کمبود بارش در ایران با افزایش دما می‌آید

آمارها و ارقام نشان می‌دهند که به استثنای مناطق بسیار محدودی که در نوار شمال غربی و جنوبی وجود دارند، بارش در سایر مناطق ایران از ابتدای سال زراعی جاری تا 4 دی ماه بیش از 50 درصد نسبت به میانگین دوره مشابه بلند مدت با کاهش روبه‌رو بوده است و 9 استان ایران با وضعیت وخیم از نظر بارندگی دست و پنجه نرم می‌کنند.

به گزارش ابتکار، براساس پیش‌بینی پژوهشکده اقلیم‌شناسی اما وضعیت بارندگی در ایران تا آخر سال وضع بهتری نخواهد داشت چرا که پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارند که زمستان کم‌بارشی را پیش‌رو خواهیم داشت و بارش فصل زمستان - به استثنای بخش‌هایی از سواحل خزر- کمتر از نرمال است و کمبود بارش ناشی از فصل پاییز، به صورت کم بارشی انباشته تا پایان سال ادامه دارد.

منابع آبی ایران هر روز بیشتر آب می‌روند. این حقیقت را همه به خوبی می‌دانند. فهمش آنقدرها سخت نیست وقتی که زمستان‌هایی یک به یک پیشت سر گذاشته می‌شوند که در آنها خبری از برف و باران نیست. آمارها اما مهر تایید را بر پیشانی این حقیقت می‌کوبند که در 10 سال اخیر در ایران میزان بارندگی حدود 11 درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش یافته است. اما وضعیت بحرانی آب در ایران به همین‌ جا ختم نمی‌شود، براساس گزارش‌ مرکز پژوهش‌های مجلس حجم جریان‌های سطحی آب در ایران به تبع کاهش بارندگی در دوره مشابه حدود 44 درصد کاهش داشته است. اما نکته قابل توجه این است که کاهش در مقدار بارندگی در ایران علاوه بر اینکه به دلیل وقوع خشکسالی و تغییر اقلیم صورت می‌گیرد، بلکه دلیلی چون برداشت‌های بالادست نیز از حجم آن می‌کاهد.

این موضوع باعث شده است که در پانزده سال اخیر مجموع حجم مخازن سدها در کشور حداکثر تا نصف از آب پر باشد. در حال حاضر حدود 120 میلیارد مترمکعب کسری مخزن در منابع آب زیرزمینی وجود دارد که این مقدار حدود یک چهارم کل ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی است. عواقب زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی متعددی از کسری مخزن آبهای زیرزمینی ناشی می‌شود. براساس آخرین آمار برداری بیلان منابع و مصارف آب در کشور، کل میزان برداشت آب در کشور برابر با 37 / 96 میلیارد مترمکعب است که از این میزان 6 / 85 میلیارد مترمکعب ( 9 / 88 درصد) مربوط به بخش کشاورزی، 03 / 8 میلیارد مترمکعب ( 3 / 8 درصد) مربوط به مصارف شرب و 74 / 2 میلیارد مترمکعب ( 8 / 2 درصد) مربوط به مصارف صنعتی است. به دلیل خشکسالی‌ها و تغییرات اقلیم میزان کل آب تجدیدپذیر کشور از متوسط بلندمدت 130 میلیارد مترمکعب به 89 میلیارد مترمکعب یعنی متوسط 10 سال اخیر رسیده است.

دلخوش به زمستان نمی‌توان بود

«به بارش فصل زمستان نیز نمی‌توان دلخوش بود»؛ این را پیش‌بینی‌های پژوهشکده اقلیم‌شناسی می‌گوید. پیش‌بینی‌ ناهنجاری بارش زمستان 1396 نشان می‌دهد در مناطقی مانند خراسان شمالی و ناحیه غربی کشور احتمال وقوع بارش بیش از نرمال، نرمال و کمتر از نرمال 21 ، 34 و 45 درصد است. بارش فصل یاد شده محدوده نرمال تا کمتر از نرمال پیش‌بینی می‌شود که کاهش در مناطق غرب و شمال شرق نسبت به سایر نواحی بیشتر است. بارش در سواحل خزر در حد نرمال خواهد بود. بنابراین بارش فصل زمستان نمی‌تواند کمبود بارش سال زراعی را جبران کند.

درآمیختن خشکسالی با افزایش دما

عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به خشکسالی دنباله‌دار و کمبود بارش ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل و کمبود بارش 40 درصدی نسبت به بلندمدت همزمان با افزایش درجه حرارت هوا هشدار داده و گفته است: «این شرایط نیاز ما را به آب بیشتر می‌کند بنابراین باید خود را با شرایط اقلیمی تطبیق دهیم و در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم زیرا کشور روزهای سخت آبی در پیش دارد. ما باید حتما الگوی مصرف کشت خود را تغییردهیم و در مصرف آب صرفه جویی کنیم.» رضا اردکانیان، وزیر نیرو نیز در جلسه شورای همیاران آب استان کرمان نیز به همین موضوع اشاره کرده و گفته است: «یک سوم متوسط بارش جهانی در کشور صورت می‌گیرد. به طوری که در فصل پاییز حدود 25 درصد پایین‌تر از سال گذشته و بیش از 50 درصد کمتر از متوسط دراز مدت شاهد کاهش بارش بودیم و پیش‌بینی می‌شود تا پایان فصل زمستان نیز در بهترین حالت 15 درصد کمتر از گذشته بارش داشته باشیم.»

استان‌های پرباران، کم آب شدند

«وضعیت بارندگی امسال بحرانی است» این جمله را کوروش بهادری، مدیرکل هواشناسی خوزستان بیان کرده وقتی از وضعیت بارندگی استان‌های پرآب سخن گفته است؛ او بیان کرده است: استان‌های پرآبی از جمله چهار محال و بختیاری، لرستان و ایلام از نظر خشکسالی شرایطی بدتر از خوزستان کم آب دارند. پاییز امسال خشک‌ترین پاییز ایران طی 67 سال گذشته (از 1330 تاکنون) بوده و رکورد خشکسالی شکسته شده است. پژوهشکده اقلیم‌شناسی پیش‌بینی کرده است که 9 استان یعنی استان‌های خراسان جنوبی، قم، یزد، اصفهان، مرکزی، کرمان، سیستان و بلوچستان، تهران و چهارمحال و بختیاری بین 80 تا 95 درصد رخ داده است. این در حالی است که کاهش بارش نسبت به دوره مشابه سال قبل 25 درصد است.

چالش‌های مهم آب در ایران چیست؟

اما بحران آب در ایران اما به همین‌ها ختم نمی‌شود. برخی از چالش‌های مهم بخش آب کشور عبارتند از: تغییر اقلیم و کاهش آب تجدیدپذیر، نابودی و تخریب زیستبوم‌های آبی، بهره‌وری پایین آب در بخش‌های مختلف و منازعات آبی محلی و منطقه‌ای. واضح است که ادامه سیاست‌ها و روندهای پیشین در بخش آب، آینده این بخش را با چالش‌ها و بحران‌های بیشتری مواجه خواهد ساخت و ابعاد مختلفی از بحران آشکار خواهد شد. در نتیجه تغییر رویکرد اساسی در سیاست‌ها و استراتژی‌های این بخش لازم است. برخی از مهمترین علل بحران آب موجود شامل عدم تطابق اسناد بالادستی بخش آب با نیازهای روز این بخش، تعدد دستگاهی و عدم هماهنگی بین دستگاه ها و بخشی نگری آنها، عدم وجود برنامه مدون بلندمدت و ارتباط سایر اسناد بالادستی، به‌خصوص برنامه‌های توسعه با آن و خشکسالی‌ها و تغییر اقلیم است.