هیچ دلیلی برای خوش بینی به آینده خاورمیانه نیست / جنگ بزرگ بعدی در راه است

.در این شرایط، قدرت های غربی نیز تا حد زیادی برای خشونت و دشمنی که در خاورمیانه وجود دارد، مقصر هستند. هر نوع اشاره ای به قرارداد سایکس پیکو که طی آن فرانسه و بریتانیا قلمروها و مرزهای پسا عثمانی را رسم و وضع کردند، هنوز چنان طغیان و خشمی را در جهان عرب برمی انگیزد که گویا این قرارداد که سری در سال 1916 تدوین شده، همین دیروز به نتیجه رسیده است.

همچنین به هیچ وجه نباید نقش روسیه تزاری در شرایط امروز این منطقه را نادیده گرفت. پس از جنگ دوم جهانی، حکومت جانشین روسیه تزاری، یعنی اتحاد شوروی و رقیب جنگ سرد آن، ایالات متحده، دخالت های چندگانه خود در این منطقه را آغاز کردند.

در واقع ایالات متحده آمریکا بیشترین نقش و تأثیر را در آشوب های امروز خاورمیانه داشته است. علاقه شدید آمریکا به خاورمیانه از اساس در نیاز این کشور به نفت بوده است؛ اما با آغاز جنگ سرد، منافع اقتصادی به سرعت جای خود را به منافع استراتژیک برای مقابله با شوروی و به وجود آمدن دولت های دوست شوروی و ضد غربی در این منطقه داد. بعد از آن تلاش های آمریکا برای تثبیت نقش و نفوذ خود در خاورمیانه با اتحاد این کشور با اسرائیل تکمیل شد و در نهایت ادامه آن با دو دخالت نظامی بزرگ در دو جنگ خلیج فارس در عراق همراه شد.

همچنین دخالت آمریکا در افغانستان نیز انعکاس و واکنش شدیدی در خاورمیانه داشته است. شورش مورد حمایت آمریکا در افغانستان در دهه 1980 ـ که تحت عنوان جهاد علیه اشغالگری شوروی شروع شد ـ دو تن از متحدان استراتژیک آمریکا یعنی عربستان و پاکستان را به تهدیدات استراتژیک تبدیل کرد. این مسأله خود را به خوبی در ماجرای 11 سپتامبر نشان داده که در آن 15 تن از 19 تروریستی که القاعده مأمور کرده بود، از شهروندان عربستان بودند و این پاکستان بود که طالبان را ساخته و پرداخته کرد که بستری برای القاعده شد تا تخم دشمنی خود علیه غرب و آمریکا را در آن بذرافشانی کند.

موفقیت نخستین جنگ خلیج فارس که در سال 1991 توسط جورج بوش پدر آغاز شد، به شکلی اساسی، دوازده سال بعد توسط پسرش به شدت زیر سؤال رفت، زیرا جنگ خلیج فارس جورج بوش پسر منجر به فاجعه ای شد که تا به امروز ادامه دارد. در حالی که جورج بوش بزرگ تنها آزادی کویت را بدون تغییر رژیم عراق در دستور کار داشت، بلندپروازی های جورج بوش پسر بسیار فراتر از این بود.

ایده این بود که با سرنگونی صدام حسین، یک عراق دموکراتیک پدید آید که تغییرات اساسی و بنیادین را در خاورمیانه تسریع و آن را به منطقه ای دموکراتیک و دوستدار غرب تبدیل کند. در دوران بوش جوان، امپریالیسم ایده آلیستی جای واقع گرایی سفت و سخت را گرفت که نتیجه آن بی ثباتی مداوم خاورمیانه در کلیت آن بود و به ایران اجازه داد تا حوزه نفوذ خود را گسترده کند.

بعد از نابودی داعش، فصل بعدی تاریخ خاورمیانه را رقابت آشکار و مستقیم بین عربستان سعودی سنی و ایران شیعه برای تسلط بر خارومیانه رقم خواهد زد. تا کنون این رقابت خاموش و تعارض پنهان، تنها تحت پوشش و توسط نایبان رخ داده است. دو قدرت بزرگ جهانی که اکنون در منطقه فعال هستند، آشکارا جایگاه خود را در این تعارض مشخص کرده اند: ایالات متحده در سمت عربستان سعودی و روسیه با ایران.

در آینده جنگ فعلی علیه تروریسم، جای خود را به این تعارض برای هژمونی منطقه ای خواهد داد. با توجه به انزوای قطر از سوی عربستان سعودی و چهار کشور متحد سنی آن، که بخشی از آن به خاطر نزدیکی قطر به ایران بوده است، این تعارض به اولین مرحله حساس خود در قلب خاورمیانه رسیده است: خلیج فارس.

هر نوع تعارض و درگیری نظامی با ایران، منطقه را به آتش خواهد کشید و دامنه آن بسیار فراتر از هر تعارض و درگیری قبلی خواهد رفت. به علاوه در حالی که هنوز آتش جنگ در سوریه روشن است، و عراق به خاطر رقابت های فرقه ای بر سر قدرت، به شدت تضعیف شده، داعش یا هر نوع دیگری از شاخه های آن ممکن است همچنان فعال بمانند.

فاکتور دیگری که در بی ثباتی خاورمیانه موثر است، باز شدن دوباره مسأله کردهاست. کردها ـ که قومی بدون دولت و حکومت هستند ـ نشان داده اند در برابر داعش نیروی قابل اتکایی هستند و اکنون از این دستاویز سیاسی و نظامی خود برای حرکت به سمت خودمختاری و یا ایجاد یک دولت مستقل استفاده می کنند. برای دولت هایی که از این امر متأثر می شوند ـ اول و بیشتر از همه ترکیه اما همچنین عراق، سوریه و ایران ـ این درخواست یک اعلان جنگ است، زیرا منجر به متأثر شدن یکپارچگی درونی و داخلی آنها خواهد شد.

با توجه به وجود این مسائل حل نشده و گسترده شدن تعارض هژمونیک میان ایران و عربستان، فصل بعدی در تاریخ منطقه خاورمیانه هر چیز می تواند باشد، غیر از صلح و ثبات. البته که ایالات متحده به خوبی از فاجعه عراق آموخته است که نمی تواند در خاورمیانه، به رغم قدرت برتر نظامی خود، یک جنگ زمینی را برنده شود.

باراک اوباما به فکر خروج نیروهای نظامی آمریکا از این منطقه بود که رسیدن به این هدف به لحاظ سیاسی و نظامی مشکل از آب درآمد. به همین دلیل بود که او هرگونه مداخله نظامی در سوریه – حتی با استفاده از حمله هوایی – را رد کرد و خلأیی به وجود آورد که به سرعت توسط روسیه پر شد و نتیجه آن را می بینیم.

جانشین اوباما، دونالد ترامپ نیز در کمپین های انتخاباتی خود وعده خروج از خاورمیانه را داد. از زمان انتخابات به بعد، او دست به حمله موشکی به سوریه زده است، وارد تعهدات بیشتری در قبال عربستان سعودی و متحدان آن شده و درگیری های لفظی و تعارض لفظی علیه ایران را گسترش داده است.

ترامپ بدون شک و به وضوح در یک سراشیبی تند به لحاظ آموزشی در مورد خاورمیانه قرار دارد؛ منطقه ای که به هیچ وجه منتظر نمی ماند تا ترامپ در رابطه با آن به آموزش کامل برسد. هیچ دلیلی برای خوشبینی به آینده خاورمیانه وجود ندارد.