«اقتصادهای بازتر، نوآورتر هستند و بازارهای آنها، رقابت پذیرتر است.» مجمع جهانی اقتصاد این نکته را به عنوان یکی از یافته‌های کلیدی گزارش رقابت پذیری 2018 عنوان کرده است. گزارشی که به رتبه بندی کشورهای جهان پرداخته و ایران را از میان 140 کشور در رتبه 89 جای داده است.
به گزارش روزنامه ایران، این رده بندی بر حسب 98 شاخص در 12 دسته، انجام شده است. بهترین رتبه ایران در میان این دسته بندی‌ها رتبه 19 برای «اندازه بازار» و رتبه 65 برای «ظرفیت نوآوری» است. محمدرضا دوست محمدی، مدیر مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق بازرگانی ایران درباره معنا و مفهوم این عددها به «ایران» می‌گوید:« تمام کشورهای پیشرفته رتبه زیر 40 دارند و در کشورهای منطقه ما هم رتبه شان در سطح بین‌المللی خوب است اما اوضاع ما تعریف چندانی ندارد و از حد وسط هم پایین‌تر هستیم. ارکان 12 گانه کاملاً نشان می‌دهند چرا چنین جایگاهی داریم. در بحث بزرگی بازار، وضعیت تحصیلات، آموزش و مسائل این چنینی زیرساختی اوضاعمان قابل قبول است اما در حوزه نهادی، قوانین، مقررات و بسترهای زیرساختی مشکل داریم و به همین خاطر رتبه مان پایین آمده است. اگر عوامل کارآیی بازار، ثبات اقتصاد، ایده پردازی و... را در این گزارش بررسی کنید، می‌بینید که ما برای مدیریت محیط کسب و کار در میان 140 کشور دیگر کارآیی خوبی نداریم و بنابراین رتبه مان هم خوب نیست.» گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که بدترین عملکرد ایران با رتبه 136 برای «بازار کار»، 134 برای «بازار تولید»، 121 برای «نهادهای مربوط به کسب و کار» و 117 برای «ثبات اقتصاد کلان» است.
باز و بسته بودن اقتصادها
مجمع جهانی اقتصاد درباره رابطه باز بودن اقتصاد و رقابت پذیری به عنوان یکی از کلیدی‌ترین یافته‌های این گزارش می‌نویسد:«در حالی که باز بودن اقتصاد برای رشد اقتصادی مناسب است، دولت‌ها باید کسانی را که از روند جهانی شدن دور افتاده‌اند، حمایت کنند. با این حال اگرچه که باز بودن اقتصادی یک بازی «برد-برد» بین کشورهاست اما ممکن است در میان بعضی کشورها نیز «برد-باخت» باشد. در این شرایط به جای آن‌که با عنوان حمایت از تولید داخل اقتصاد را بسته نگه داشت، باید برای مقابله با نابرابری سیاست‌ها را روی حمایت از کسانی که تحت تأثیر جهانی شدن قرار گرفته‌اند، متمرکز کرد. کارهایی مانند ایجاد شبکه‌های ایمنی، سرمایه‌گذاری روی سرمایه انسانی و نظام‌های مالیاتی پیشرفته‌تر می‌تواند به بالابردن رقابت بی‌خطر در سطح کشور کمک کند. علاوه بر این، تعریف باز بودن باید فراتر از تجارت دیده شود و به مفاهیمی مثل آزادی حرکت‌های مردمی هم بپردازد.» اما جالب آن‌که بعد از این تعریف، مجمع جهانی اقتصاد «ایران» را هم در میان مثال هایش عنوان کرده و نوشته است:«سنگاپور، آلمان، هلند، سوئد، فنلاند و امریکا برخی از بازترین کشورها در جهان هستند در حالی که ایران و اتیوپی حداقل میزان باز بودن را دارند. برزیل و هند نیز به عنوان کشورهای نسبتاً بسته، ظاهر شده‌اند.»
به جز بحث باز و بسته بودن اقتصادها، نتایج نهایی مجمع نشان می‌دهد که بین میزان رقابت پذیری با درآمد بالای کشور همبستگی قوی وجود دارد. 20 کشور اول رقابت پذیر، اقتصادهایی با درآمد بالا هستند، در حالی که تنها سه کشور با درآمدهای متوسط و پایین در میان 40 اقتصاد اول رقابت پذیر قرار گرفته اند؛ مالزی در رتبه 25، چین در رتبه 28 و تایلند در رتبه 38 قرار دارند. بهترین اقتصاد جهان در حوزه رقابتی نیز امریکا با رتبه یک است و بعد از آن سنگاپور، آلمان، سوئیس و ژاپن قرار گرفته‌اند. مقایسه نسبت به سال گذشته، نشان می‌دهد که رتبه ایران یک پله نیز نزول کرده است اما دوست محمدی، معاون آمار اتاق بازرگانی ایران در این باره چنین توضیح می‌دهد:«جمع‌آوری اطلاعات برای این گزارش مجمع جهانی اقتصاد به عهده معاونت اقتصادی اتاق ایران است و ما این کار را از طریق پرسشنامه در میان فعالان اقتصادی انجام می‌دهیم. امسال در فرایند محاسبه شاخص تغییرات اساسی رخ داده است. قبلاً 70 درصد محاسبه از پرسشنامه و 30 درصد سهم آمارهای رسمی کشور بود. امسال این ترکیب عوض شد و از طرفی برخی از سؤالات مرتبط با ارکان 12 گانه شاخص رقابت پذیری هم تغییر پیدا کرده که این کل مقیاس را تغییر می‌دهد. برای همین مجمع نیز تأکید کرده است که نمی‌توان نمره امسال را با سال گذشته مقایسه کرد و اگر با همان شاخص‌های قبلی بررسی کنیم، رتبه ایران باز هم 88 است.»
نوآوری و فرهنگ اقتصادی
نوآوری در سال‌های اخیر و با معرفی انقلاب صنعتی چهارم به عنوان انقلاب تکنولوژیک، در میان نهادهای جهان جایگاه اساسی پیدا کرده است. حتی نوبل اقتصادی امسال نیز چند هفته پیش به رامر، اقتصاددان امریکایی برای پژوهش‌ها و نظریه‌اش در همین حوزه تعلق گرفت. ایران از نظر شاخص کلی «ظرفیت نوآوری» رتبه 65 را در جهان به خود اختصاص داد و یکی از بهترین عملکردهای خود را در میان سایر مؤلفه‌ها داشته است. مجمع جهانی اقتصاد درباره نوآوری به عنوان یکی از یافته‌های کلیدی این گزارش می‌نویسد:«فرمول نوآوری برای اکثر کشورها مبهم است. بررسی وضعیت این 140 کشور نشان می‌دهد که نوآوری برای تمام اقتصادهای پیشرفته یک مسأله ضروری است و درمیان کشورهای نوظهور نیز اولویتی برای رشد است. تمام آنها نیز در تلاش هستند تا نوآوری را به موتور محرکه‌ای برای رشد تبدیل کنند. نتایج نشان می‌دهد که تنها چند منطقه قوی نوآوری در جهان وجود دارد؛ آلمان، امریکا و سوئیس نیروگاه‌های نوآوری جهان هستند.
میانگین نمره نوآوری در جهان 36 است که تقریباً پایین‌ترین نمره را در میان 12 شاخص دیگر نشان می‌دهد. در میان 77 کشور از 140 کشور جهان، ظرفیت نوآوری پایین‌ترین نمره است.» مجمع در گزارش خود با تأکید بر عوامل فرهنگی ادامه می‌دهد:«ریشه پایین بودن نوآوری در بسیاری از کشورها، به عوامل فرهنگی برمی گردد. برای مثال، یکی از شاخص‌ها نگرش به ریسک پذیری کارآفرینی را نشان می‌دهد. نمره این شاخص در امریکا 79.4 است اما در بسیاری از کشورهای آسیایی این شاخص منفی است. کره از این نظر با نمره 47.5 در رتبه 77 جهان قرار دارد. به عنوان یک شاخص مهم برای خلاقیت، «تنوع» نیز در این شاخص بررسی شده است. کانادا با نمره 81.5 متنوع‌ترین نیروی کار را در جهان دارد و جلوتر از امریکا و سنگاپور قرار گرفته است. نمره ایران نیز از نظر نگرش به ریسک کارآفرینی 38 است و در رتبه 126 جهان قرار گرفته است. مجمع جهانی اقتصاد در ادامه می‌نویسد:«فرهنگ سازمانی مناسب نیز می‌تواند خلاقیت را در میان نیروی کار بالا ببرد. فرهنگ سازمانی در دانمارک و سوئد و دیگر کشورهای شمال اروپا، در حداقل میزان سلسله مراتبی قرار دارد و بیشتر مبتنی بر همکاری متقابل است. اما در جوامع پدر سالار آسیایی مانند کره و چین فرهنگ سازمانی مبتنی بر سلسله مراتب جدی‌تری است.» بررسی «زیرشاخص‌ها»ی نوآوری نشان می‌دهد که ایران از نظر تنوع نیروی کار در رتبه 125 دنیا قرار دارد. اما از نظر میزان انتشارات علمی، با نمره 81.3 در جایگاه 42 جهان است. از نظر کیفیت مؤسسات آموزشی نیز ایران در جایگاه 16 جهان قرار گرفته است. از نظر مشارکت چندجانبه رتبه ایران 114 است و از نظر مدل خوشه‌ای توسعه نیز که روی کسب و کارهای کوچک تأکید دارد، نمره ایران 43.9 و رتبه آن 114 است. اما در نهایت وضعیت کمی تولیدات علمی و رتبه بالا در آن، باعث شده است که ایران از این نظر جایگاه متوسطی به دست آورد.
