پیشرفت هر کشور در زمان حاضر بستگی به دو عامل دارد؛ «توسعه علمی» و «فرهنگ» آن کشور. پیشرفت علمی هم به نوبه خود مدیون فرهنگ مناسب است. از نظر نگارنده این سطور، به عنوان یک عضو دانشگاهی، هم روند «پیشرفت علم» در سال‌های اخیر متناسب با ظرفیت‌های کشور نبوده است و هم «فرهنگ حاکم بر کشور» نمایشگر فرهنگ اسلامی نیست. از این رو، مطالبه من به عنوان یک فرد دانشگاهی از سیاستگذاران دولت دوازدهم مشتمل بر این نکات است؛
1. مسائل فرهنگی
در زمان حاضر، فرهنگ متعالی اسلام تمام و کمال نه در جامعه ما حاکم است و نه در دانشگاه‌هایمان. از فرهنگ غرب هم نکات مثبت آن را جذب نکرده‌ایم. ضعف فرهنگ در محیط ما منجر به ناهنجاری‌های زیر شده است:
الف) عقده حقارت نسبت به غرب
بی‌توجهی به فرهنگ دینی ـ ملی، باعث تضعیف هویت ملی و بروز عقده حقارت نسبت به غرب شده است. نمی‌گویم که با دانشگاه‌ها و مراکز صنعتی غرب داد و ستد نداشته باشیم، ولی باید بیشتر به فکر مشارکت خودمان در نوآوری علمی و همچنین به فکر رفع نیازهای ضروری کشور در داخل باشیم. همچنین باید به تقویت هویت ملی در جوانان اهتمام جدی شود، تا اگر به دلایلی برای تحصیلات تکمیلی به خارج می‌روند، بعد از اتمام تحصیلات، به کشور بازگردند.
ب) بی‌اخلاقی
ضعف فرهنگ، باعث شده است ارزش‌های اخلاقی نادیده گرفته شوند. ما ضعف اخلاق را در همه سطوح جامعه به وضوح می‌بینیم. این ضعف اخلاقی هم به انسجام جامعه لطمه می‌زند و هم به پیشرفت علمی آن.
ج) انتقادناپذیری و فقدان روحیه تسامح
انتقادناپذیری هم در میان مسئولان رواج دارد و هم در کلاس‌ها و مناظرات. متأسفانه برخی از کارگزاران، بین انتقاد روشنگرانه و انتقاد خصمانه فرقی نمی‌گذارند در حالی که انتقاد روشنگرانه بی‌شک به اعتلای فرهنگ و پیشرفت ما منجر خواهد شد.
د) بی‌توجهی به کیفیت
در زمان حاضر بی‌توجهی به کیفیت در همه سطوح جامعه ما حاکم است (به عنوان مثال در مورد فارغ‌التحصیلان مدارس و دانشگاه‌ها و محصولات صنعتی). امروزه در ارائه آمارها، بیش از آنکه به «کیفیت» توجه شود، به کمیت توجه می‌شود (مثلاً در مورد فارغ‌التحصیلان یا تعداد مقالات).
ه) رعایت نکردن شایستهسالاری
بی‌توجهی به شایستهسالاری را در همه سطوح می‌بینیم. انتظار است در دولت دوازدهم در انتخاب افراد، شایستگی‌ها به‌جای روابط، حاکم شود.
2. مسائل علمی
الف) جهت‌گیری نادرست فعالیت‌های علمی
ما دو مشکل مهم علمی داریم؛ یکی اینکه تلاش‌مان صرفاً در جهت اخذ علم از غرب بوده است، بدون اینکه بخواهیم خود هم در تولید علم سهم شایسته‌ای داشته باشیم. دیگر آنکه علم‌مان را در راه رفع نیازهای کشور به‌کار نبرده‌ایم. لذا غالباً واردکننده محصولات خارجی بوده‌ایم. انتظار می‌رود در دولت دوازدهم در اصلاح این روند اهتمام ویژه‌ای صورت گیرد.
آنچه به نظر می‌رسد لطمه اساسی به پیشرفت واقعی علم در کشور زده است، مسأله استثمارکننده چاپ مقالات در مجلات «آی.اس.آی» است، که با وجود همه هشدارها به آن توجه شایسته نشده است و در جهت حل آن نیز هیچ اقدام اساسی صورت نگرفته است. متأسفانه توجه به کارهای کیفیت‌دار و نوآورانه هم تقلیل یافته است، زیرا چاپ مقاله با این خصوصیات زمان‌بر است و لذا دانشجویان سراغ حوزه‌هایی می‌روند که سریعاً به مقاله منجر می‌شوند. لازم است هم وزارت‌علوم و هم شورای‌عالی انقلاب فرهنگی عنایت فوری به این مسأله داشته باشند.
متأسفانه در دهه‌های اخیر مسئولان به علاج ناهنجاری‌های فرهنگی به اندازه کافی توجه نداشته‌اند و چون آگاهی دقیقی هم از مشکلات وجود نداشته است، اقدامات لازم نیز صورت نگرفته است.
ب) مشکلات معیشتی استادان دانشگاه‌ها و معلمان مدارس
یکی از مشکل‌های اساسی که باعث عمده انحراف‌ها در بعد علمی دانشگاه‌ها و مدارس شده، این است که دانشگاهیان و معلمان مدارس از نظر معیشتی تأمین نیستند و لذا دنبال راه‌های انحرافی از قبیل چند شغلی یا کسب درآمد از راه‌های غیرعلمی رفته‌اند.
دولت دوازدهم باید بیش از میزان فعلی برای آموزش عالی و آموزش و پرورش‌شان قائل باشد. زیرا فارغ‌التحصیلان این دو ارگان هستند که آینده کشور را اداره خواهند کرد.
به طور خلاصه اینکه، وضعیت علمی و فرهنگی کشور را در حد ظرفیت و استعدادهای آن نمی‌دانم. لازم است دولت محترم دوازدهم به ناهنجاری‌های ذکر شده توجه کند و در اصلاح آنها بکوشد و نیازهای آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها را در حد معقول تأمین کند. در این راستا باید برنامه‌ریزی متقن برای تعلیم و تربیت در تمامی سطوح صورت گیرد؛ به نحوی که دانش‌پژوهان را برای فعالیت علمی خلاقانه آماده کند و هیأت علمی دانشگاه‌ها را از حاشیه‌نویسی محض بر آثار علمی غربیان به سوی کارهای بدیع بکشاند، تا در گشودن مرزهای دانش سهیم و در تکون فناوری‌های جدید شریک و حتی پیشقدم شوند و همچنین در رفع نیازهای ملی قدم جدی بردارند.
* استاد دانشگاه صنعتی‌شریف
این مقاله نخستین بار در روزنامه ایران منتشر شده است.
