی دیگر افزایش سرعت اینترنت (که وزیر ارتباطات در سال‌های نخست دولت به خاطر آن از مجلس وقت کارت زرد گرفت) نیز مزید بر علت شد تا ابزارکهای ارتباطی متعددی روی آن تعریف شود.
میوه آزادی شبکههای اجتماعی
دولت یازدهم از ابتدای تشکیل به خوبی از نقش و قدرت شبکههای اجتماعی آگاه بود به همین دلیل، بخش قابل توجهی از تمرکز خود را روی محافظت از این شبکهها در برابر فیلترینگ و مسدودسازیهای مرسوم آن زمان گذاشت. تنها در مورد تلگرام (شبکه اجتماعی که بیشک نقش نخست ارتباطات در انتخابات این دوره را ایفا کرد) دولت بارها در برابر فیلترینگ آن از سوی برخی از اعضای کمیته تعیین مصادیق مقاومت کرد. تلگرام که به گفته بنیانگذار آن حدود ۴۰ میلیون کاربر ایرانی دارد به مهمترین ابزار تبلیغاتی و ارتباطی این روزها تبدیل شده بود و تمامی کاندیداها (چه کاندیداهای رقیب دولت در انتخابات ریاست‌جمهوری و چه کاندیداهای شورای شهر) به شکلی وسیع از آن بهره گرفتند.
در این دوره استفاده از برخی شبکههای اجتماعی فیلتر شده مانند توییتر نیز در میان کاندیداهای ریاست جمهوری بسیار فراگیر شد و کاندیداها و طرفدارانشان به وفور از این شبکهها برای تعامل و بحث و گفت وگو در زمینه مسائل گوناگون استفاده کردند. کانالهای تلگرام کاندیداهای ریاست جمهوری در این انتخابات جایگزین سایت رسمی آنها شد بهطوری که مهمترین اسناد و اطلاعیههای کاندیداها به سرعت از طریق کانالهای آنها به اطلاع هوادارانشان میرسید. در دسترس بودن تلگرام و سادگی استفاده از آن و امکان اشتراک‌گذاری سریع عکس و فیلم عملا بحثهای اصلی انتخابات را به سمت و سوی آن کشانده بود.
تلگرام همچنین نقش بستری برای پخش مواد تبلیغی تصویری هم بود. در حالی که در دورههای قبلی انتخابات، پخش فیلم تبلیغاتی کاندیداها صرفا از طریق صدا‌وسیما امکان‌پذیر بود در این دوره تلویزیون فقط یکی از راههای پخش این فیلم‌ها بود. نکته آنکه در حالی که تلویزیون در موارد مختلف با حذف برخی صحنهها یا حتی کل فیلم یک کاندیدا را کنار گذاشته بود اصل فیلم‌ها به سرعت در کانالهای تلگرام نامزدها در دسترس مخاطبان قرار می‌گرفت. تلگرام همچنین به بستری برای دعوتنامه شخصیت‌ها برای شرکت در انتخابات هم تبدیل شد. مانند انتخابات خبرگان پیامهای مختلف برخی شخصیت‌ها از این طریق میلیونها بار پخش و دیده شد.
توییتر، رسمی و تعاملیدر مقابل شبکه اجتماعی توییتر جای اظهارنظرهای قطعی یا واکنش‌های رسمی به سخنان و ادعاها بود. این شبکه تعاملی در حالی در ایران فیلتر است که تقریبا بسیاری از شخصیتهای دولتی و غیردولتی در آن اکانت دارند. نکته جالب توجه اینکه بسیاری از کسانی که خود تا پیش از این از جریان فیلترینگ سختگیرانه حمایت کرده بودند یا کسانی مثل رئیس جمهوری قبلی که اساسا به خاطر توسعه فیلترینگ و سختگیریهای اینترنتی مورد انتقاد قرار گرفته بودند، در این انتخابات با ساختن اکانت توییتر تلاش کردند از این فضا برای خود بهره بگیرند. تقریبا به جز قالیباف همه نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری این دوره اکانت توییتر داشتند که در آن بهطور مستقیم با هوادارانشان ارتباط برقرار میکردند، از سوی دیگر ستادهای نامزدها نیز دارای اکانتهای توییتر مستقل بودند. حضور نامزدهای جریانهای نزدیک به طیف محافظه کار در توییتر که با حضور خیل طرفداران آنها انجام شد نیز نمایانگر تواناییهای این شبکه برای ایجاد ارتباط و تعامل با مخاطبان بود و با توجه به شعارهای نامزد پیروز (رئیسجمهور روحانی) به نظر میرسد تلاش برای بازگشایی این شبکه در دوره جدید در دستور کار قرار گیرد.
اینستاگراماما اینستاگرام نیز مثل شبکههای اجتماعی ضلع سوم در انتخابات امسال بود. امکان پخش زنده در این شبکه اجتماعی عملا آغازی برای رقابت با شبکههای تلویزیونی بود که اساسا (به‌جز تعدادی برنامه رسمی) برنامههای تبلیغاتی یا سخنرانیهای کاندیداها را پخش میکردند. اینستاگرام رئیسجمهور روحانی در این میان بیشترین استفاده را از این امکان برد و تمامی سخنرانیهای او را بهطور زنده از طریق این شبکه پخش کرد. همچنین طرفداران نامزدهای دیگر چون رئیسی و قالیباف نیز هم از پخش زنده اینستاگرام (هرچند نه‌چندان سازمان یافته) و برخی شبکههای مشابه داخلی مثل لحظه‌نگار برای پوشش رویدادهای خود استفاده میکردند.
استفاده از سلبریتیها با فالوئرهای میلیونی نیز یکی دیگر از اقدامات برخی نامزدها در اینستاگرام بود. اینستاگرام حتی در هنگام رایگیری نیز یکی از مهمترین شبکهها برای نمایش حال و هوای شعبه های رایگیری و هواداران نامزدها بود که با گذاشتن برگه رای خود به مخاطبانشان می‌گفتند که به چه کسی رای دادهاند. هرچند امکان پخش زنده اینستاگرام بیشتر به کمک طرفداران روحانی آمد اما در مقابل در کمپین تبلیغاتی رئیسی و قالیباف نیز از تصاویر پهپادی بهره گرفته شد که ویژگیهای بصری فوقالعادهای داشتند. به پهپادها در حالی فعلا در حالت پرواز ممنوع در کشور قرار دارند که به‌تدریج شاهد واردات و استفاده از آنها در رویدادهای مختلف هستیم و در جریان انتخابات این دوره پهپادها به‌خوبی به‌کار گرفته شدند.
بسترهای دیجیتالی
این دوره انتخابات را میتوان یکی از موفقترین دورهها از نظر ثبات ارتباطات در نظر گرفت. آنچنانکه وزیر ارتباطات قبلا وعده داد بود، اینترنت در جریان فرآیند رایگیری به هیچ‌وجه دچار اختلال نشد و تقریبا بدون هیچ مشکل امنیتی در یکی از مهمترین زمانها به خوبی در اختیار مردم قرار داشت. نتایج انتخابات امسال قدرت فعالانه شبکههای اجتماعی را ثابت کرد. رقبایی که تصور میکردند در محیط آفلاین فرصت بهتری برای فعالیت دارند، گستره دیجیتال و نتیجه را واگذار کردند. در مقابل این بسترهای دیجیتالی هم نامزدهای ریاست‌جمهوری و هم شورای شهر همچنان به شکلی وسیع (هرچند کمتر به نسبت انتخابات گذشته) از تبلیغاتی کاغذی استفاده کردند. پوسترها و
تراکتهای زیادی بر در و دیوار چسبانده شد که هم چهره شهر را زشت کرد و هم به محیط زیست و فضای سبز لطمه وارد کرد در مقابل تبلیغات فضای مجازی حداقل از آلودگیهای محیط زیستی عاری بود.
رایشماری غیر دیجیتالیتنها نکتهای که شاید درباره انتخابات امسال بتوان مورد انتقاد قرار دارد شیوههای سنتی و آفلاین در شمارش آرا بود. به‌خصوص با توجه به حضور گسترده مردم و تنوع نامزدها (در انتخابات شورای شهر) این موضوع باعث صفهای طولانی و حضور چند ساعته مردم در صفوف رایگیری شد. شاید اگر مسوولان انتخابات طی سال‌های اخیر فرآیندهای رایگیری را به سمت شیوههای الکترونیکیتر میبردند، میزان مشارکت در انتخابات از این هم بیشتر می‌شد ورای بسیاری از افراد که بیحوصله از ایستادن در صفوف رایگیری آن را ترک کردند را هم شامل می‌شد.
