سواد فقط توانایی خواندن و نوشتن نیست. در حالی که تعريف كلاسيك از سواد، توانايی خواندن و نوشتن است، اما بر اساس تعريف يونسكو، شخصی باسواد است که تمام پارامترها همچون سواد عاطفی، سواد ارتباطی، سواد مالی، سواد رسانه، سواد آموزش و پرورش و سواد رايانه را داشته باشد. با این تفاسیر امروز، در قرن بیست و یکم، داشتن سواد خواندن و نوشتن یا حتى اخذ مدرک دانشگاهی، دال بر باسواد بودن فرد نیست.
به گزارش آرمان، در کشور ما بر اساس آمار در سال‌های اخیر درصد بی‌سوادی از 2/15 به 3/12درصد کاهش یافته است. در حال حاضر استان‌های چهارمحال و بختیاری، گلستان، همدان، قم، یزد، اردبیل و لرستان بالا‌ترین رتبه عملکرد کمی را در سوادآموزی داشته‌اند. همچنین طبق سرشماری سال ۹۵، یکی از شاخص‌های مهم سوادآموزی فاصله باسوادی زنان و مردان یا همان عدالت جنسیتی است. در تمام دنیا نرخ بی‌سوادی زنان بیش از مردان است، به‌گونه‌ای که آمارهای جهانی نشان می‌دهد یک سوم از بی‌سوادان جهان را مردان و دو- سوم را زنان به خود اختصاص داده‌اند. همچنین در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال این فاصله بین باسوادی مردان و زنان کشور حدود ۱۰درصد کمتر شده است. یک علت این است که ۸۰ درصد فعالیت‌ها در این زمینه به زنان اختصاص یافته و‌درصد باسوادی در این گروه از 7/90 به 4/93درصد افزایش یافته است. فاصله باسوادی شهروندان روستایی با شهری نیز از 5/13 به حدود ۱۲درصد کاهش یافته است. در روزهای اخیر هم رئیس سازمان نهضت سوادآموزی گفت: «امسال از دولت مجوز گرفته‌ایم که هر کسی باسواد شد، ۱۴۰هزار تومان به او پاداش دهیم. تاکنون پاداش سوادآموزی ۹۰هزار نفر را پرداخت کردیم و پاداش ۴۰هزار نفر نیز آماده پرداخت است.» علی باقرزاده افزود: «درصد باسوادی در گروه ۱۰ تا ۴۹ سال نیز از 92/5 به 94/7درصد رسیده است. به رغم آنکه آمار بی‌سوادی به یک‌میلیون و ۱۱۳هزار کاهش یافته است، هنوز دو‌میلیون و ۶۹۰هزار بی‌سواد ثبت شده داریم که شامل اتباع، غیراتباع، آموزش پذیران و آموزش‌ناپذیران می‌شود.» همچنین میانگین سنی افراد تحت پوشش برای نهضت سواد آموزی ۳۰ سال است. با بررسی دلایل بی‌سوادی باید تاکید کرد که مسائل خانوادگی، فرهنگی و اقتصادی از عوامل بی‌انگیزگی افراد، کودکان و نوجوانان برای آموزش و تحصیل هستند. همچنین ۵۳درصد از افراد به دلیل موانع اقتصادی تمایلی به تحصیل ندارند.
تحصیل برای بازیابی استقلال فردی
ناهید اسماعیلی 60ساله یکی از سوادآموزان نهضت سواد آموزی است. او به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: در دوران کودکی شش کلاس ابتدایی را گذرانده و حروف الفبا را می‌شناسد، اما در روخوانی و حساب ضعیف است. این زن تاکنون دوره ابتدایی نهضت سوادآموزی را قبول شده و می‌افزاید: هنوز خود را فرد باسوادی نمی‌دانم. برای مثال در بانک برای انجام عملیات بانکی و پر کردن فرم‌ها مشکل دارم و باید از دیگران کمک بگیرم. او می‌گوید: تاکنون چندین بار کلاس‌های نهضت سوادآموزی را گذرانده‌ام. در این کلاس‌ها با دوستان متعدد آشنا شده و همین امر از وقت گذراندن بی‌هدف در خانه جلوگیری می‌کند. این زن میانسال درباره کیفیت آموزش در این دوره‌ها می‌افزاید: باید پس زمینه ذهنی نسبت به دروس داشته باشید، وگرنه یک فرد بی‌سواد کامل نمی‌تواند خود را با دیگر افراد هماهنگ کند. برای مثال اگر فردی بی‌سواد کامل باشد، می‌تواند به شکل ویژه درس خوانده و تحت آموزش قرار گیرد، در غیر این صورت باسوادی یک فرد به مدت شش ماه امکانپذیر نیست. برای مثال با ارزیابی نحوه تدریس به کودکان کلاس اول ابتدایی باید دانست که آموزش حروف الفبا مشکل و وقت‌گیر است. به گفته او اغلب سوادآموزان تمایل چندان به گذراندن دوره‌های پیشرفته و کلاس‌های بالاتر ندارند و همین مساله باعث طی شدن روند ناقص سواد آموزی می‌شود. اسماعیلی درباره اهدای پاداش به سوادآموزان می‌گوید: امید است که این گونه اقدامات تشویقی بتواند انگیزه‌ای برای سوادآموزان شود.
تحصیل در نهضت سوادآموزی سکویی برای پیشرفت
فاطمه 40ساله در کلاس‌های نهضت سواد آموزی شرکت می‌کند. او یکی از اتباع بیگانه است و حضورش در ایران را فرصتی مغتنم برای تحصیل می‌داند. این زن به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: در کلاس‌های نهضت سواد آموزی مهارت رایانه ICDL را آموخته و هم اکنون مشغول به تحصیل در کلاس ششم است. به گفته او وجود این گونه کلاس‌ها برای اتباع بیگانه یا افرادی که به هر دلیل از تحصیل بازمانده‌اند، مناسب است. فاطمه در کنار تحصیل به کلاس زبان انگلیسی هم می‌رود و می‌افزاید: افراد باید بتوانند از امکانات و توان خود در کسب علم و دانش استفاده کنند. بنده از اتباع بیگانه هستم و به عبارت دیگر در این کشور مهمانم، در این وضعیت باید از امکانات موجود برای مهاجرت به دیگر کشورها استفاده کرد. به گفته او افراد از طریق افزایش سواد می‌توانند با آگاهی نسبت به دور و بر زندگی کنند، چون همین آگاهی و دانش انسان را از دیگر موجودات متمایز می‌کند. او درباره اهدای پاداش به سوادآموزان تاکید می‌کند: اهدای هدیه به سوادآموزان جنبه تشویقی دارد، اما قبل از آن انگیزه افراد برای تحصیل مهم است.
باسوادی به زور نمی‌شود
هم‌اکنون بیش از ۸۸درصد جمعیت کشور باسواد هستند. دیگر باسواد کردن جامعه تنها آموزش حروف نیست، بلکه درس زندگی، تقویت روحیه شجاعت، جسارت و رعایت حقوق اجتماعی دیگران نیز مورد توجه است که باید در اولویت قرار گیرد. سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره اهدای پول به سوادآموزان به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: نهضت سواد آموزی قبل از هر اقدام باید زمانی را برای ارزیابی فعالیت‌های خود مشخص کند. در حالی که هم‌اکنون نزدیک به 40 سال است که از انقلاب گذشته و در این چهار دهه این سازمان نتوانسته به رسالت خود عمل کند. میرحمایت میرزاده می‌افزاید: با اهدای مبلغی پول نه تنها از جمعیت بی‌سوادان کشور کاسته نمی‌شود، بلکه آمار بی‌سواد با این اقدام شاید افزایش یابد. به گفته او بی‌سوادی درد بی درمان کشورمان محسوب می‌شود. سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می‌افزاید: افرادی که بعد از انقلاب متولد شده‌اند از امکانات متعدد و متنوع برای تحصیل برخوردار هستند، بنابراین شاید در یک مقطع زمانی بی‌سوادی برای همگان مشکل بود، اما هم‌اکنون وقتی یک فرد تمایل به تحصیل ندارد، او را نمی‌توان از طریق اهدای مبلغی پول به تحصیل علاقه‌مند کرد. میرزاده تاکید می‌کند: این شیوه اهدای مبلغی پول اقدام مناسبی برای ریشه کنی بی‌سوادی در کشور نیست، چون به اندازه کافی امکانات در تمامی مناطق کشور برای تحصیل وجود دارد. به گفته او در قانون کشور هیچ‌اجباری برای تحصیل وجود ندارد و در این شرایط نیز به زور نمی‌توان فردی را به تحصیل مجبور کرد. این نماینده مجلس می‌افزاید: در کشور ما تعریف مناسب و علمی از سواد وجود ندارد، شاید با اهدای چنین مبالغی و اقدامات غیرکارشناسی هر روز بر تعداد بی‌سوادان کشور افزوده شود. برای مثال به دلیل اهدای چنین مبالغی شاید افرادی که حتی سواد خواندن و نوشتن دارند، خود را بی‌سواد معرفی کرده و از این طریق خواستار هدیه از این سازمان باشند. قبل از هر اقدام باید هدف از علم آموزی مشخص شود، طبیعتا فردی که برای پول بر سر کلاس‌ها می‌آید، بی‌شک بینش مناسبی از سواد آموزی ندارد و این چنین اقدامات پایدار نیست. او با بیان اینکه فعالیت‌های سازمان نهضت سوادآموزی در سال‌های متمادی چندان موفقیت آمیز نبوده است، می‌افزاید: باید کار این سازمان هر چه زودتر به اتمام برسد، چون از این پس وجود این سازمان موجب افزایش بی‌سوادی در کشور می‌شود. به بیان دیگر این سازمان به دنبال نمایش جمعیت فراوان بی‌سوادان در کشور است. به گفته او با توجه به شرایط موجود هیچ‌ضرورتی برای ادامه حیات این سازمان در کشور نیست. سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با بیان اینکه هم اکنون وزارت آموزش و پرورش در روستاهای دورافتاده کشور مدرسه دارد، تاکید می‌کند: با گذشت 40 سال از انقلاب دیگر در شأن نظام نیست که همچنان به شعارهای آموزش بی‌سوادان کشور ادامه دهیم. میرزاده می‌افزاید: در کشور وقتی این مسائل در حوزه آموزش مطرح می‌شود که در جوامع بین‌المللی تعریف از سواد دیگر خواندن و نوشتن نیست، در این وضعیت دیگر ضرورتی بر فعالیت سازمان نهضت سواد آموزی وجود ندارد. به گفته او این سازمان بعد از نزدیک به چهار دهه از فعالیت خود موفق یا ناموفق عمل کرده است. در حالی که قانون رسمی کشور وزارت آموزش و پرورش را مسئول باسواد کردن جامعه می‌داند. این نماینده مجلس تاکید می‌کند: برای مثال وقتی یک فرد در خانه است و هیچ‌تمایلی به تحصیل و علم آموزی ندارد، او را نمی‌توان به تحصیل علاقه‌مند کرده و به سر کلاس‌های نهضت سوادآموزی کشاند. درضمن این سازمان عریض و طویل نباید برای ادامه حیاتش به برجسته کردن جمعیت بی‌سوادان کشور بپردازد.
آموزش‌دهندگان نهضت سوادآموزی را دریابید
مقوله اهدای پاداش به سوادآموزان در حالی مطرح می‌شود که آموزش‌دهندگان نهضت سوادآموزی در کشورمان همچنان با چند ماه حقوق معوقه و مطالبات و ناامنی شغلی مواجه‌اند. از سوی دیگر در اردیبهشت امسال، استخدام قطعی آموزش‌دهندگان نهضت سوادآموزی که طی دو سال گذشته در مصوباتی از سوی مجلس بر تعیین تکلیفشان تاکید شده بود با تصویب یک فوریتی طرحی قوت گرفته است و 60هزار آموزش‌دهنده نهضت سوادآموزی را در برمی‌گیرد. این اقدام می‌تواند در ارتقای عملکرد این سازمان ثمربخش باشد.
