چه دلایلی باعث رشد قیمت دلار شد؟

از مرداد ماه امسال بود که بهای دلار شروع به رشد کرد و از کانال 3600 گذشت و در ساعت 11، 17 مهر ماه 96 به کانال 4 هزار تومان وارد شد. حالا نیز قیمت دلار رکوردهای جدیدی را روزانه برای خود به ثبت می رساند و برخی بر این باورند که قیمت این ارز به 5 هزار تومان هم خواهد رسید؛ اما چه دلایلی باعث شد قیمت دلار رشد کند؟

به گزارش «تابناک اقتصادی»، رشد قیمت دلار از مرداد ماه سال جاری آغاز شد. در حالی که در مرداد ماه قیمت دلار در کانال 3600 تومان قرار داشت، قیمت دلار رشد خود را آغاز کرد و کانال های 3700، 3800 و 3900 را درنوردید و در ساعت 11 مهر ماه 1396 به کانال 4 هزار تومان وارد شد. هم اکنون نیز قیمت این ارز روزانه رکوردهای جدیدی را برای خود به ثبت می رساند و عده ای از کارشناسان معتقدند که با این روند باید منتظر دلار 5 هزار تومانی هم باشیم. اما چه دلایلی باعث شد تا قیمت دلار شروع به افزایش کند؟

نخست باید گفت که رئیس جمهور روحانی، روز گذشته هفدهم بهمن 1396 در پاسخ به پرسشی درباره قیمت ارز و اینکه مخالفان دولت معتقدند گرانی ارز اقدام خود دولت برای تامین کسری بودجه است، ابراز کرد: همان ‌طور که تأکید کردم اگر امروز نرخ ارز بالاتر از هفته ‌های پیش است حتما نمی ‌تواند دلایل اقتصادی و تجاری داشته باشد به ‌دلیل اینکه در تأمین ارز و مخارج ارزی، تراز ما مثبت است؛ یعنی درآمد ارزی ما بیشتر است.

در ادامه به بررسی دلایل گرانی ارز می پردازیم و به دنبال این موضوع هستیم که آیا واقعاً گرانی ارز دلایل اقتصادی و تجاری دارد یا خیر؟

نخستین دلیل شاید به موضوع تک نرخی کردن ارز بازگردد. در چند سال اخیر، ولی الله سیف بسیار بر این موضوع تأکید داشته که باید ارز را به سمت تک نرخی کردن سوق دهیم؛ برای نمونه وی که در 14 مرداد 1396 در رسانه ملی حضور یافته بود بار دیگر وعده یکسان سازی نرخ ارز را داد و عنوان نمود که این کار در ابتدای دولت دوازدهم انجام خواهد شد. از طرفی بسیاری از کارشناسان نیز بر این باور بودند که نرخ دلار واقعی نیست و باید نرخ آن را واقعی تر نمود و سپس اقدام به تک نرخی نمودن دلار کرد. بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقد بودند که نرخ واقعی دلار باید بیش از 4 هزار تومان باشد؛ مثلا در فروردین ماه سال جاری روزنامه دنیای اقتصاد از 66 اقتصاددان، قیمت دلار در پایان سال 96 را جویا شد. حدود 74 درصد از اقتصاددانان قیمت دلار را در بازه ۳۹۰۰ تا ۴۵۰۰ تومان و حدود ۲۰ درصد نیز قیمت دلار را در فاصله ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تومان ارزیابی کردند. یعنی در مجموع حدود 94 درصد از اقتصاددانان قیمت واقعی دلار را بیش از 3900 تومان می دانستند.

دومین دلیل رشد قیمت دلار، کسری بودجه دولت است؛ هر چند رئیس جمهور روحانی در روز گذشته عنوان نمود دولت کسری بودجه ای ندارد که بخواهد به دنبال گران کردن ارز و تأمین کسری بودجه از این طریق باشد، باید گفت، در اول شهریور ماه سال جاری محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت از کسری بودجه 37 هزار میلیارد تومانی رونمایی کرد و گفت: در بودجه امسال قیمت نفت ۵۰ دلار در نظر گرفته شده است، اما با توجه به اینکه شاهد افت قیمت نفت در بازارهای جهانی بودیم و امروز به حدود ۴۷ دلار رسیده است، پیش ‌بینی ما این است تا پایان سال به پایین ‌تر از این رقم می ‌رسد؛ بنابراین، بودجه ۳۴۶ هزار میلیارد تومانی را که در قانون آمده است عملا پیش ‌بینی ما آن است که در حد ۳۰۹ هزار میلیارد تومان تحقق پیدا می کند. هر چند که رئیس جمهور روحانی در گفت وگوی خود با مردم اعلام کرد که دولت به دنبال آن نیست که با افزایش نرخ ارز مخصوصاً دلار کسری بودجه خود را جبران کند؛ اما صحبت های هادی قوامی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، در این زمینه قابل تأمل است.

وی گفت: نرخ محاسباتی ارز در بودجه سال ۱۳۹۶، ۳ هزار و ۳۰۰ تومان بود، اما اکنون نرخ مبادله ‌ای ۳ هزار و ۸۰۰ تومان است، ‌بنابراین حداقل ۱۰ هزار میلیارد تومان از ما به ‌التفاوت نرخ ارز تا پایان سال عاید دولت می‌ شود که به نوعی بخشی از کسری بودجه را جبران می ‌کند.

سومین دلیل رشد بهای دلار را می توان به منفی بودن تراز تجاری کشور نسبت داد. در حالی که در ده ماهه سال 95 میزان تراز تجاری مثبت 288 میلیون دلار بوده، این تراز در ده ماهه نخست سال جاری، به منفی 7 میلیارد و 193 میلیون دلار رسیده است. این موضوع یعنی این که در ده ماهه نخست سال جاری، میزان تقاضا برای دلار افزایش یافته است.

چهارمین دلیل به منفی بودن تراز سرمایه بازمی گردد. در حالی که در فروردین ماه سال جاری خالص حساب سرمایه مثبت 1.02 میلیارد دلار بوده، این میزان در شهریور ماه سال جاری به منفی 6.2 میلیارد دلار رسیده است. این موضوع نشان می دهد سرمایه ها در حال خروج از کشورند و به همین دلیل، این شرایط بر میزان تقاضای دلار تأثیرگذار بوده است.

منفی بودن تراز گردشگری را می توان پنجمین دلیل رشد قیمت دلار دانست. بر اساس آخرین آمار اعلام شده توسط معاونت گردشگری کشور، در پنج ماهه نخست سال 96 حدود 2 میلیون و 159 هزار و 882 نفر گردشگر وارد کشورمان شده اند که این تعداد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، 1.1 درصد کاهش داشته است. از طرفی در همین مدت، شمار گردشگران خروجی سه میلیون و 474 هزار و 692 نفر بوده که این تعداد نسبت به مدت مشابه سال قبل 20.9 درصد رشد داشته است. با توجه به این آمار، می توان گفت تراز گردشگری ورودی و خروجی کشور منفی است. البته شایان ذکر است که این آمار تا پنج ماهه نخست سال جاری است و بعد از آن کشور شاهد خروج زائران بسیاری برای حضور در مراسم اربعین بوده است. به هر صورت این منفی بودن تراز گردشگری نیز خود نشان می دهد که خروج ارز از کشور بیشتر از ورودی آن بوده است. اگر فرض را بر این بگذاریم که هر گردشگر ایرانی با خود تنها هزار دلار از کشور خارج کرده باشد در پنج ماهه نخست حدود 3.4 میلیارد دلار، ارز از کشور خارج شده است.

حال به موارد بالا، ناآرامی های اخیر در سطح کشور و اعتراضات مردمی و همچنین کاهش نرخ سود بانک ها و روانه شدن سپرده ها به سایر بازارها از جمله بازار ارز جهت کسب سود بیشتر را نیز اضافه کنید.

همه دلایل بالا به نوعی باعث شده است تا در ماه های اخیر قیمت دلار رشد چشمگیری داشته باشد و پول ملی روز به روز بیشتر تضعیف گردد؛ هر چند رئیس جمهور معتقد است گرانی ارز در ماه های اخیر، اقتصادی نبوده و دولت در تأمین ارز و مخارج ارزی مشکلی نداشته و درآمد ارزی بیشتر بوده و تراز مثبت است؛ اما باید گفت، مطابق دلایل بالا اولاً بخش عمده ای از این موضوع اقتصادی بوده (هر چند شاید جنبه های روانی و تبلیغاتی نیز به این گرانی دامن زده باشد) و ثانیاً شاید درآمدهای ارزی ما بیشتر از مصارف ما باشد، بخشی از این درآمدهای ارزی ما به دلیل برقرار نشدن روابط بانکی کامل با سایر کشورها، دیر به دست دولت می رسد و یا به گفته محمدباقر نوبخت در 18 مهر 96، این پول فروش نفت به صورت چمدان های دلاری وارد کشور نمی شود و در همان خارج کشور به حساب های بانک مرکزی و شرکت نفت واریز می شود.

با وجود این، ما نیز باید به حمایت از رئیس‌جمهور تأکید می کنیم که مردم در این مسیر پرریسک به‌ خاطر منافع خودشان، قدم برندارند، مسیرهای خیلی بهتر از مسیر ارز برای اینکه از پولشان استفاده کنند، وجود دارد و این مسیر، مسیر باثباتی نخواهد بود.