کمتر از یک سال از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود که حضرت امام خمینی در تاریخ 5 آذر سال 58 دستور تشکیل بسیج مستضعفین را دادند.
به گزارش تسنیم، شرایط خاص کشور و انقلاب در آن زمان و نیاز به دفاع در حوزه دفاعی و امنیتی از انقلاب اسلامی با توجه به بحران‌هایی که انقلاب را در آن زمان تهدید می‌کرد و با توجه به ضعف‌های موجود در ساختار نظامی و امنیتی کشور ، اقتضا می‌کرد تا خود مردم برای دفاع از انقلاب‌شان وارد عمل شوند.
اعتلای بسیج را در خدمت‌رسانی به مردم می‌دانیم
بر هیمن اساس امام با درک از شرایط ویژه کشور در آن زمان و همچنین دور اندیشی ایشان در تشخیص نیاز کشور در آینده به چنین نیرویی، فرمان تشکیل بسیج را صادر کردند. در آن آمار، جمعیت جوان کشور حدود 20 میلیون بر آورد می‌شد و بر همین اساس تشکیل ارتش 20 میلیونی برای بسیج انتخاب شد.
بسیج که در ابتدا برای دفاع سخت از انقلاب اسلامی تشکیل شد و در دوران دفاع مقدس شاکله اصلی نیروهای مدافع از کشو را تشکل می‌داد و توانست از میدان دفاع 8 ساله سر بلند بیرون آید، رفته رفته در طول تاریخ انقلاب اسلامی و با تغییر ماهیت تهدیدات و نیازهای انقلاب با توجه به پشتوانه عظیم ظرفیت مردمی، به نیرویی تبدیل شد که در هنگامه بحران‌ها و نیازهای انقلاب توانست با انعطاف سازمانی خود را برای رویارویی با انواع بحران‌ها آماده کرده و نقش موثری در حل این بحران‌ها و پاسخگویی به نیازهای انقلاب ایفا کند.
بسیج در دوران انقلاب و دفاع مقدس
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کشور به سرعت با تهدیدات سخت و امنیتی از سوی گروهک‌های تجزیه طلب و گروهک‌های ضد انقلاب مواجه می‌شود. بر همین اساس، اولین نیاز کشور مقابله با نا امنی‌‌های ایجاد شده توسط این گروهک‌ها بود. در این زمینه با توجه به نوپا بودن ساختار سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی و عدم انسجام کافی در ساختار ارتش جمهوری اسلامی، بسیج به عنوان یکی از نیروهای اصلی دفاع از انقلاب اسلامی وارد صحنه می‌شود و به مقابله با گروهک های تجزیه طلب و ضد انقلاب می‌پردازد.
مدتی از این موضوع نمی‌گذرد که در 31 شهریور سال 59 حمله سراسری عراق به ایران آغاز می‌شود. در دوران دفاع مقدس نیز بسیج نقش اصلی دفاع از کشور را بر عهده می‌گیرد و با اعزام نیروهای داوطلب و مردمی به جبهه‌ها منبع اصلی تامین نیرو برای دفاع از کشور، انقلاب و دستاوردهای آن است.
در حقیقت بار اصلی اداره جنگ در دوران دفاع هشت ساله بر دوش همین نیروهای مردمی که در قالب بسیج سازماندهی و به جبهه اعزام می‌شدند، بود و این نشان از دور اندیشی رهبر کبیر انقلاب اسلامی در صدور فرمان تشکیل بسیج مردمی برای دفاع از کشور و انقلاب داشت.
بسیج قانونمند می‌شود
براساس اصل 151 قانون به مقتضای ضرورت سازمانی و پیروی از فرمان رهبر کبیر انقلاب، تشکیل ارتش بیست میلیونی درتاریخ 59/4/19 از سوی شورای انقلاب تصویب و ابلاغ شد.
در 1361/4/15 اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورأی اسلامی رسید که فصل چهارم آن اختصاص به واحد بسیج مستضعفین دارد که هدف از تشکیل آن، ایجاد توانایی‌های لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و همچنین کمک به مردم به هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه با هماهنگی مراجع ذیربط می‌باشد. در ماده 37 آن، سلسله مراتب سازمانی و تشکیلاتی رده‌های مقاومت بسیج قید شده است که در آن شهر بسته به وسعت و جمعیت به چند منطقه و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه مقاومت و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود.
بنابراین تغییری که در روند تشکیلاتی بسیج بوجود آمد نحوه اداره پایگاه های مقاومت است که در سال 61 به بعد مسئول واحد بسیج مستضعفین مستقیماً امورات پایگاه‌ها و گروه‌های مقاومت را رسیدگی نمی‌کند، بلکه یک حلقه ارتباطی بوجود آورده و امور جاری پایگاه‌ها به ناحیه مقاومت سپرده شد و واحد بسیج شهرستان به امور متمرکز، برنامه ریزی و سازماندهی در سطح کلان تر می‌پردازد و همچنین تغییر دیگری که در اعضای ارتش بیست میلیونی به وجود آمد اینکه افراد ارتش بیست میلیونی به صورت اعضای عادی، اعضای فعال و اعضای ویژه، تقسیم بندی شدند.
تشکیل نیروی مقاومت بسیج
پس از دوران دفاع مقدس، فصل نوینی در تاریخ بسیج آغاز می‌شود. در این دوره تغییری در ساختار بسیج ایجاد شده و نیروی مقاومت بسیج تشکیل می‌شود. در این برهه در تاریخ 12 دی ماه سال 68 سردار علیرضا افشار به عنوان اولین فرمانده نیروی مقا ومت بسیج از سوی رهبر انقلاب اسلامی انتخاب می‌شود.
نواندیشی در رویکرد به بسیج تا سال 1370 ادامه می‌یابد. به هرحال در سال 69 تا 70 جداسازی و تفکیک بین نیروی زمینی و نیروی مقاومت انجام گرفت. مناطق مقاومت بسیج تشکیل شدند، نواحی رسماً شکل گرفتند.
در پنجم آذر ماه 69 و در سالگرد تأسیس بسیج شرح وظایف کلی این نهاد از سوی حضرت آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی و فرمانده کل قوا در دو فصل و 19 ماده رسما به سپاه ابلاغ شد.
در سال 1372 فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و فعالیت‌های امنیتی بسیج رونق بیشتری به خود گرفت. همکاری نیروهای مقاومت بسیج با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در زمینه طرح ملی ریشه کنی فلج اطفال، همکاری نیروی مقاومت بسیج با وزارت بازرگانی در مبارزه با گرانفروشی از جمله این اقدامات است.
یکی از اقدامات چشمگیر بسیج در این دوران آن است که بسیج موفق می‌شود در طی یک روز بالغ بر 9 میلیون کودک، زیر 5 سال را در طرح بسیج ملی ریشه کنی فلج اطفال تحت پوشش قرار دهد.
در سال 77 ماده واحده تشکیل بسیج دانشجویی در دانشگاه ها به تصویب مجلس شورای اسلامی می رسد، طرح تجهیز رده‌های مقاومت بسیج از این سال آغاز می‌شود، طرح حوزه محوری و پایگاه محوری به عنوان شعار سال انتخاب می شود و تشکیلات جذب و هدایت کمک‌های مردمی و امکانات ملی در نیروی مقاومت راه اندازی و توسعه می‌یابد.
در سال 78 عنایت و توجه لازم به بسیج خواهران، بسیج دانش آموزی بسیج دانشجویی شد و هر کدام از این اقشار و رده‌ها به معاونت تبدیل شدند و به بسیج دانشجویی و دانش آموزی اجازه داده شد از نظر ساختاری، بجای معاونت، سازمان منظور شود.
در این ایام بسیج همچنین نقش تاثیر گذاری در مهار مسائلی مانند فتنه 18 تیر سال 78 دارد و در این زمینه نیز نقش موثری در خنثی سازی توطئه‌های دشمنان و حفظ انقلاب اسلامی بازی می‌کند.
در سال 86 و انتصاب سرلشکر جعفری به فرماندهی کل سپاه، تغییر و تحولی اساسی در ساختار بسیج صورت می‌گیرد. در این دوره ساختار نیروی مقاومت به سازمان بسیج مستضعفین تغییر پیدا می‌کند و مسئولیت آن مستقیما بر عهده فرمانده کل سپاه قرار می‌گیرد. در این برهه حجت الاسلام حسین طائب به عنوان معاون فرمانده کل سپاه در امر بسیج منصوب می‌شود.
تغییر در ساختار بسیج با تغییر و تحول در ساختار سپاه نیز همراه می‌شود. در این زمان 31 سپاه استانی در تمام استان‌های کشور تشکیل می‌شود که مسئولیت اداره بسیج در استان‌ها بر عهده این سپاه‌های استانی گذاشته می‌شود.
تغییر رویکرد بسیج
امروز با گذشت حدود 4 دهه از زمان تشکیل بسیج، این نهاد مردمی به یک سازمان راهبردی در جمهوری اسلامی بدل شده است. هرجایی که کشور و انقلاب نیاز به عنصری با روحیه جهادی برای حل مشکلات داشته باشد از ظرفیت این نیروی عظیم مردمی استفاده می‌کند.
در چند سال اخیر اما با تغییر ماهیت تهدیدات و نیازهای کشور از حوزه سخت به نرم، بسیج نیز در حوزه‌های فعالیت خود تغییر ایجاد کرده وبرای دفاع از دستاوردهای انقلاب در این حوزه‌ها وارد عمل شده است. طی سال‌های اخیر، بسیج با تشکیل قرارگاه جواد الائمه حوزه کاری خود را به سمت حل معضلات اجتماعی سوق داده است.
بسیج الگویی برای ملت‌های منطقه
اما آنچه امروز بیش از همه نقش بسیج را بر جسته و تهمیت این نهاد را مشخص می‌کند، انتقال فرهنگ مقاومت و دفاع مردمی به ملت‌های منطقه به‌خصوص کشورهای عراق و سوریه است. زمانی که شعله‌های تروریسم تکفیری و داعش می‌رفت تا با اشغال بخش اعظمی از کشورهای عراق و سوریه، تمام منطقه را در آتش خود بسوزاند و در زمانی که همه کار این دو کشور را بسیاری، تمام شده تلقی می‌کردند؛ تشکیل نیروهای دفاع وطنی در سوریه و حشد الشعبی در عراق و انتقال تفکر بسیجی و دفاع مردمی از ایران به این دو کشور، توانست علاوه بر پایان دادن به حکومت داعش، فصل جدیدی از نحوه دفاع در برابر دشمن به دنیا عرضه کند.
