خشم یک هیجان انسانی بهنجار و مفید است اما وقتی نتوان آنرا کنترل و مدیریت کرد تخریب کننده و خطرناک می شود و می توان آسیب های جبران ناپذیری را برای فرد و اجتماع بدنبال داشته باشد.
به گزارش مهر، خشم به عنوان یک رفتار هیجانی ممکن است بدنبال جلوگیری از رفتار هدفمند، تحقیر شدن یا مورد تبعیض قرار گرفتن، مورد پیشداوری یا بی مهری قرار گرفتن، مورد فریب کاری یا عهدشکنی قرار گرفتن، تحقیر شدن احساسات، ارزشها یا غرور و اقتدار واقعی یک فرد، مورد بدرفتاری و بی توجهی قرار گرفتن از سوی افراد مهم، مورد تجاوز بدنی یا کلامی قرار گرفتن و قربانی شدن رخ دهد.
خشم در واقع پاسخ انسان به محرکهای درونی و بیرونی است که با توجه به سبکهای مقابله ای افراد، توانمندی ها و ویژگیهای شخصیتی آنها واکنش های متفاوتی را بر می انگیزد. این هیجان طی مراحل رنجش، ناکامی، خشم و خشونت ظاهر می شود و ممکن است با هیجانهای دیگری مانند عصبانیت، خصومت، کینه توزی، غضب، تنفر، تحریک، حسادت، رنجش، غرض، تحقیر و ناراحتی همراه باشد.
همچنین تاثیرات فیزیولوژیکی خشم بر روی بدن به صورت ترشح هورمون آدرنالین، تسریع تنفس، افزایش ضربان قلب و فشار خون، توقف سیستم گوارش، ترشح کورتیزول و سرکوب سیستم ایمنی بدن، افزایش هورمون تستوسترون در مردان، سرخ شدن چهره، افزایش قوای جسمانی، گشاد شدن چشمها و سفت شدن عضلات می باشد که بسیار آزار دهنده است.
هرچند که خشم از دیدگاه افراد مختلف دارای تعاریف مختلفی است و عقاید و آستانه تحمل آدمها در مورد آن متفاوت است و شیوه ابراز آن از سرکوبی، کنترل، گریستن، رفتار مخفیانه، خشونت انفعالی، بازی دادن تا رویارویی مثبت و قاطعانه متغیر است اما خوشبختانه می توان برای غلبه بر خشم از راهکارها و آموزش های مشترک استفاده کرد.
در جوامع امروزی که سبک و نوع زندگی بسیار متفاوت با گذشته است روابط افراد خانواده نیز با یکدیگر تغییر کرده به طوری‌که در برخی از موارد در مواجهه با موضوعات مختلف اعضای خانواده کنترل خود را از دست داده و خشمگین می شوند و در صورتیکه روشهای شناسایی خشم و راهکارهای کنترل آن را ندانند مشکلات زیادی برایشان ایجاد می شود و شاید ادامه زندگی دیگر میسر نباشد.
دراین میان روانشناسان معتقدند که در شهرهای بزرگ میزان خشونت و سردی روابط درمیان خانواده ها بیشتر از مناطق دیگر است و اگر به خانواده ها آموزش های لازم ارائه شود می توان میزان خشونت را کاهش داد.
مهارتهای مورد نیاز برای کنترل خشم
مریم عاقل مسجدی روانشناس و مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر به مهارتهای کنترل خشم اشاره کرد و گفت: برای کنترل خشم ابتدا مهارتهایی لازم است که در ابتدا باید طیفی از احساسات که می تواند خشم را برانگیزد شناسایی کرد و در مرحله بعد رفتارهای پرخاشگرانه خود و دیگران شناسایی شود.
وی با اشاره به اینکه شناسایی پیامدهای احتمالی رفتارهای پرخاشگرانه مهارت دیگری است که باید در کنترل خشم مد نظر قرار گیرد، افزود: شناسایی رفتارهایی که موجب آسیب رساندن به خود می شود، شناسایی افکار و احساسات مقدم بر رفتار پرخاشگرانه، شناسایی نشانه های درونی احساس خشم، تمرین و آموزش مکانیزم های مقابله ای کنترل خشم و بروز خشم بدون از دست دادن کنترل از دیگر مهارتهایی است که برای کنترل خشم برای تمامی افراد لازم است.
این استاد دانشگاه به راهکارهای کنترل و مدیریت خشم نیز اشاره و تاکید کرد: به ترتیب آرامش آموزی، بازسازی شناختی، تخلیه انرژی، حل مسئله، تغییر محیط، شوخ طبعی و ابراز وجود و قاطعیت راهکارهای مهم و مورد نیاز کنترل خشم هستند که برای هر یک از این مراحل شیوه های آموزشی خاص و مفیدی باید مد نظر قرار گیرد.
شیوه های ساده آرامش سازی مانند تنفس عمیق، تصویرسازی آرامش، انجام حرکات یوگا و تکرار کلمه ای که بار آرامشی دارد می تواند احساس خشم را فروکش کند. برای زوج هایی که تند مزاج هستند آرامش آموزی در کنار استفاده از سی دی ها و کتابهای مدیریت خشم می تواند مفید باشد.
در مرحله بازسازی شناختی نیز معمولا رفتاری های یک فرد خشمگین تا حدود زیادی منعکس کننده افکار درونی او هستند این روش به فرد کمک می کند تا شیوه تفکر خود را تغییر دهد و افکار منطقی تر جایگزین افکار ناکارآمد شود. افراد بهتر است بدانند که رفتار خشمگینانه مشکل را حل نمی کند و احساس خوبی را در آنها ایجاد نخواهد کرد بلکه فقط اوضاع را بدتر خواهد کرد.
تغییر محیط و شوخ طبعی دو راهکار کنترل خشونت
عاقل مسجدی در مرحله تخلیه انرژی نیز گفت: وقتی خشم بر فرد مستولی می شود از طریق تخلیه انرژی و پرداختن به فعالیتهای جسمانی، خلاق و ورزش می تواند قسمتی از این انرژی مازاد را تخلیه کند. فایده تخلیه خشم این است که به فرد اجازه داده می شود در وضعیت ذهنی آرام، مشکل خشم برانگیز خود را حل کند. این مکانیزم برای مقابله با خشم دارای دو مرحله الف: تخلیه انرژی و خشم که شامل رها ساختن تنش و برانگیختگی است و ب: حل مسئله را شامل می شود.
وی به روشهای دست یافتن به راهکار حل مساله اشاره کرد و اظهار داشت: حل مسئله نیز یعنی استفاده از شیوه منظم و هدفمند برای رسیدن به یک هدف خاص. حل مسئله دارای مراحل شناسایی مشکل، تعریف مشکل، شناسایی عوامل ایجاد کننده مشکل، شناسایی راحل های ممکن، انتخاب بهترین راه حل ممکن، اجرای راه حل انتخاب شده و ارزیابی راه حل اجرا شده است. این شیوه به عنوان یک مکانیسم کنترل خشم چون به صورت بنیادی علل خشم را بررسی و حل می کند می تواند بسیار مفید باشد.
به گفته وی، تغییر محیط راهکار مفیدی است که اجرای درست آن باعث کنترل خشم می شود شاید در بعضی مواقع هیچ چیز به اندازه فاصله گرفتن از محیط تحریک کننده و برانگیزنده خشم و انتخاب یک محیط آرام و بدون تنش نتواند برای کنترل خشم مفید باشد. البته رها کردن و ترک محیط یک راه حل موقتی است و افراد باید بعد آرام شدن فضا به نحو موثرتری با خشم و موقعیت خود کنار بیایند.
آرتور برایفیلد در کتاب ارتباط شخصی به مردم توصیه می کند که هرگز خودتان را جدی نگیرید! شوخ طبعی به عنوان یک مهارت مقابله ای احساس کارآمدی ما را بالا می برد، بدین ترتیب به جای اینکه با ترس یا دستپاچگی به رویدادهای تنش زا واکنش نشان دهیم، می توانیم با استفاده از حس شوخ طبعی به آسانی و بدون ناراحتی با آن رویداد مقابله کنیم و آنها را نه بعنوان بن بست، بلکه بعنوان یک چالش عادی در زندگی تلقی کنیم.
افراد دارای شوخ طبعی در هنگام مواجهه با تجربیات تنش زا کمتر با خلق منفی واکنش نشان می دهند و به جای خشمگین شدن سعی می کنند با آرامش بیشتری مسئله را حل کنند. همچنین با توجه به اینکه ناکامی در رسیدن به خواسته ها موجب خشم می شود افراد شوخ طبع نسبت به هیجانات منفی موضع فعال تری دارند و سعی می کنند بر آنها غلبه کنند و در هنگامی که با ناکامی مواجه می شوند آنرا راحت تر پذیرفته و انعطاف پذیری بیشتری دارند.
قاطعیت ورزی یک مهارت برای دفاع فرد از حقوق خود
این روانشناس در مورد راهکار ابراز وجود و قاطعیت نیز گفت: قاطعیت ورزی به عنوان یک مهارت، توانایی فرد در دفاع از حقوق خود و بیان افکار و احساسات خود به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب است. این مهارت می تواند به انسان احساس خودکارآمدی و کنترل درونی ببخشد و در روابط با دیگران اعتماد به نفس و عزت نفس او را تقویت می کند.
رابطه قاطعانه شامل سه بعد است که عبارتند از بیان همدلانه، بیان مسئله و بیان آنچه می خواهید. قاطعیت یکی از بهترین مهارتهای شناختی است که فرد می تواند هنگام مواجهه با رفتارهای پرخاشگرانه دیگران از خود بروز دهد و به جای مقابله به مثل با فرد مقصر گفتگو کند و با ابراز وجود و استفاده از مهارت حل مسئله طرف مقابل را آرام کرده و شرایط را به حالت طبیعی برگرداند.
در مجموع خشم یک واکنش قابل پیش بینی به بدرفتاری دیگران است به همین دلیل همه ما گاهی ممکن است دچار خشم و عصبانیت شویم اما دلیلی وجود ندارد که خود را به خاطر رفتارهای اینچنین تحقیر و احساسات خود را انکار کنیم بلکه بهتر است سبک های مقابله خود را بررسی کرده که آیا این سبکها کارآمد هستند یا خیر و در همین راستا دانش خود را در جهت توانمند شدن افزایش دهیم ودر صورتیکه سبک مقابله ای ما ناکارآمد و ناصحیح است آنرا ترمیم وتقویت کنیم و یا در صورت ناکارآمد بودن، آن را تغییر دهیم و با یادگیری رفتارهای جرات مندانه ضمن احترام به حقوق دیگران، افکار و احساسات خود را بیان کنیم و به شیوه مدبرانه با دیگران ارتباط برقرار کنیم.
