اماکن و محلات ایجادشده بر روی ۴ گسل مهم تهران

به گزارش ایسنا، "ممنوعیت ساخت و ساز در حریم گسل‌های شهر تهران قانون شد" این خبر آن‌ هم با خطر لرزه‌هایی در کلانشهر تهران اقدامی بسیار موثر برای کاهش خطرات ناشی از زلزله است؛ چراکه به گفته محققان لغزش لایه‌های زمین، ساختمان، ابنیه و شهرسازی، لرزه‌خیزی تهران، وجود گسل‌های فعال و شناخته شده آن و نیز گسل‌هایی که در اطراف تهران گسترده شده‌اند، از دیرباز سطح خطر لرزه‌ای پایتخت را در بالاترین حد خود نسبت به پهنه‌های دیگر کشور قرار داده است.

علاوه بر آن نوار حریم گسل‌های شهر تهران به دلیل احتمال وقوع جابجائی لایه‌های زمین در هنگام رخداد زلزله، از جمله زون‌های با خطر بالا نسبت به سایر محدوده‌های شهر تهران بشمار می‌رود. این در حالی است که به گفته مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن، آن قسمت از حریم گسل‌ها که داخل محدوده شهری تهران (مناطق 22 گانه) قرار می‌گیرند، دارای مساحت 26 کیلومتر مربع است و با توجه به اینکه ساخت و ساز در حریم گسل، در نقاطی مانند کالیفرنیا از حدود 30 سال پیش ممنوع بوده است، متاسفانه ساخت و ساز به هر شکل و از هر نوع در حریم گسل‌های شهر تهران تا قبل از ابلاغ مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری (تابستان سال 1395) ادامه داشت.

به گفته وی، با این مصوبه سازوکارهایی برای کنترل ساخت و ساز در حریم گسل‌ها اتخاذ شده است.

پیش‌شرط ممنوعیت ساخت و ساز در حریم گسل‌ها

دکتر علی بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه بر اساس آیین‌نامه 2800 ساخت و ساز بر روی پهنه گسلی ممنوع است، افزود: برای اجرای این بند از آیین‌نامه 2800 نیاز به مشخص کردن پهنه گسلی در شهرها بودیم که این امر مانع از اجرای این مصوبه می‌شد؛ از این رو لازم بود از سوی یک مرجع قانونی این مصوبه ابلاغ می‌شد.

وی با بیان اینکه این منع ساخت و ساز بر روی حریم گسل‌ها ابتدا برای تهران به تصویب رسید، اظهار کرد: بعد از آن 4 شهر "تبریز"، "کرمان"، "مشهد" و "کرج" مشمول این قانون شدند که مطالعه بر روی پهنه‌های گسلی شهرهای تبریز و کرمان اجرایی شد و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسید که امیدواریم با طی کردن پروسه اداری، از سوی معاون اول رییس جمهور ابلاغ شود.

بیت‌اللهی ادامه داد: مطالعه بر روی نقشه‌های گسلی شهرهای مشهد و کرج ظرف یک ماه آینده به پایان می‌رسد و با تصویب این نقشه‌ها ساخت و ساز ساختمان‌های مهم چون بیمارستان و مدرسه و همچنین برج‌سازی در این مناطق ممنوع می‌شود.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اضافه کرد: با توجه به اهمیت این طرح، مسوولان وزارت راه،‌ مسکن و شهرسازی اجرای این طرح را برای 20 شهر بیش از 20 هزار نفر جمعیت و دارای ریسک زلزله در برنامه‌های مطالعاتی این وزارتخانه قرار دادند.

وی با بیان اینکه این طرح مورد حمایت معاون اول رییس جمهوری قرار گرفته است، گفت: برای تعیین حریم و پهنه‌های گسلی در شهرها قرار بود ردیف بودجه خاصی ایجاد شود ولی از سوی سازمان بودجه و برنامه‌ریزی اعلام شد در افتتاح ردیف جدید بودجه ممنوعیت‌هایی وجود دارد از این رو اعتبارات این طرح از طریق ردیف اعتبارات موجود تامین خواهد شد.

بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه از طریق ردیف بودجه‌های موجود اقدام به تعیین پهنه گسلی می‌شود، یادآور شد: از این طریق مشکل اعتبارات این طرح مرتفع شد.

تهیه اطلس گسل‌ها برای شهرهای با ریسک بالای زلزله

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن با بیان اینکه تهیه اطلس گسل‌ها برای 5 شهر بزرگ با ریسک زلزله انجام شده است، گفت: در گذشته نقشه گسل‌هایی که در شهرها امتداد یافته‌اند، تهیه شده بود؛ ولی دقت آنها در حد دقت مهندسی نبوده است تا بر اساس آن برج‌سازی در حرایم گسل ممنوع شود؛ از رو در حوزه‌های شهری نیاز به نقشه‌های دقیق‌تری داشتیم که در آن قطعات و پلاک‌های ساختمانی با دقت پیاده‌سازی شده باشد.

وی با بیان اینکه این نقشه ما را در اعلام محدودیت و یا ممنوعیت ساخت و ساز در حریم گسل‌ها یاری می‌کند، اظهار کرد: برای شهرهای تهران، تبریز، مشهد، کرج و کرمان که از جمله کلانشهرهای با ریسک لرزه‌ای بالایی هستند، نقشه‌های تدقیق گسل‌ها تهیه شده است و هر شهری که مشمول این قانون قرار گیرد، مطالعات برای تدقیق نقشه گسل‌ آنها تهیه خواهد شد.

بیت‌اللهی در پاسخ به این سوال که آیا با اجرای این قانون ساخت و ساز در حرایم گسل‌ها در شهر تهران به طور کل ممنوع می‌شود یا خیر، توضیح داد: از کل 75 کیلومتر حرایم گسل‌های شهر تهران و حواشی آن حدود 50 کیلومتر آن مربوط به گسل شمال تهران می‌شود.

برج‌های واقع بر حریم گسل‌های شهر تهران

وی با بیان اینکه گسل ری که از جنوب تهران عبور می‌کند، افزود: منطقه 17 شهرداری در پهنه گسلی باریک حدود 200 متر با طول بیش از 10 کیلومتر قرار گرفته است، ولی بخش عمده شهر تهران تحت تاثیر گسل شمال تهران قرار دارد.      

به گفته این محقق زلزله شناسی، گسل شمال تهران گسلی است که از شمال غرب تا شمال شرق تهران کشیده است و از آنجایی که یک گسل معکوس به شمار می‌رود، پهنای گسلی آن وسیع‌تر می‌شود؛ از این رو مساحت زیادی از شهر تهران را در بر گرفته است.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن با بیان اینکه در کل حریم شهر تهران حدود بیش از 11 هزار ساختمان واقع شده است، یادآور شد: در کل شهر تهران حدود یک میلیون و 100 هزار پلاک وجود دارد که ساختمان‌های مهمی مانند بیمارستان، مدارس و مرکز مدیریت بحران در حرایم گسل‌ها وجود دارد.

بیت‌اللهی در خصوص وضعیت این ساختمان‌ها در حرایم گسل‌ها ‌گفت: به طور مثال اگر در حرایم گسل‌ها ساختمان‌های مهمی مانند انبار سموم و یا مواد آتش‌زا است، به دلیل بالا بودن ریسک آن باید جابه‌جا شوند، ولی برخی از ساختمان‌ها مانند مدارس و بیمارستان‌ها که نمی‌توان آن‌ها را جابه‌جا کرد، در اولویت مقاوم‌سازی قرار می‌گیرند.

وی اضافه کرد: علاوه بر اینها پس از 10 سال ساختمان‌های موجود در حرایم گسل‌ها فرسوده شده و اقدام به بازسازی می‌شود که در این وضعیت قانون منع ساخت و ساز در حریم گسل‌ها مشخص خواهد شد. به عبارت دیگر این‌ امر نشان می‌دهد که اگر 10 یا 20 سال گذشته این اقدام را اجرایی می‌کردیم، اکنون نوار امنی در خطوط گسلی شهری داشتیم.

بیت‌اللهی تصویب این قانون را اقدام پیشگیرانه در زمینه زلزله توصیف کرد و ادامه داد: از این رو از هر زمانی که در این زمینه آغاز کنیم، دیر نیست و امیدوارم آینده خوبی برای کشور به دنبال داشته باشد.

برنامه برای مقاوم سازی سازه‌های موجود در حرایم گسل‌ها

وی با اشاره به آیین‌نامه 2800 مربوط به ضوابط ساخت و ساز  ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، خاطر نشان کرد: بر این اساس تهیه راهنما و ضوابطی برای ساختمان‌های موجود بر حریم گسل‌ها در دستور کار قرار دارد، ضمن آنکه برای مقاوم سازی نیز راهنماهایی برای انواع ساخت سازه‌ها داریم که اگر این سازه‌ها در اولویت مقاوم سازی قرار گیرند، نتایج خوبی به دست خواهد آمد.

بیت‌اللهی در عین حال با تاکید بر اینکه چشمه‌های زلزله‌ در خطوط گسلی قرار دارند، گفت: بیشترین نیروی زلزله در خط گسل‌ها تخلیه می‌شود؛ از این اگر در حریم گسل‌ها ساختمان کمی ساخته شود و یا سازه‌های مهمی نداشته باشیم و ساختمان‌های با مقاومت بالا داشته باشیم، خسارات ناشی از زلزله کاهش می‌یابد.

شناسایی گسل‌های جدید

رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن، خاطر نشان کرد: برای حریم گسل‌های موجود تمام مراجع علمی مانند سازمان زمین‌شناسی، ژئوفیزیک، پژوهشگاه زلزله و مرکز تحقیقات مسکن، نقشه‌های تهیه شده از گسل‌ها را تاکید کردند و به این نتیجه رسیدیم که این نقشه‌ها در حال حاضر دقیق‌ترین نقشه‌های موجود هستند، ولی هیچ کدام از محققان نمی‌توانند ادعا کنند که این نقشه‌ها ایده‌آل‌ترین نقشه‌های گسلی هستند.

وی اضافه کرد: یکی از مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی ادامه تدقیق گسل‌های شهر تهران تا پایان برنامه ششم است، از این رو به تدریج که اطلاعات بیشتری از خاکبرداری‌ها، گودبرداری‌ها و ترانشه‌های مختلف کسب می‌کنیم، نقشه‌های گسلی ما نیز دقیق‌تر می‌شوند و ممکن است در این تحقیقات گسل‌های بیشتری شناسایی شوند و این داده‌ها در ویرایش‌های بعدی وارد می‌شود.

بافت فرسوده مجاور گسل‌ها

بیت‌اللهی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه میزان بافت فرسوده موجود در حریم گسل‌های شهر تهران، اظهار کرد: به منظور انجام مشاهدات میدانی در حریم گسل‌های شهر تهران، 245 سایت مهم و حساس در 18 دسته‌بندی شناسایی شد و بر اساس آن مشخص شد حدود 320 هزار متر مربع بافت فرسوده در محدوده حریم گسل‌های شهر تهران قرار دارند. 

به گفته وی بر اساس مشاهدات میدانی از میزان حریم گسل‌های شهر تهران، بافت‌های فرسوده و اماکن حساس واقع بر گسل‌ها می‌توان گفت تقریبا نیمی از ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌های شهر تهران و در بافت‌های ناکارآمد، ساختمان‌های ضعیف و با کیفیت نازل و فاقد سطح مقاومتی لازم در برابر زلزله هستند و از نظر توزیع جغرافیائی (مناطق 22 گانه شهری تهران) ساختمان‌های واقع بر حریم گسل‌های شهر تهران نیز، منطقه یک با حدود 7600 بنا 65 درصد ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌ها را در بر گرفته است.

بیت‌اللهی تاکید کرد: بافت‌های فرسوده موجود در حریم گسل‌ها در مناطق یک، دو، 5 و 20 به این شرح است: 

اماکن حساس واقع بر حریم گسل در شهر تهران

رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن در خصوص اماکن حساس واقع بر حریم گسل‌ها، یادآور شد: بر اساس پیمایش در حریم گسل‌های شهر تهران، 15 مرکز درمانی بر روی پهنه‌های گسلی شهر تهران شناسائی شده است، ضمن آنکه 3 ایستگاه آتش نشانی نیز که طبق تعریف آئین‌نامه 2800 جزء ساختمان‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند، بر روی حریم گسل واقع شده‌اند.

به گفته وی، اماکن مهم ساخته شده در حریم گسل‌های شهر تهران نیز به شرح ذیل است: