واژه‌ی توهین از ریشه وهن است که در فرهنگ عمید، سست کردن، ضعیف کردن و خوار و خفیف شمردن معنا شده است. در حقوق جزا یعنی کوچک کردن کسی از طریق کلمات یا اعمالی که موجب سوء ادب شخص تلقی شود و هنگامی که شخص توانایی مقابله به‌نحو صحیح را با دیگری نداشته باشد، با ارتکاب این اعمال به مبارزه با شخص مقابل بپردازد.
به گزارش «تابناک»؛ توهین در فرهنگ اسلامی نیز عملی قبیح است. به‌طوری‌که روایات بسیاری درباره‌ی ناپسندی این کار وجود دارد. مثلاً قرآن کریم در آیه‌ی ۱۴۷ سوره‌ی نسا، بدزبانی را مذمت می‌کند و در آیه‌ی ۱۰۸ سوره ی انعام، حتی افراد را از دشنام دادن به بت‌ها نهی کرده است. همچنین روایات زیادی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد ائمه این رفتار را تقبیح کرده‌اند.
در وجه تمایز توهین با افترا باید گفت که هدف از توهین، نسبت دادن جرم به شخصی دیگر نیست، بلکه خوار کردن اهانت‌شونده اهمیت دارد. مانند اینکه فردی به دیگری بگوید «کافر»، «تبهکار»، «مفسد» یا…؛ اما در افترا، شخص مفتری باید صریحاً جرمی را به قربانی نسبت دهد که شامل اسناد و اخبار جعلی باشد.
برای مثال در توهین، شخصی به شخص دیگر نسبت «دزدی» می دهد، اما برای حرفش سند و مدرکی ندارد. ولی در افترا، فردی، فرد دیگر را به «حمل مواد مخدر» متهم و برای اینکه ادعایش را صحت بخشد، مقداری مواد مخدر در خودروی او جاسازی می کند.
برای محقق شدن جرم توهین و متعاقب آن مجازات کردن افراد به دلیل ارتکاب آن باید سه عنصر یا رکن اساسی جرایم بررسی شود:
عنصر قانونی جرم یا به عبارت دیگر اصل قانونی بودن جرم و مجازات به این معناست که باید قانون‌گذار، رفتار یا عملی را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازاتی در نظر گرفته باشد تا در گام اول بتوان آن عمل را جرم تلقی کرد. سپس باقی ارکان را در آن یافت. در همین راستا، قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی به بیان صریح جرم توهین پرداخته و مرتکب را مستحق مجازات می داند.
البته این نکته را هم باید یادآور شد که قذف (اتهام انجام زنا یا لواط به شخصی) به‌دلیل قباحت و زشتی عمل نسبت داده شده، از جمله توهین‌های خاص و حدود است که به‌صورت مجزا توسط قانون‌گذار جرم‌انگاری شده و در ماده ای جداگانه برای شخص اهانت‌کننده، بین ۳۱ تا ۷۴ ضربه شلاق تعیین شده است.
عنصر مادی جرم توهین شامل رفتارهای فیزیکی مانند گفتار، کردار، نوشتار یا حتی اشارات مختلف دست و چشم است و باید این اقدامات به‌صورت عملی انجام گیرد تا رکن دوم این جرم محقق گردد. البته از آنجا که رفتارها و اعمال توهین‌آمیز نسبی هستند و ممکن است در فرهنگ ها و شرایط مختلف تفاوت داشته باشد، بنابراین شامل الفاظ و حرکات مشخصی نیست که دادگاه صرفاً با استناد به آن موارد، شخصی را گناهکار بشناسد یا وی را تبرئه کند.
و عنصر روانی جرم توهین این موضوع را بررسی می‌کند که آیا شخص اهانت‌کننده عمداً و به‌دلیل آزار و اذیت، به کسی اهانت کرده یا از اقدام خود قصدی نداشته و به‌طور اتفاقی اهانت کرده است. قانون‌گذار برای احقاق رکن یا عنصر سوم جرم توهین سوءنیت مرتکب را کافی دانسته و صرفاً توهین و به‌کاربردن الفاظ و عبارات ناشایست نسبت به افراد را مصداق جرم می داند. همچنین آزار دیدن شخص مورداهانت اهمیتی ندارد یا به‌عبارت دیگر قصد نتیجه دادن بر فرد قربانی الزام‌آور نیست. به همین دلیل اگر شخصی با قصد خوار و خفیف کردن دیگری به وی توهین کند، هرچند که طرف مقابل آزرده نشود، باز هم جرم توهین محقق شده و قابل مجازات است.
انواع توهین
توهین به چه معناست؟
توهین از دیدگاه حقوقی و در یک دسته‌بندی کلی دو نوع است؛
۱. توهین ساده
توهین ساده که در آن اهانت به طرف مقابل علی‌رغم دارا بودن وصف مجرمانه هیچ کیفیت مشدده ای نداشته باشد؛ یعنی برای آن مجازات سنگینی در نظر گرفته نمی شود. طبق ماده‌ی ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی توهین به افراد اگر شامل حد قذف نباشد، موجب مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه و یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال خواهد بود.
در این نوع توهین، برای اثبات اینکه شخص مستحق مجازات است یا نه، توهین باید صریح و بر مبنای عرف باشد؛ یعنی لفظ یا عمل به کاربرده شده را نتوان به چیز دیگری تفسیر کرد.
نکته‌ی بعد اینکه، توهین حتماً باید به یک شخص حقیقی و در قید حیات اطلاق شود، وگرنه به کار بردن لفظ توهین‌آمیز درباره‌ی عده‌ی کثیری از مردم یا شخص فوت‌شده شامل مجازات نیست.
برای تحقق توهین، حضوری یا علنی بودن آن کافی است و نیازی به هر دو شرط نیست. ضمن اینکه منظور از حضور، لزوماً حضور فیزیکی نیست، بلکه اگر توهین از طریق پیامک، ایمیل یا… صورت گیرد، مشمول مجازات می شود و منظور از علنی بودن هم این است که صرفاً حضور شاهد الزامی نیست، بلکه اگر توهین در مکانی عمومی باشد، هر چند شاهدی وجود نداشته باشد، کافی است.
توهین مشدد
توهین مشدد خود چند زیرمجموعه دارد، اما به طور کلی شامل اهانت هایی است که در آن برای فرد گناهکار مجازات سنگین تری در نظر می‌گیرند.
۱. توهین به مقدسات اسلام
در ماده‌ی ۵۱۳ قانون تعزیرات بیان شده که اگر شخصی به مقدسات اسلام یا یکی از پیامبران عظیم‌الشأن (ع) یا ائمه اطهار (ع) و یا حضرت فاطمه زهرا (س) توهین کند، درصورتی‌که شامل حکم ساب‌النبی شود (توهین به پیامبر)، اعدام و درغیراین‌صورت به یک تا پنج سال حبس محکوم می شود. در این ماده منظور از مقدسات، تمام آن اشخاص و مکان هایی است که در دین قداست خاصی دارند و محترم شمرده می شوند. در مورد عبارت «عظیم‌الشأن» منظور صرفاً پیامبران اولوالعزم نیست، بلکه شامل تمام پیامبران می شود.
۲. توهین به رهبری فعلی و قبلی
قبل از انقلاب اسلامی، توهین به رئیس حکومت یعنی شاه مجازاتی بین سه ماه تا سه سال حبس داشت که پس از انقلاب این حکم درباره‌ی رهبر به عنوان رئیس حکومت منسوخ شد، ولی حکم توهین به مقامات دولتی و حتی مقامات سیاسی خارجی در قانون پیش‌بینی شده بود.
البته در قانون مطبوعات مصوب سال ۱۳۶۴ حکمی درباره‌ی توهین آورده شده بود که به‌طور خلاصه بیان می‌کرد: نشریه ای که به رهبر یا شورای رهبری اهانت کنند، پروانه اش لغو و مدیرمسئول و نویسنده‌ی مطلب به محاکم صالحه معرفی و مجازات می شوند.
این ماده، مجازات مشخصی را برای خاطیان درنظر نگرفته بود، ولی سرانجام در سال ۱۳۷۵ این خلأ جبران شد و ماده‌ی ۵۱۴ تعزیرات حکم کرد که توهین به مقام رهبری حبس شش ماه تا دو ساله دارد.
در این ماده، برای اینکه شأن شخص اول مملکت حفظ شود، هر نوع توهینی را شامل می شود که این موضوع درباره‌ی مقامات پایین تر صدق نمی کند. البته اگر شخص در حالت نامتعادل روحی (مثل مستی یا هیپنوتیزم یا موارد این‌چنینی) باشد یا اینکه جایگاه طرف مقابل را نداند، این ماده در مورد وی صدق نمی کند.
۳. توهین به سایر مقامات دولتی ایران
ماده‌ی ۶۰۹ قانون تعزیرات بیان می کند که اگر شخصی به رؤسای سه قوه، وزرا، یکی از نمایندگان مجلس و به‌طور کلی به یکی از کارکنان دولتی ایران درحین انجام وظیفه اهانت کند، مشمول سه تا شش ماه حبس یا ۷۴ ضربه شلاق و یا پرداخت پنجاه هزار تا یک میلیون ریال وجه نقد است. در توضیح این ماده باید گفت، مثلا اگر شخصی جلوی منزل قاضی‌ای، به دلیل پرونده‌ی قضایی به او توهین کند، شخص اهانت‌کننده شامل قانون فوق است. البته باز هم اگر اهانت کننده از مقام قربانی اطلاع نداشته باشد، ماده‌ی مذکور بر وی جاری نمی‌شود و قربانی می تواند به‌صورت خصوصی از وی شکایت کند.
۴. توهین به مقامات سیاسی خارجی
ماده‌ی ۵۱۷ قانون تعزیرات پیش‌بینی کرده که اگر شخصی به یک مقام سیاسی خارجی که در خاک ایران است، اهانتی کند، به یک تا سه ماه حبس محکوم خواهد شد؛ البته به این شرط که آن کشور هم درباره‌ی مقامات ایرانی نیز چنین قانونی داشته باشد. درغیراین‌صورت، توهین به مقامات آن کشور جرم محسوب نمی‌شود.
