آمارها از وجود بیش از 11 هزار زندانی جرایم غیر عمد در کشور خبر می‌دهد. این‌ها جرایمی هستند که هر چند در قانون برایش جرم انگاری شده و مجازات در نظر گرفته‌اند اما فرد در ارتکاب آن قصد و نیت قبلی نداشته است. البته طبق قانون، زندانیان جرایم غیرعمد نیز دو دسته هستند که یکی شامل جرایمی است که مشمول دیه می‌شود مانند تصادفات رانندگی و دسته دیگر شامل بدهکاران مهریه، نفقه و چک‌های بلامحل است.
به گزارش ایران، نگاهی به وضعیت این زندانیان نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از آنان به دلیل ناتوانی در پرداخت دیه سال هاست که در زندان به سر می‌برند. هر چند از نگاه قانون برای این افراد بدیل های مالی مجازات مناسب که همان پرداخت دیه است صادر شده اما واقعیت این است که بیشتر این افراد در نوعی بلاتکلیفی به سر می‌برند چرا که تا زمان نپرداختن دیه ولو سال‌ها هم طول بکشد باید در زندان بمانند و علاوه بر اینکه خودشان در معرض آسیب‌های ناشی از حبس طولانی مدت قرار می‌گیرند، خانواده هایشان نیز از تبعات این مجازات و غیبت‌های طولانی در امان نمی‌مانند. یکی از راه‌های کمک به این افراد که از چند سال قبل به عنوان یک سنت حسنه در کشور جا افتاده است کمک نیکوکاران برای پرداخت دیون این زندانیان و آزادی آنهاست که این کمک‌ها از طریق ستاد دیه کشور جمع‌آوری و فرآیند کار انجام می‌شود. هر چند این اتفاق در طول سال ادامه دارد اما هر ساله در ایام ماه مبارک رمضان و اعیاد و مناسبت‌های مذهبی پررنگ‌تر شده و نمود بیشتری می‌یابد.
ماه مبارک رمضان و جشن‌های گلریزان ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه و کمک به زندانیان نیازمند بهانه‌ای شد تا با اسدالله جولایی رئیس این ستاد گپ و گفتی داشته باشیم.
ستاد دیه چگونه شکل گرفت و چه اولویت هایی را تاکنون پیگیری کرده است؟
«ستاد دیه در سال 1369 به همت عده‌ای از خیرین که در رأس آنها شهید لاجوردی حضور داشت، تأسیس شد.
شهید لاجوردی به سبب اینکه خودش زجرکشیده زندان‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بود، تجربه‌های زیادی داشت و مسئول وقت سازمان زندان‌های کل کشور شد. وی در همان دوران در یکی از بازدیدهای شبانه خودش متوجه می‌شود که یکی از زندانی‌ها، نماز شب می‌خواند و پس از پرس و جو متوجه می‌شود که افرادی هستند که مجرم، بزهکار و ضدنظام نیستند و ناخواسته محبوس شده‌اند و جرمشان بیشتر به سبب تصادف بوده که توان مالی پرداخت دیه نداشتند.
شهید لاجوردی بر همین اساس از آن زمان بنای تأسیس ستاد دیه را می‌گذارد و پیگیر آن می‌شود و در نهایت مرکزی با عنوان ستاد امور دیه و کمک به زندانیان نیازمند ثبت می‌شود.این ستاد نخست با محوریت دیه تشکیل می‌شود اما در سال‌های بعد با توجه به اینکه دامنه جرایم افزایش پیدا کرد و جرم‌های جدیدی در خانواده‌های ایرانی پدید آمد؛ مثل چک‌های بلامحل که وسعت کار ما نیز بیشتر شد.
مهم ترین دلیل افزایش ناگهانی زندانیان جرایم مالی چه بود؟
متأسفانه در یک مقطع زمانی هر فردی که اندکی سرمایه در بانک‌ها داشت از جانب همان مؤسسات مالی به آنها دسته چک حتی بدون محدودیت برگی ارائه شد و این در حالی صورت می‌گرفت که فرهنگسازی‌های لازم نیز در این زمینه انجام نشده بود. خروجی سیاست نادرست اعطای دسته چک به همه افراد سبب بروز مشکلات زیادی همچون افزایش زندانیان مالی شد و هم‌اکنون نیز این روند ادامه دارد. الان از تعداد هفت هزار و 500 واجد شرایط بیش از 80 درصد آنان افرادی هستند که یا چک‌های بلامحل کشیده‌اند یا مهریه تعهد کرده‌اند. ستاد دیه با نیت دستگیری از زندانیانی که فقط بابت دیه راهی زندان شده بودند، شکل گرفت اما متأسفانه به سبب افزایش دامنه جرم‌های نوین در خانواده‌های ایرانی، هم‌اکنون بیشتر کمک‌های این ستاد مربوط به محکومان مالی شده است. بیش از 17 نهاد متولی اصلی فرهنگسازی در کشورهستند و عملکردشان در زمینه فرهنگسازی گاهی با ضعف‌های بی شماری همراه است و نگاه حبس زدایی ندارند. در صورتی که معتقدم باید یک تجمیع و همفکری در موضوع حبس زدایی با عنایت بر اینکه رهبر معظم انقلاب هم بارها بدان تأکید مکرر داشتند، صورت بگیرد. متأسفانه بر اساس آمارها رتبه ایران در سطح جهان از بابت میزبانی از زندانیان، هشتم است و این شایسته نظام جمهوری اسلامی و تمدن 7 هزارساله کشورمان نیست.
در حال حاضر بیشترین جمعیت زندانیان بدهکار به‌خاطر چه جرایمی در حبس به سر می‌برند؟
هم‌اکنون از مجموعه 11 هزار و 697 محکوم جرایم غیرعمد و غیر کلاهبرداری، نزدیک هفت هزار و 500 زندانی واجد شرایط هستند که این ستاد می‌تواند تسهیلاتش را در قالب وام‌های بدون سود به آنان اعطا کند. بر اساس آمارها همیشه محکومان مالی در صدر جرایم غیرعمد بوده اند یعنی افرادی که بابت صدور چک بلامحل غیر کلاهبرداری یا تعهد مهریه‌های معقول اما پرداخت نشدنی و نفقه وارد زندان شده‌اند. محکومان نفقه نیز بر اساس آمارها همیشه کمترین زندانیان را به خود اختصاص داده اند به گونه ای که در اغلب فهرست‌های سالانه ستاد دیه کمتر از 600 نفر وجود داشته‌اند.
مابقی محکومانی را که آمارشان اعلام شد چرا ستاد دیه حمایت نمی‌کند؟
هر چند این افراد جرم غیرعمد در پرونده هایشان است اما در کنار آن تعدادی از آنها جرایم دیگری هم دارند.به طور نمونه فردی که به دیه محکوم شده و توانایی پرداختش را هم ندارد اما در کنار موارد دیگری همچون اختلاس، سرقت، تجاوز و غیره قراردارد. برخی نیز دارای جرایم غیرعمد هستند اما پرونده هایشان در چند محکمه مختلف کشور وجود دارد که از لحاظ ماهوی نیز با یکدیگر در ارتباط نیستند به طور مثال دادگاهش در چند استان یا شهرستان‌های مختلف برگزار می‌شود. ستاد دیه از افرادی دستگیری می‌کند که پرونده شان حکم نهایی و قطعی گرفته باشد. گاهی مشاهده می‌شود که به طور مثال راننده‌ای تصادف کرده و یکی از مسافرهای صدمه دیده یا فوت شده اهل شاهرود، دیگری سمنان و دیگری مشهد بوده است و خانواده هر کدامشان از دادگاه شهرستان خودشان پیگیری حقوقی کرده اند؛ این گونه پرونده‌ها نیز مشمول اقدامات ستاد نمی‌شوند.
البته عده‌ای نیز به دلیل عدم دریافت حکم قطعی از سوی دادگاه صالحه در شمار افراد واجد شرایط ستاد قرار نگرفته‌اند که پرونده بیشتر این زندانیان به دلیل گرفتن طول درمان یا رسیدگی همزمان موضوع حقوقی‌شان در چند دادگاه یا استان، باید به یک حکم واحد ختم شود. ستاد دیه یک شعار اصلی دارد و به تمامی استان‌ها نیز ابلاغ کرده تا بر همین اساس اقدام کنند و آن ،این است که ستاد از افرادی که در آستانه آزادی باشند، حمایت می‌کند یعنی ما نهادی نیستیم که به طور مثال بخشی از بدهی مجرم را پرداخت کنیم و بگوییم مابقی جرایم عمدی فرد را نیز خانواده‌اش یا هر نهاد دیگری بر عهده بگیرد. ستاد دیه از افرادی حمایت می‌کند که وقتی مبلغ مورد نظر را پرداخت کرد از فردای همان روز آن فرد از زندان آزاد شود.
طی این سال ها حمایت دولت و مسئولان از ستاد دیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در طول سه دهه فعالیت ستاد دیه، این مجموعه حمایتی همواره از کمک‌های معنوی و مادی دولت‌ها بهره‌مند بوده و به لطف الهی این مساعدت‌ها همچنان ادامه دارد.
دراینجا باید به کمک 150 میلیارد ریالی دولت تدبیر و امید در راستای اجرای طرح «بهار انقلاب تا بهار طبیعت» اشاره شود: «در این برنامه که در 50 روز آخر سال گذشته اجرا شد به اعتبار کمک‌های مردمی و حمایت خاص دولتمردان زمینه آزادی یک هزار و 500 زندانی مستحق با بدهی 24 میلیارد تومانی از بند حبس فراهم شد.
برای سال‌جاری مصوب شده تا مبلغی معادل 216 میلیارد ریال برای آزادی زندانیان جرایم غیرعمد به این ستاد پرداخت شود که تقاضا داریم برای تسریع در روند آزادی 7 هزار و 500 محبوس واجد شرایط کشور حمایت لازم در جهت تخصیص صددرصدی مبلغ یاد شده مبذول شود.
جدا از تأمین دیه برای آزادی زندانیان مسائلی پس از آزادی آنان از جمله بیکاری نیز وجود دارد آیا ستاد در این حوزه هم دخالت می‌کند؟
وظیفه اصلی ستاد دیه آزادسازی زندانیان جرایم غیرعمد است و در این موضوع و محور نیز جشن‌های گلریزان برگزار می‌کند اما چند سال است با توجه به اینکه برخی از نهادها کم کاری می‌کنند، ستاد سعی در اقدامات فرهنگسازی کرده است. آموزش دهی، فرهنگسازی، پیشگیری و آشنایی این افراد با قوانین از جمله دیگر اقدامات ستاد دیه بوده که به اندازه وسعش سعی در انجام آن دارد. اما اینکه ستاد حمایتی از زندانیان آزاد شده انجام دهد؛ باید بگویم که در حیطه وظایف ما نیست. ستاد فقط مصمم است تا محکومان جرایم غیرعمد را از زندان آزاد کند و مابقی کارها را باید متولیان مربوط به آن امر انجام دهند.
وضعیت زندانیان ناشی از تصادفات رانندگی چگونه است و ستاد چه اقدامی در این زمینه انجام داده است؟
این آمار در گذشته بسیار زیاد بود اما با تصویب دیه شخص ثالث که ستاد دیه در این امر تلاش زیادی داشت؛ این آمار بسیار کم شد. در سال‌های نه چندان دور یعنی قبل از سال 1387، ورودی روزانه به زندان بین 55 تا 60 نفر بابت بحث دیه ناشی از حوادث رانندگی وارد زندان می‌شدند اما تصویب قانون بیمه اجباری خسارت وارد شده به شخص ثالث در حوادث ناشی از وسایل نقلیه بسیاری از مشکلات را در این زمینه کاهش داد.
اسفند سال گذشته تعداد 853 راننده زندانی با تفکیک 386 بدهکار منجر به فوت و 467 مددجوی ناشی از ایراد جرح در زندان‌های سراسر کشور تحمل حبس می‌کردند که این آمار با کاهش 140 نفری محبوسان یاد شده در فروردین سال‌جاری به رقم 331 محکوم فوتی و 382 زندانی جرحی تقلیل پیدا کرد. این روند نزولی تا به امروز ادامه دارد و طبق آخرین استعلام به عمل آمده از استان‌ها هم‌اکنون 300 بدهکار دیه ناشی از فوت و 303 زندانی جرحی در ندامتگاه‌های کل کشور نگهداری می‌شوند که پیش‌بینی می‌شود ضمن توجه به امر پیشگیری این عدد مربوط به رانندگان زندانی دو رقمی شود.
هم‌اکنون محکومان دیات تصادف رانندگی در 12 استان کشور تک رقمی شده‌اند به گونه‌ای که به ترتیب خراسان‌جنوبی با 2 زندانی، ایلام با 3 محبوس و استان‌های کرمانشاه، زنجان، سمنان، البرز و خراسان شمالی به طور مشترک با 5 مددجو، کمترین تعداد این دسته از زندانیان را دارند و در مقابل مازندران با 55 بدهکار، فارس با 50 مددجو و آذربایجان غربی با 42 زندانی از بیشترین محکومان دیات تصادف رانندگی میزبانی می‌کنند.
به طور حتم کاهش آمار این زندانیان به دلیل تغییر برنامه بیمه‌گران کشوری با استناد به قانون جدید بود به گونه‌ای که قانون بیمه اجباری خسارت وارده شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مشتمل بر 66 ماده و 55تبصره در جلسه علنی 20 اردیبهشت سال 95 به تصویب نمایندگان خانه ملت رسید و این اتفاق 9 روز بعد ضمن تأیید شورای نگهبان در تاریخ 17 خرداد ماه هم از سوی رئیس‌جمهوری برای اجرا به وزارت اقتصاد ابلاغ شد. به دنبال آن هرچند با قدری تأخیر اما در نهایت آیین‌نامه‌های مربوط هم تا آبان ماه سال گذشته تدوین و بلافاصله به شرکت‌های بیمه‌گر ارسال شد. تعداد رانندگان زندانی سال گذشته یک هزار و 250 محبوس است که امید است ضمن تسریع در روند دادرسی 603 زندانی حال حاضر مربوط به تصادفات و حل مشکل تعدد جرایم و دریافت حکم نهایی در قبال برخی پرونده‌ها که ممکن است اطراف یک دعوی موضوعی واحد را در چند استان یا چند دادگاه پیگیر باشند، در زمینه تسریع آزادی این افراد هم اخبار خوبی را شاهد باشیم.
همکاری و مشارکت مردم با این ستاد برای آزادی زندانیان بدهکار چگونه بوده است؟
خوشبختانه این ستاد مردم نهاد بوده و در اساسنامه‌اش نیز درج شده و بالاترین افتخارش هم همین امر است.تمام تلاش مسئولان طی این سال‌ها نیز همین بوده که این مؤلفه مردمی بودن را حفظ و نگهداری کنند و تاکنون نیز با عنایت مردم و خیرین مواجه بوده است. امسال نیز برای ماه مبارک رمضان به منظور حمایت از زندانیان جرایم غیرعمد و غیرکلاهبرداری تعداد 288 جشن گلریزان در سراسر کشور برگزار می‌شود. ماه مبارک رمضان دفاتر نمایندگی استانی با رشد 4 درصدی نسبت به سال گذشته، در مجموع میزبان برگزاری 288 آیین گلریزان ویژه آزادی زندانیان نیازمندِ محکوم به جرایم غیرعمد خواهند بود. طبق آمار به ترتیب استان‌های خوزستان با 40 همایش، کرمان با 30 آیین و بوشهر با برپایی 24 مراسم، بیشترین جشن‌های گلریزان را میزبانی می‌کنند.
جشن گلریزان امسال را چگونه ارزیابی کردید؟
سی امین جشن گلریزان ستاد دیه کشور با هدف دستگیری از زندانیان جرایم غیرعمد طبق سنت هرساله نهم خردادماه مطابق با چهارمین روز از ماه مبارک رمضان در تهران برگزار شد.
این مراسم طبق سنت هر ساله با دعوت از مسئولان عالی‌رتبه نظام جمهوری اسلامی و حامیان همیار این مجموعه مردمی امسال نیز عصر چهارم رمضان‌المبارک در تهران برگزار می‌شود. این جشن با محوریت کمک و دستگیری از زندانیان جرایم غیرعمد و ترویج فرهنگ انفاق در بین هموطنان برگزار شد. هرساله باکمک معنوی و مادی رهبر معظم انقلاب اسلامی چراغ این جشن روشن بوده و رؤسای سه قوه نیز به دنبال آن کمک‌های نقدی خود را به منظور دستگیری از زندانیان واجد شرایط ستاد دیه به این مجموعه حمایتی می‌دهند. رهبر معظم انقلاب امسال نیز با بذل کمک 313 میلیون تومانی خودشان نخستین چراغ مراسم را روشن کردند تا به برکت این هدیه ارزشمند، حمایت‌های مسئولان دلسوز نظام و کمک‌های مردم نوعدوست ایران اسلامی مقدمات آزادی 7 هزار و 500 زندانی غیرعمد حال حاضر زندان‌های کشور فراهم شود.حجت‌الاسلام روحانی، رئیس جمهوری کشورمان نیز با اختصاص مبلغ 270 میلیون تومان و سران قوه قضائیه و مقننه نیز هر کدام با واریز مبلغی معادل 50 میلیون تومان، در این امر خداپسندانه مشارکت داشتند.»
