از خدیجه ملاباجی و بی‌بی خانم استرآبادی، مادر و دختری که یکی معلم دربار ناصرالدین شاه و دیگری بنیانگذار نخستین مدرسه دخترانه ایران بود تا خدیجه افضل وزیری، روزنامه نگار و فعال حقوق زنان و حالا مه لقا ملاح، مدیرعامل جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست. گویی همه زنان این خانواده پیوندی جدا ناشدنی با علم و فرهنگ و فعالیت‌های مدنی دارند به گونه‌ای که هرکدام‌شان در زمره زنان سرشناس عصر خود بودند. اما مه لقا ملاح که جامعه ایران از او با عنوان «مادر محیط زیست ایران» یاد می‌کند چند دهه‌ای است که شهرتی دو چندان یافته است.
به گزارش روزنامه ایران، او یکی از فعالان حقوق زنان و جامعه شناسان برجسته‌ای بود که در سن 78 سالگی با همکاری همسرش زنده یاد حسین ابوالحسنی و چند نفر از زنان استاد دانشگاه و شاغل در سازمان محیط زیست، یکی از نخستین و مؤثرترین تشکل‌های زیست محیطی کشور را تأسیس کرد تا نسلی از فعالان محیط زیست ایران را در مکتب خود تربیت کرده و به حمایت از محیط زیست ترغیب کند.
مادر بزرگ محیط زیست ایران که مستند زندگی‌اش این روزها حتی در آن سوی مرزها نیز به روی پرده رفته و موجب شگفتی فعالان محیط زیست در جهان شده، عصر روز یکشنبه زادروز یکصد سالگی‌اش را با حضور نزدیک به 40 نفر از نمایندگان تشکل‌های زیست محیطی ایران جشن گرفت تا بار دیگر به آسمان و زمین، درخت، آب و خاک امیدوارانه سلام کرده و همچنان مسائل محیط زیست ایران را با نگرانی دنبال کند. او دو دهه اخیر عمرش را در جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست صرف آموزش زنان خانه دار و معلمان مدارس برای آشنایی با محیط زیست و ضرورت حفظ سرزمین کرده و موفق شده شعبات «جمعیت» را در 16 استان کشور هم گسترش دهد و حالا چندسالی است که منزل شخصی‌اش را به دفتر کار جمعیت و پاتوق طرفداران محیط زیست تبدیل کرده است.
کتاب راشل کارسون امریکایی او را متحول کرد
مه لقا ملاح که فارغ‌التحصیل رشته‌های جامعه شناسی و فلسفه و علوم اجتماعی از دانشگاه تهران است حدود 60 سال پیش برای تحصیلات تکمیلی‌اش در رشته علوم اجتماعی در مقطع دکترا عازم فرانسه می‌شود و در آنجا همزمان با تحصیل علوم اجتماعی در دانشگاه سوربن، دوره کتابداری را هم در کتابخانه ملی فرانسه می‌گذراند و همین موضوع باعث می‌شود تا پس از بازگشت در کتابخانه مؤسسه روان‌شناسی دانشگاه تهران مشغول به کار شود. او بعدها به ریاست کتابخانه مؤسسه تحقیقات روان‌شناسی ایران انتخاب می‌شود اما علاقه‌اش به محیط زیست از کتابخانه دانشگاه تهران با کتاب معروف «بهار خاموش» نوشته زیست شناس معروف امریکایی راشل کارسون شروع شد. بهار خاموش که تأثیر شگرفی در آغاز جنبش‌های زیست محیطی امریکا و اروپا در سال‌های آخر دهه 60 میلادی داشت تأثیر عمیقی بر زندگی او نیز می‌گذارد به گونه‌ای که امروز بسیاری از رسانه‌های ایران مه لقا ملاح را به عنوان یکی از معدود زنان ایرانی می‌شناسند که 60 سال است زباله تولید نکرده، اما واقعیت این است که او نیز همچون همه ما زباله تولید می کند اما آنچه او را با دیگران متمایز ساخته، میزان پایین تولید زباله و مدیریت مسئولانه پسماندهای تر تولیدی در منزلش است به طوریکه چندین دهه است چاله‌ای را در انتهای باغچه حیاط‌ش برای تبدیل زباله‌های تر به کمپوست ایجاد کرده و با کود کمپوست تولیدی، باغچه‌ای سبز و زیبا نیز ایجاد کرده است.
خانم ملاح در سال 1356 با یک گروه مطالعاتی در سازمان بازرسی کل کشور در زمینه پیامدهای آلودگی هوای تهران همکاری کرد و نتایج این مطالعه نیز شاید یکی از مهمترین دلایلی بود که باعث شد به موضوع آلودگی هوا بسیار حساس شده و جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست را بنا کند.او درباره آغاز شکل‌گیری دغدغه‌های محیط زیستی‌اش به «ایران» می‌گوید: «وقتی آن کتاب را در کتابخانه دانشگاه‌ها خواندم از تمام سفارتخانه‌ها خواستم که اطلاعات محیط زیست کشورشان را در اختیارم قرار دهند و چندسالی مطالعه و تحقیق کردم و به این نتیجه رسیدم باید برای اقدام جمعی دست به کار شویم. چون فرصت زیادی نداریم و همیشه دوست داشتم فرهنگ حفظ محیط زیست را به مردم بیاموزم. از طرف دیگر من در خانواده‌ای بزرگ شدم که به آب به عنوان مهریه فاطمه زهرا احترام زیادی قائل بودند و دور ریز غذایی نداشتند و بسیار به طبیعت علاقه‌مند بودند.» او می‌افزاید: من خودم در راه تهران به مشهد و در جنگل ابر شاهرود به دنیا آمدم در حالی که مادرم سوار بر اسب بوده و از میانه جنگل می‌گذشتند تا برای زیارت به مشهد بروند من به دنیا آمدم.
مادر بزرگ محیط زیست ایران دیروز در مراسم جشن تولد یکصدسالگی‌اش که با تلاش جمعی از فعالان محیط زیست برگزار شد گفت: به من می‌گویند چرا اسم جمعیت را جمعیت زنان گذاشتید؟ پاسخ دادم به 4 دلیل که حاصل مطالعات اجتماعی است، معلوم شده زنان نقش کلیدی در آلودگی زمین و طبیعت دارند که اگر آموزش داده شوند بسیاری از این بحران‌ها کنترل می‌شود. نخست اینکه تکثیر جمعیت بر روی زمین با زنهاست و انفجار جمعیت زمین مهمترین دلیل نابودی منابع طبیعی بوده که اگر زنان آگاهی‌شان بالا رود می‌توانند این موضوع را کنترل کنند. دوم اینکه فرزندان در دامان مادر پرورش می‌یابند و مادر و اساساً زن یک معلم بالفطره است و می‌تواند با آموزه‌های درست، نسلی مسئول را تربیت و تحویل جامعه دهد. سوم اینکه این زنان هستند که مسئول خرید خانه و تهیه غذا هستند و عمده تولید زباله با آنهاست که اگر آگاهی داشته باشند اینقدر زباله ایجاد نمی‌شود و چهارم اینکه زنان بیشتر از مردان ملعبه دست سرمایه‌داران هستند یعنی مصرف گرایی و علاقه به خرید کردن در زنان بیشتر از مردان است یعنی عمده مصرف گرایی در بین زنان است.
برای نجات زمین چه باید کرد؟
این پرسشی است که خانم ملاح مطرح کرد و خودش نیز پاسخ داد. او افزود: اگر زنان آگاهی‌های لازم را پیدا کنند، می‌توانند از دولت‌ها مطالبه کنند. امروز در برخی کشورهای بزرگ توسعه یافته حتی از پسماندهای خشک در ساختمان‌سازی استفاده می‌کنند و ما نیز اگر آگاهی‌مان بالا رود می‌توانیم دولت‌ها را به استفاده از انرژی‌های پاک و ساختمان‌های سبز تشویق کنیم. ملاح خاطرنشان کرد: تقاضای عاجزانه این مادربزرگ این است که اگر باور ندارید مطالعه کنید ببینید درست است یا نه، ما باید جلوی این فاجعه نابودی محیط زیست را بگیریم و اول باید از خودمان شروع کنیم.
برنامه‌های جشن یکصدسالگی
همزمان با جشن یکصدسالگی مه‌لقا ملاح بسیاری از تشکل‌های محیط زیستی ایران برنامه‌های ویژه‌ای را در دستور کار خود قرار داده‌اند. از برنامه اکران فیلم «همه درختان من» ساخته رخشان بنی اعتماد از زندگی مه لقا ملاح گرفته تا برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای زنان در مؤسسه مادران امروز، بسیاری از گروه‌های محیط زیستی نیز برنامه کاشت یکصد درخت را در شهرهای خود جزو برنامه‌های خود قرار داده‌اند و در مدرسه طبیعت دماوند نیز هفته گذشته کودکان خردسال به پاس یکصدسال خدمات این بانوی سبز یکصد درخت و بوته گل کاشتند.
اما مه لقا ملاح در حاشیه مراسم جشن تولد خود که با اجرای موسیقی زنده توسط چند نفر از زنان و پذیرایی غذاهای سبز و سالم همراه بود در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» از وضعیت خشکیدگی خلیج گرگان و نابودی جزیره آشوراده ابراز نگرانی کرد. او افزود: یکی از مسائل غم انگیز برای همه ایرانیان مسأله آشوراده است و باید برایش اشک بریزیم چون می‌خواهند اینجا سرمایه‌گذاری کنند تا آلوده‌اش کنند. داریم همه جا را از بین می‌بریم مثل همه جزایر جنوبی‌مان، ولی این تنها جزیره شمالی ماست که تاریخی چندصدساله دارد و زیستگاه پرندگان است. او افزود: کجای این تصمیمات درست است ؟ من از مسئولان عاجزانه تقاضا دارم یک کم فکر کنند و صدای این طرفداران محیط زیست را که چندسال است ضجه می‌زنند؛ آشوراده را خراب نکنید، بشنوند.
آرزوی طول عمر بیشتر برای این بانوی ارزنده و شایسته کشورمون دارم. کاشکی همه ما کمی از علاقه ایشون نسبت به محیط زیست کشورمون داشتیم