فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
مسائل متفرقه ارث
١ – ادعای ورثه نسبت به قرضی که میت برای بعد از مرگش آنرا بخشیده
سؤال: فردی مقداری پول به کسی می دهد و می گوید تا زنده ام هر وقت داشتی برگردان و بعد از مرگم برای خودت باشد. اگر وراث او راضی نباشند آیا بدهکار باید پول را به آنها برگرداند؟
جواب: با توجه به اینکه نوعی وصیت است در صورتی که به همراه بقیه وصایا کمتر یا به اندازه ثلث اموال باشد به بدهکار تعلق دارد.
٢ – پرداخت بدهی از دیه میت
سؤال: پدر من چند میلیون بدهکاری داشت. کار می کرد و رقم های پایین را رد می کرد تا اینکه در اثر تصادف فوت کرد. می خواستم سوال کنم که من می توانم سهمیه دیه خود را استفاده کنم و به حج بروم یا باید به بدهکاران پدرم بدهم؟
جواب: دیه جزء اموال آن مرحوم است و در درجه اول باید بدهی های او را از آن پرداخت. اگر چیزی اضافه آمد تعلق به ورثه دارد.
٣ – موافقت ورثه با انجام حج برای میت غیر مستطیع
سؤال: اگر کسی به نیابت از متوفی با فیش باقی مانده از او ، حج برود بعد بفهمند که متوفی مستطیع نبوده، آیا کسی که به حج رفته مدیون بقیه وراث است؟
جواب: در صورتی که با موافقت بقیه رفته مدیون نیست.
٤ – فروش فیش حج متعلق به متوفی غیر مستطیع
سؤال: اگر از متوفی فیش حج باقی مانده و خود او در زمان حیاتش مستطیع نبوده، باید آن فیش فروخته شود و بین ورثه تقسیم گردد؟
جواب: آری؛ می توانند به عنوان ارث تقسیم کنند و می توانند در صورت رضایت همه ورثه برای میت کسی را به حج بفرستند مشروط بر این که سهم صغیر را بپردازند.
٥ – تصرف وکیل حقوقی در اموال موکل متوفی به نفع خود او
سؤال: من وکیل حقوقی مادرم بودم بعد از فوت ایشان من یک سوم از مالش را برای نماز و روزه خرج خودش کردم حکم این کار چیست؟
جواب: در صورتی که مادرتان وصیتی ننموده تمام اموال باید مطابق قانون ارث بین ورثه تقسیم گردد ولی اگر وراث همه اجازه بدهند و کبیر باشند کار شما مانعی ندارد و اگر وصیت کرده مطابق وصیتش باید عمل کنید.
٦ – تهیه نطفه از بانک نطفه
سؤال: بعضى از مؤمنین و مؤمنات که براى اولاددار شدن به مراکز نابارورى مراجعه مى کنند و از حیث نطفه نقایصى دارند، آیا مى توانند از نطفه هایى که در بانک نطفه نگهدارى مى شود در لقاح مصنوعى با منى خود آنها ممزوج و شرایط لقاح را فراهم و با دستگاه در رحم همسران آنها قرار دهند یا خیر؟ در صورتى که به طور کلّى در منى آنها اسپرم و تخمک وجود نداشته باشد آیا مى توانند از اسپرمها و تخمکهاى مجهول الهویه موجود در بانک نطفه استفاده نمایند و چنانچه در دو فرض فوق فرزندى به وجود آید ولد متعلّق به چه کسى خواهد بود؟
جواب: استفاده از نطفه بیگانه براى صاحب فرزند شدن جایز نیست و تولّد فرزند باید مستند به ازدواج صحیح شرعى باشد ولى اگر چنین عملى انجام شود، فرزند متعلّق به صاحبان نطفه است و نسبت به مادرى که در رحم او کشت شده نیز محرم مى باشد، بى آن که از او ارث ببرد.
٧ – عدم شمول قرآن نفیس و یا انگشتری گران قیمت در حبوه
سؤال: الف) آیا قرآنی که دارای قیمت زیادی است و جزء نفاس محسوب میشود، حبوه است یا همه ورثه در آن شریکند؟ ب) آیا انگشتر و شمشیر و عصای قیمتی و عتیقه، حبوه است؟ ج) آیا نیزه و تفنگ نیز ملحق به شمشیر و حبوه است؟
جواب: الف - اگر آن قرآن قیمت فوق العاده ای دارد همه ورثه در آن شریکند. ب - فقط انگشتر و قرآن و شمشیر و لباسی که می پوشیده یا آماده پوشیدن بوده جزء حبوه است آن هم در صورتی که قیمت فوق العاده ای نداشته باشد. ج - ملحق نیست.
٨ – عدم کفایت دارایی متوفی جهت ادای کل دیون
سؤال: در صورت تعدّد طلبکاران، و عدم کفایت دارایى متوفّى جهت اداى کلّ دیون، آیا شرعاً مى توان بین انواع طلبکاران و دیون (به شرح ذیل) حقّ تقدم و اولویّت قائل شد؟ در صورت امکان، ترتیبِ اولویّت ها را مرقوم فرمایید:
1ـ نفقه و مهریّه زوجه.
2ـ نفقه فرزندان صغیر.
3ـ دیونى که از بابت آن مالى از بدهکار نزد طلبکاران رهن، وثیقه یا توقیف است.
4ـ دستمزد و حقوق خدمه و کارگران منزل و محلّ کار متوفّى.
5ـ دستمزد و هزینه بیمارستان و طبیب و داروخانه، جهت مداواى بیمار قبل از فوت.
6ـ بدهکارى به حکومت اسلامى (از قبیل: مالیات، قبوض آب و برق و گاز و مانند آن).
7ـ دیون شرعى (خمس و زکات) و گرفتن اجیر براى اداى نماز و روزه و حجّ واجب.
8 ـ هزینه کفن و دفن و مراسم ختم متعارف.
جواب: هزینه کفن و دفن متعارف مقدّم بر همه چیز است، ولى مراسم ختم و یاد بود جزء واجبات نیست. همچنین نفقه اولاد صغیر اگر قبلا پرداخت نشده، جزء دیون محسوب نمى شود. هزینه نماز و روزه را نیز نمى توان از اموال میّت برداشت. بقیّه دیون در یک ردیف قرار دارند، و باید به نسبت برداشته شود.
٩ – وظیفه شخصی که به میت بدهکار است
سؤال: برادر من به تازگی رحمت خدا رفته است و من مبلغ 500000 تومان را جهت کفن و دفن وطلبم از ایشان هزینه نمودم ودر جمعی گفتم این مبلغ را به ایشان بخشیدم حال متوجه شده ام که ایشان مبلغ 550000 تومان از من طلب داشته است .حال بفرمائید تکلیف من در رابطه با مبلغ مذکور چیست ؟ وآیا در جمع قبلی باید بگویم که من به برادر مرحومم بدهکار بوده ام؟ در ضمن برادرم فرزندی ندارد و همسرشان و پدر و مادرم هم زنده هستند.
جواب: باید بدهی تان را به ورثه ایشان بپردازید یا از آنها حلالیت بطلبید؛ زیرا آنچه را بخشیده اید باز نمی گردد.
١٠ – بخشیدن اموال در حال حیات به یکی از ورّاث
سؤال: اگر شخصی قبل از مرگ تمام اموال خود را که عبارت از یک باب منزل مسکونی باشد به نام یکی از فرزندان سند زده باشد چه حکمی دارد و وظیفه آن شخص وسایرورثه چیست و آیا مراجع قضایی موظف به احقاق حق مطابق احکام شرعی هستند.
جواب: اگر در زمان حیات به نام او کرده و تحویل داده و یا اینکه فرزند ساکن آن باشد، سایرین حقی در آن ندارند.
١١ – بخشیدن اموال در حال حیات به یکی از ورّاث
سؤال: اگر شخصی قبل از مرگ تمام اموال خود را که عبارت از یک باب منزل مسکونی باشد به نام یکی از فرزندان سند زده باشد چه حکمی دارد و وظیفه آن شخص وسایرورثه چیست و آیا مراجع قضایی موظف به احقاق حق مطابق احکام شرعی هستند.
جواب: اگر در زمان حیات به نام او کرده و تحویل داده و یا اینکه فرزند ساکن آن باشد، سایرین حقی در آن ندارند.
١٢ – میت مدیونی که خمس هم بدهکار است
سؤال: اگر میّتى مدیون باشد و خمس نیز بدهکار باشد و ترکه، وافى به هر دو نباشد ورثه کدام را مقدّم کنند؟
جواب: هرگاه مالى که به آن خمس تعلّق گرفته موجود باشد باید خمس را مقدم بدارند و اگر آن مال موجود نیست احتیاط آن است که حق الناس را بر حق الله مقدم کنند .
١٣ – زمینهای که چگونگی تملک آنها معلوم نیست
سؤال: املاک و زمینهایى از پدرانمان به ما ارث رسیده است ولى چگونگى تملّک آنها براى ما روشن نیست، آیا مى توانیم این زمینها را مانند بقیّه اموال طبق قانون ارث تقسیم کنیم؟
جواب:اگر زمین را پدران شما احیا کرده اند و قبلا موات بوده، طبق قانون ارث به ورثه آنها مى رسد و همچنین اگر خریدارى کرده باشند، و اگر هیچ سندى نسبت به سابقه این زمین در دست نیست و شاهد و گواهى نیز وجود ندارد، ملک از آن کسى است که در دست اوست یعنى ملک اجداد شما بوده و باید به قانون ارث عمل کنید.
١٤ – شک در بخشیدن سهم الارث
سؤال: در یک منطقه از مناطق کشمیر رسم مردم مسلمان این گونه است که پسرها همیشه همراه پدر و در خانه او زندگى مى کنند. هنگامى که پدر از دنیا مى رود تمام اموال پدر در اختیار پسرها قرار مى گیرد، امّا دخترها که در خانه شوهران خود زندگى مى کنند سهم ارث خود را از برادرانشان مطالبه نمى کنند، بلکه اغلب به برادران خود مى بخشند، بعضى هم تا خودشان زنده هستند با رضایت در اختیار برادران مى گذارند، بعد از فوت خواهران و برادران، اولاد خواهران از اولاد برادران حصّه مادرشان را مطالبه مى نمایند و مى گویند: مادران ما حصّه خودشان را به پدران شما نبخشیده بودند بلکه به عنوان اباحه گذاشته بودند و اولاد برادرها هم نمى دانند که عمّه هایشان حصّه خود را به پدران آنها بخشیده بودند یا به صورت اباحه گذاشته بودند، تکلیف اولاد برادران چیست؟
جواب: هرگاه بخشش آن اموال به برادرها ثابت نشود باید سهم خواهرها به ورثه آنها داده شود.
١٥ – وصیت به تقسیم مساوی ارث بین پسران و دختران
سؤال: دو سال پیش مادرم عمرش را به شما داد و از وى چهار فرزند ذکور و سه فرزند اناث مانده است. ماترک آن مرحومه ملکى است به ارزش حدود ده میلیون تومان که تصمیم داشتیم بفروشیم و هرکس سهم خود را بردارد. خواهرانم دستخطى از آن مرحومه ارائه مى دهند به این مضمون که فرزندانم هنگام تقسیم ارثیه بین دختر و پسر فرق قائل نشوند و همه به یک نسبت برخوردار شوند حال با توجّه به این که همگى ما صحّت دستخط یعنى تعلّق داشتن به آن مرحومه را قبول داریم امّا ممکن است بعضى از برادران لااقل ته دل به این امر رضایت نداشته باشند، بفرمایید که تکلیف شرعى چیست؟
جواب: با توجّه به این که مادر حق داشته در ثلث مال خود تصرّف کند، آنچه درباره سهم دختران گفته است هیچ اشکالى ندارد چون تفاوت مزبور از ثلث کمتر مى شود. بنابراین همان طور که مادر وصیّت کرده است باید عمل کنید.
١٦ – انتقال حق ارث به ورثه
سؤال: کسانى که حقّ مسلّمى دارند، مثل خواهر، عمّه یا غیر آنان ـ اعمّ از مال منقول یا غیر منقول ـ ولى ادّعاى آن حق را نمى کنند، آیا پس از فوت آنها ورثه آنها مى توانند آن حق را ادّعا کنند؟
جواب: حق دارند، مگر این که صریحاً حقّ خود را بخشیده باشند.
١٧ – ادعای هبه سهم الإرث
سؤال: هرگاه برادر و خواهرى وارث پدرى شوند و ترکه در دست برادر بماند و بعد هردو از دنیا بروند، وارثان خواهر مى گویند سهم ما را بدهید ولى وارثان برادر مى گویند آن خواهر سهم خود را هبه کرده یا فروخته است، تکلیف چیست؟
جواب: در صورتى که پس از تحقیقات کافى از آشنایان و بستگان و اهل اطّلاع مسأله روشن نشود، احتیاط آن است که طرفین ورثه با هم مصالحه کنند، در صورتى که صغیرى در بین نباشد، وگرنه احتیاط رعایت حقّ اوست.
١٨ – وارثان دیه
سؤال: دیه را چه کسى ارث مى برد؟
جواب: تمام وارثان نسبى و سببى، مگر متقربان به مادر (مانند برادر و خواهر مادرى).
١٩ – اجیر نمودن از ترکه میت برای نماز و روزه
سؤال: آیا ورثه مى توانند از ترکه میّت، شخصى را براى انجام نماز و روزه احتیاطى میّت، استیجار کنند؟
جواب: تنها ورثه کبیر مى توانند از حصّه خود براى او استیجار کنند.
٢٠ – تصرف بیش از سهم در ترکه میت
سؤال: آیا بعضى از ورثه حق دارند بیش از سهم ارث خود، در ترکه تصرّف کنند؟
جواب: هیچ یک از ورثه حق ندارند بیش از سهم خود رااز اموال میّت بردارند، مگر به رضایت بقیّه.
٢١ – عدم تأثیر هبه بر سهم الإرث
سؤال: آیا بخشش در حال حیات مانع از سهم الارث مى شود؟
جواب: آنچه را انسانها در حال حیات به بعضى از ورثه مى بخشند مانع سهم الارث آنها از اموال میّت نخواهد بود.
٢٢ – توافق در تقسیم ارث بین وراث
سؤال: آیا در صورتى که وارثان توافق کنند، مى توانند خلاف سهام ارث عمل نمایند؟
جواب: با رضایت همه ـ در صورتى که صغیرى میان آنها نباشد ـ مانعى ندارد.
٢٣ – ارث بهایی از مسلمان
سؤال: آیا بهائى از مسلمان ارث مى برد؟
جواب: ارث نمى برد ولى اگر فرزندان آن بهایى در حال فوت پدر مسلمان بوده اند و وارث دیگرى مقدّم بر آنها وجود نداشته باشد ارث مى برند.
٢٤ – هدایای شوهر به همسر
سؤال: آیا لباسهاى مختلف و زیورها و امثال اینها را که شوهر در حال حیات براى همسرش گرفته متعلّق به زن است یا مال شوهر است که باید بین ورثه تقسیم شود؟
جواب: هرگاه عرف محل این باشد که لباسها و زیور آلات را به زن مى بخشد، مال اوست و اگر عرف محل این است که آنها به عنوان امانت در نزد او مى باشد و فقط حقّ تصرف در زمان حیات شوهر دارد، میان همه ورثه تقسیم مى شود، ولى معمولا به زن تملیک مى شود.
٢٥ – فوت همزمان افراد خانواده
سؤال: در صورتى که عدّه اى در اثر هدم و غرق از بین بروند و رابطه آنها به نحوى باشد (مثل پدر و پسر) که هرگاه یکى از آنها قبل از دیگرى بمیرد از او ارث مى برد و در شرع مقدّس حکم به توارث هریک از دیگرى مى شود، حال اگر عدّه اى در نفت یا حوض شیر یا مایعات دیگر غرق شوند، آیا مشمول این حکم مى شوند یا خیر؟ همچنین آیا هدم، شامل انفجار هواپیما و امثال آن نیز مى شود؟ تصادف اتومبیل چطور؟
جواب: تفاوتى میان مایعات نیست. انفجار یا سقوط هواپیما و همچنین تصادف اتومبیل نیز همین حکم را دارد، یعنى پسر از تمام اموال پدر مطابق سهم خود ارث مى برد و ارث او به ورثه اش مى رسد، همچنین پدر نسبت به اموال پسر.
٢٦ – پیدا شدن مفقودالاثر بعد از تقسیم اموالش
سؤال: هرگاه پس از صدور حکم موت شخص مفقودالاثر و تقسیم ترکه بین ورثه، مفقودالاثر پیدا شود تکلیف ورثه نسبت به عین مال و منافع مستوفات و منافع غیر مستوفات چیست؟ و اموالى که در مدّت تصرّف از بین رفته است چه حکمى دارد؟
جواب: تا یقین به موت او حاصل نشود نمى توان اموال او را تقسیم کرد و حکم طلاق از آن جداست و اگر بعد از تقسیم مراجعت کند، اموال و منافعش به او برمى گردد و کسانى که اموال میان آنها تقسیم شده، ضامن اموالى که تلف کرده اند مى باشند.
٢٧ – امانی یا ضمانی بودن ید ورثه
سؤال: آیا ید متصرّفین (ورثه) بعد از صدور حکم موت و تقسیم ترکه بین آنها امانى است یا ضمانى؟
جواب: ید آنها ضمانى است.
٢٨ – تقسیم اموال مسلمانی که بهایی شده
سؤال: هرگاه شخص مسلمانى که داراى چند فرزند مسلمان است بهائى شود و زن بهائى اختیار کند، در صورت فوت آن شخص، سهم الارث فرزندان مسلمان و بهائى او و زن بهائیش چگونه تقسیم مى شود؟
جواب: اموالى که قبلا داشته یا بعداً به دست مى آورد همگى به ورثه مسلمان او مى رسد.
٢٩ – فروش اموال به صورت مشروط به ورثه
سؤال: این جانب تمام اموال منقول و غیر منقول خود را در مقابل هزار تومان به فرزندم فروخته و منتقل نموده بودم، به شرط این که تا من زنده ام در اختیار خودم باشد، متأسفانه فرزندم قبل از من از دنیا رفته است، آیا اموال به خودم برمى گردد یا به ورثه فرزندم منتقل مى شود؟
جواب: اگر منظورتان این بوده که ملک منتقل به فرزندتان شود و منافع آن مادام الحیاه در اختیار شما باشد، اکنون که او از دنیا رفته، آن مال به ورثه او منتقل مى شود و شما مادام الحیاه خود فقط مالک منافع هستید.
٣٠ – تفنگ میت هنگام تقسیم ارث
سؤال: آیا تفنگ هم مثل شمشیر به ولد اکبر مى رسد؟
جواب: احتیاط مصالحه با سایر ورثه است و در صورتى که صغیر داشته باشد، حقّ صغیر را بدهند.
٣١ – برداشت از اصل مال برای نماز و روزه
سؤال: در جایى که میّت وصیّت به ثلث نکرده باشد، آیا ورثه مى توانند از اصل ترکه براى میّت نماز و روزه استیجار نمایند؟
جواب: اگر رضایت داشته باشند و کبیر باشند مانعى ندارد.
٣٢ – تقسیم اموال مفقود الاثر
سؤال: تکلیف اموال کسى که مفقودالاثر گشته، چیست؟
جواب: مادامى که یقین به مرگ او نباشد باید اموال او را حفظ نمود و اگر اموالى است که ممکن است ضایع شود با اجازه حاکم شرع مى فروشند و پول آن را با گرفتن شهود به بعضى از ورثه که مورد اعتمادند مى دهند تا خبرى از آن گمشده بیابند.
٣٣ – اگر میت هیچ وارثی نداشته باشد
سؤال: اگر هیچ یک از طبقات ارث موجود نباشند، اموال میّت به چه کسى مى رسد؟
جواب: ارث او به امام(علیه السلام) یا جانشین او مى رسد.
٣٤ – ارث فرزند مسلمان خانواده زرتشتی
سؤال: یکى از پسرهاى یک خانواده زرتشتى در سال 62 به عنوان یکى از مهره هاى تقریباً مهمّ چریکهاى فدایى دستگیر و زندانى مى شود و حکم محکومیّت نامبرده به زندان نیز صادر و در زندان توبه کرده و پس از گرایش به اسلام و نیز پس از تحمّل مدّت زندانى آزاد مى شود. در سال 66 پدرش فوت مى کند و در سال 68 شخص مورد نظر سهم الارث خود را مى گیرد و غیر منقول را رسماً منتقل مى کند. اکنون با راهنمایى یکى از وکلاى دادگسترى به استناد ماده 881 مکرّر قانون مدنى که مى گوید: «کافر از مسلم ارث نمى برد و اگر در بین ورثه متوفاى کافرى مسلم باشد ورّاث کافر ارث نمى برند اگر چه از لحاظ طبقه و درجه مقدّم بر مسلم باشند» اقدام به طرح شکایت بر علیه مادر و خواهر و برادرش کرده است، بفرمایید آیا غیر از وارث مسلمان بقیّه ورثه هم ارث مى برند؟
جواب: در فرض مسأله تنها وارث مسلمان از او ارث مى برد ولى اگر مسائل اخلاقى را در این گونه موارد رعایت کنند بهتر است.
٣٥ – فروش مایملک به همسر
سؤال: شخصى دو سال قبل از فوتش، با وجود مرضى که منجر به فوت او شده است، جمیع مایملک خود را به همسرش فروخته است که بالتّبع ورثه شرعى او از ارث محروم شده اند، آیا این معامله صحّت شرعى دارد؟ در فرض مذکور اگر معامله صورى بوده باشد صحیح است یا خیر؟ اگر در فرض مذکور احتمال اجبار در معامله باشد حکم آن چیست؟ اگر در فرض مذکور احتمال قصد ضرر زدن به ورثه باشد حکم آن چیست؟
جواب: هرگاه معامله به صورت ظاهر، جدّى و اختیارى بوده نافذ است مگر آن که خلاف آن ثابت شود و چون در مرض موت بوده، احتیاط آن است که فقط در یک سوّم آن عمل شود و در بقیّه، با ورثه مصالحه گردد.
٣٦ – تقسیم ارث پدر و پسری که با هم فوت شده اند
سؤال: پدر و پسرى همزمان با هم در اثر یک سانحه تصادف به رحمت حق پیوسته اند. پدر داراى سه فرزند دیگر نیز مى باشد، از طرف دیگر پسر که همراه پدر مرده است نیز داراى چهار فرزند مى باشد، آیا از ارث پدر بزرگ به این فرزندان یتیم چیزى مى رسد؟
جواب: باید فرض کنیم که پدر قبلا فوت کرده و سهمیه اى از او به این فرزند رسیده است و سهمیّه او منتقل به یتیمان او مى شود و باز فرض مى کنیم که پسر قبلا فوت کرده و از اموالى که قبلا داشته است سهمى به پدر و سهمى به فرزندان او مى رسد، خلاصه این که هرکدام از اموال دیگرى طبق قانون ارث سهمى مى برند و آن سهم منتقل به ورثه آنها مى شود.
٣٧ – معنای "عول" در روایت
سؤال: لطفاً در روایت زیر:
قال الشعبى: «ما رایت افرض من علىٍّ ولا احسب منه و قد سئل عنه علیه السلام و هو على المنبر یخطب، عن رجل مات و ترک امراته و ابوین و ابنتین، کم نصیب المرئة؟ فقال ـ علیه السلام ـ صار ثُمنهاً تسعاً فلقّبت بالمسئله المنبریه شرح ذلک: للابوین السدسان و للبنتین الثلثان و للمراه الثمن عالت الفریضه فکان لها 3 من 24 ثمنها فلما صارت الى 27 صار ثمنها تسعا فان ثلاثه من 27 تسعها و یبقى 24 للابنتین 16 و 8 للابوین سواء» جمله عالت الفریضه را توضیح دهید.
جواب: منظور این است که سهم زوجه اى که شوهرش داراى فرزند است بنابر حکم اولى یک هشتم مى باشد ولى هنگامى که با سهام والدین و بنتین در کنار هم قرار مى گیرد اگر مجموع سهم آنها را با هم جمع کنیم 27 سهم مى شود (هرگاه مال را 24 سهم کنید 16 سهم ثلثین مى باشد و 8 سهم سدسین است و 3 سهم ثمن مى باشد و مجموع 16 و 8 و 3 مى شود 27 سهم) هرگاه سه سهم را از بیست و هفت سهم بردارید معادل یک نهم مى شود، تفسیر حدیث چنین است، ولى از نظر مبانى فقهى با توجّه به سایر احادیث، این مسأله قابل گفتگوست.
٣٨ – ولد الزنا
سؤال: آیا طفل متولّد از زنا، حکم فرزند شرعى را دارد؟
جواب: طفل متولّد از زنا، از نظر حضانت و وجوب انفاق و مانند آنها (جز در مواردى که دلیل قائم بر استثنا آن شده است مانند مسأله ارث) حکم فرزند شرعى را دارد، بنابراین ولدالزّنا تمام احکام محرمیّت و وجوب نگهدارى و تربیت را دارد فقط ارث نمى برد.
٣٩ – حکم زیور آلات متوفی
سؤال: باسلام
احتراما خواهشمند است در خصوص این مطلب که گفته میشود پس از فوت مادر زیور آلات (طلا وجواهرات ) ایشان متعلق به دختر متوفی میباشد از نظر فقهی وشرعی اعلام نظر فرمائید که آیا این مورد صحیح است ویا باید مطابق سایرموارد ترکه بین وراث به نسبت دختر بر و پسر بر تقسیم شود
باتشکر
جواب: این مطلب صحیح نیست و زیور آلات متوفی همچون بقیه اموال وی مطابق قانون ارث باید میان ورثه تقسیم شود مگر این که وصیت خاصی نسبت به آن کرده باشد که به انضمام سایر وصایا به مقدار ثلث اموال میت مؤثر است.
4٠ – محرومیت و ارث فرزند نا مشروع
سؤال: مى گویند زنازاده نه ارث مى برد، و نه محرمیّت برایش حاصل مى گردد. آیا این مطلب صحّت دارد؟
جواب: زنازاده ارث نمى برد، ولى محرمیّت و سایر آثار را دارد.
٤١ – توارث در اقرار به نسب
سؤال:در خصوص اقرار به نسب بفرمایید:
الف) اگر تحقّق نسب بر حسب عادت ممکن باشد، و کسى که نسب او اقرار شده نیز تصدیق کند، آیا میان «مقّر» و «مقّر به» توارث ایجاد مى شود؟ یا عدم وجود ورثه براى مقّر، شرط ایجاد توارث است؟
ب) در صورتى که مقّر، ورثه مشهور و معلومى نداشته باشد، و «مقّر به» نیز او را تصدیق نماید، آیا چنین اقرارى موجب توارث مى شود؟
ج) در صورتى که اقرار، وارثى را از ارث محروم نکند، آیا اقرار مقرّبه با تحقّق شرایط، مقبول است؟ آیا وجود ورثه، تنها مانع از اقرارى است که موجب توارث بین مقرّ و مقرّبه مى شود؟
جواب: در تمام این موارد اقرار مقبول است; ولى اگر پاى وارث دیگرى در میان باشد، تنها در مورد سهم اقرار کننده پذیرفته مى شود; و از سهم سایر ورثه چیزى کاسته نمى شود
٤٢ – اختلاف زوجه مطلقه و وراث در زمان طلاق
سؤال: میان زوجه مطلّقه اى، که همسرش فوت کرده، و ورثه شوهر وى در اصل طلاق اتّفاق نظر، و در زمان آن اختلاف وجود دارد. زوجه مطلّقه مدّعى وقوع طلاق در مرض منتهى به مرگ زوج مى باشد، و ورثه مدّعى وقوع طلاق در زمان صحّت وى مى باشند. قول کدام یک مقدّم است؟
جواب: زوجه باید اثبات کند که طلاق در مرض موت واقع شده، وگرنه حق ندارد، ولى بهتر این است که با ورثه بر مبلغى مصالحه کنند.
٤٣ – حکم فوت فرضی شخص غایب برای تقسیم ارث
سؤال: در مادّه 1018 قانون مدنى، که برگرفته از فقه نورانى شیعه است، آمده: «حکم موت فرضى غایب در موردى صادر مى شود که از تاریخ آخرین خبرى که از حیات او رسیده، مدّتى گذشته باشد که عادتاً چنین شخصى زنده نمى ماند.» حال اگر شخص سى ساله اى غایب شود، و پس از دو سال ورثه تقاضاى صدور حکم موت فرضى وى را نمایند، آیا محکمه مى تواند با درخواست ورثه موافقت و مفقودیّت وى را در جرائد اعلام، و پس از انجام تحقیقات محلّى، هرگاه خبرى از حیات و ممات وى بدست نیامد، حکم فوت فرضى وى را صادر نماید؟
حکم به موت تنها در صورتى امکان دارد که یا یقین به مرگ غایب حاصل شود، یا مدّت زمانى بگذرد که عادتاً تا آن زمان زنده نمى ماند.
44– پرداخت کردن دیون میت از دیه اش
سؤال: مردى در اثر قتل عمد، یا شبه عمد، یا خطاى محض، فوت شده، و در هر حال توافق بر اخذ دیه مى شود. آیا این دیه جزء ترکه محسوب مى شود، که دیون به آن تعلّق گیرد و بدواً پرداخت شود، سپس باقیمانده تقسیم گردد، یا دیون متوفّى از آن استخراج نمى شود؟
جواب: در حکم اموال میّت است، و دیون متوفّى از آن تأدیه مى شود.
45- عدم تعلق ارث از نامادری و ناپدری
سؤال: خانم بیوه اى با داشتن چند فرزند شوهر مى کند. پس از مدّتى شوهر جدید نیز فوت مى نماید. نحوه ارث فرزندان زن از آن شخص به چه صورت است؟ درعکس مسأله آیا ورثه از نامادرى ارث مى برند؟
جواب: نه فرزند عیال از شوهر مادر ارث مى برد، و نه شوهر از فرزندان او. و همچنین در عکس مسأله، یعنى بچّه هاى مرد از نامادرى ارث نمى برند.
٤٦ – حکم مزایای دولتی که به بازماندگان متوفی تعلق می گیرد
سؤال: آیا حقوق، مستمرّى، بیمه بازنشستگى و سایر مزایاى کارمندان متوفّى، جنبه ارث دارد؟ آیا آنچه دولت به بازماندگان متوفّى مى دهد طبق قانون ارث تقسیم مى شود؟
جواب: مصرف آن تابع مقرّرات دولت است; اگر فقط به همسر و فرزند او مى دهد باید فقط در آن راه مصرف شود، و اگر مقرّرات طور دیگرى است باید به همان ترتیب عمل شود.
٤٧ – نحوه تقسیم بیمه عمر و خسارت رانندگی بین وراث
سؤال: آیا سرمایه بیمه عمر، و خسارت فوق ناشى از حوادث رانندگى، و دیگر بیمه ها، طبق قانون ارث تقسیم مى شود؟ در صورتى که در قرارداد بیمه، شرط خاصّى در این زمینه گنجانده شده باشد، آیا نافذ است؟
جواب: در مورد بیمه عمر باید طبق شرایط و مقرّرات بیمه مصرف شود، و امّا در مورد خسارات رانندگى، خواه مالى باشد یا جانى، حکم سایر اموال میّت را دارد.
٤٨ – حکم خنثی مشکل در ارث
سؤال: آیا خنثاى مشکل، طبیعت ثالثه غیر از زن و مرد است، یا حکم یکى از آن دو را دارد؟
جواب: خنثاى مشکل در واقع یا مذکّر است یا مؤنث.
٤٩ – مطالبه مهریه توسط ورثه
سؤال: زنی فوت کرده و مهریه خود را نگرفته است. در حالی که شوهر او زنده است آیا ورثه او شامل پدر و مادر و خواهر و برادر یا دیگر ورثه می توانند ادعایی در خصوص مطالبه مهریه او داشته باشند در دو حالت زیر:
۱- زن فرزند دارد
۲- زن فرزند ندارد
جواب: مهریه زوجه مانند بقیه اموال است، به پدر و مادر و شوهر و فرزندان او می رسد و دیگران سهمی ندارند و آنها که سهم دارند می توانند مطالبه کنند.
٥٠ – تصرف در اموال میت کافری که وارث ندارد
سؤال: تصرف پول یک فرد غیر مسلمان که فوت کرده و هیچ وارثی ندارد ، چه حکمی دارد؟
این پول باید به کجا سپرده شود؟
جواب: این پول باید به حاکم شرع (مجتهد یا مرجع تقلید) داده شود.
٥١ – فوت جانی قبل از پرداخت دیه
سؤال: شخصى تصادف کرده و یک نفر را کشته است، دادگاه حکم کرده که قاتل باید دیه بپردازد ولى قاتل قبل از پرداخت دیه فوت کرده است، آیا بر ورثه واجب است که این دیه را بپردازند؟
جواب: دیه مانند سایر دیون است و واجب است که از اصل مال او بپردازند.
٥٢ – نحوه تقسیم دیه
سؤال: آیا دیه مقتول جزء ماترک و دارایى اوست و آیا تقسیم آن بین ورثه همچون قانون ارث است؟
جواب: تمام وارثان نسبى و سببى از دیه ارث مى برند، مگر متقرّبان به مادر مانند برادر و خواهر مادرى.
٥٣ – توافق در هنگام تقسیم ارث
سؤال: من یک دختر هستم که پدرم پانزده سال قبل فوت کرده است و چند قطعه زمین داشته است که پس از چند سال یک قطعه زمین به مساحت 575 متر مربع بنابر وکالت برادر بزرگم به من دادند که این زمین در آن موقع قیمتش متری 8000 تومان بوده است و در آن زمان ما بین خود قرار دادی نوشتیم که این زمین به مبلغ آن زمان (متری8000تومان) به من داده اند و گفتند که پس از حساب تمام اموال اگر بدهکار شدی و یا طلبکار باید اضافی یا کمبود را حساب کنیم. پس از گذشت چندین سال من نصف ان زمین را فروختم وبه مکه رفتم وبعد از گذشت چند سال که میخواهند اموال آن مرحوم را حساب کنند. ورثه میگویند ما متری 8000 تومان قبول نداریم و باید با قیمت روز و یا به قیمتی که نصف آن را فروخته ای حساب شود. تکلیف ما چیست؟ (در ضمن قیمت الان آن متری 28000 تومان است) و بنا بگفته ورثه درصورتی که این زمین را به قیمت چند سال قبل یعنی متری 8000 تومان حساب کنید زمینهای دیگر هم باید به قیمت همان زمان حساب کنید آیا گفته ورثه درست است؟
جواب: در صورتی که در آن زمان توافق کرده اید نباید از آن قرارداد تخلف کنید و قیمت آن زمین ربطی به سایر اموال آن مرحوم ندارد.
٥٤ – پرداخت مهریه به ورثه زن
سؤال: با سلام با علم به اینکه مهریه زن برعهده مرداست وبعنوان دین به همسرش باید پرداخت شود -اگرهمسرشخصی فوت کند و در دوران زندگی همسر مهریه را به شوهر نبخشیده باشد آیا ورثه زن ( از قبیل پدر و مادر و فرزندان ) می توانند مطالبه مهریه را از مرد بکنند؟
جواب: آری می توانند مهریه را مطالبه کنند ولی اگر زن فرزندی نداشته باشد نصف آن مهریه به شوهر می رسد و اگر داشته باشد یک چهارم.
٥٥ – وظیفه وراث در قبال میتی که حج بر او مستقر بوده
سؤال: پدری که حج بر او مستقر شده بود بدون اینکه به نیابت از وی درباره حج وصیت کند از دنیا رفته است. آیا با اینکه اولاد از وضعیت پدر متوفی مطلع هستند بر آنان واجب است که از جانب پدر حج بجا بیاورند؟ یا نه . و اگر موظف اند آیا از اصل مال و یا ثلث آن ؟
جواب: باید از اصل مال کسی را به نیابت از طرف وی به حج میقاتی بفرستد.
٥٦ – ارث بردن پسر از طلاهای مادر
سؤال: با سلام آیا پسر از طلاهای مادر ارث می برد ؟ به چه نسبت ؟
جواب: در صورتیکه مادر هیچ وارثی غیر از پسر نداشته باشد تمام اموالش به او می رسد و اگر وارث های دیگر هم داشته باشد سهمی به پسر و سهمی به وارث ها می رسد که شرح آن را در رساله توضیح المسائل نوشته ایم.
٥٧ – ارثی که از مخلوط حلال و حرام به دست آمده
سؤال: شخصی در زمان حیات خود و در کسب و کار بعضا اهل حرام بوده است. آیا ثروتی که از طریق ارث از این شخص به انسان می رسد مشکلی ندارد؟ اگر مشکل دارد آیا می تواند به طریقی این مال و ثروت را تزکیه کند؟
جواب: هرگاه آلوده به حرام باشد و صاحب آن را بشناسید باید به او برسانید. و اگر مقدار و صاحبش معلوم نباشد با پرداختن خمس آن، مال مزبور حلال می شود.
٥٨ – ارث قاضی که حکم اعدام پدرش را بدهد
سؤال: اگر قاضی حکم اعدام پدر خود را بدهد آیا از پدرش ارث می برد؟
جواب: آری، ارث می برد.
٥٩ – فروش زمین وقفی بلااستفاده در مورد وقف
سؤال: چندی قبل زنی ۷ متر زمین ارثی به او رسید و وی آن زمین را وقف دستشویی مسجدی کرد (و بقیه وراث هم همینطور) و مسجد در آن زمین تصرف کرد (گود برداری آن زمین را انجام داد) ولی همسایه های مسجد با احداث این ساختمان مخالفت کردند و مسجد هم دستشویی ها را در مکانی دیگر احداث نمود و وراث آن قطعه زمین قصد فروش آن را دارند، حال تکلیف چیست؟
جواب: در ضمن از لحاظ قانونی وراث حق فروش زمین را دارند و در صورتی که مابقی وراث زمین را بفروشند آن ۷ متر زمین قابل استفاده نیست، آیا می توان آن ۷ متر را فروخت و پول آن را خرج مسجد کرد؟
(در ضمن مابقی وراث هیچگونه التزام شرعی هم ندارند)
در صورتیکه آن زمین وقف شده باید در همان راه مصرف شود و اگر همسایگان موافقت نکنند باید آن را بفروشند و در محل دیگری برای مسجد دستشویی تهیه کنند و اگر قبلا تامین شده خرج سایر امور مسجد می کنند.
٦٠ – احکام شرعی فرزندان نامشروع
سؤال: از آنجا که موضوع تحقیق بنده وضعیت فقهی و حقوقی اطفال نامشروع می باشد نظر حضرتعالی را در مورد وضعیت این اطفال از لحاظ ارث و حضانت و نفقه و ولایت و حرمت نکاح و... خواستارم.
جواب: فرزندان نامشروع تمام احکام فرزندان مشروع را به جز ارث دارند.
٦١ – نماز خواندن در ملک موروثی
سؤال: من و سه خواهرم در خانه ای که از پدر به ارث مانده شریک هستیم و اینک من و خانواده ام در این خانه (مشاع) زندگی می کنیم در حالیکه یکی یا دو تن از خواهرانم ناراضی اند و به سادگی رضایت نمی دهند.
حال حکم نماز های من و همسر و فرزندانم در این ملک چیست؟
جواب: تصرف در ملک مشترک بدون رضایت تمامم افراد جائز نیست.
٦٢ – مطالبه سهم الارث بعد از هبه آن
سؤال: شخصی سهم الارث پدری خود که شامل عرصه و اعیانی یک باب ساختمان مسکونی است را به برادر بزرگتر خود هبه نموده و بخشیده اند و بعد از اینکه برادر بزرگتر در قبال اخذ بهاء و ثمن اقدام به فروش ملک به یکی دیگر از وراث فوق نموده است بقیه وراث سهم بخشیده شده خود را مطالبه می نمایند. لطفاً نظر مبارک خویش را در باره مطالب ذیل بیان فرمائید:
آیا حقی (از وراث مدعی) بر ذمه خریدار باقی مانده است؟
انجام تکالیف شرعی و اقامه نماز در ساختمان مذکور (برای خریدار) چه حکمی دارد؟
جواب: اگر سهم خود را به برادر دیگر بخشیده اند و تحویل وی داده اند حق رجوع ندارند.
٦٣ – وصیت شخص بی وارث
سؤال: اگر کسی هیچ وارثی نداشته باشد آیا می تواند نسبت به تمام اموالش وصیت کند؟
جواب: وصیت تنها در ثلث اموال صحیح است و بقیه آن را به حاکم شرع تحویل می دهند.
٦٤ – شرط عدم تعلق ارث در معاملات
سؤال: گاهى در قراردادى مانند بیع شرط مىشود که یکىاز طرفین ارث نبرد این صورت چه حکمى دارد؟
جواب: اگر در ضمن قراردادى چنین شرطى کنند صحیح است، چون نوعى معاوضه است و در صورت تخلف از شرط خیار فسخ براى دیگرى است.
٦٥ – تقدم حق الله بر حق الناس
سؤال: شخصی مرده است ولی مقداری پول از او بجا مانده است ولی بسیار کم است و بدهی به عنوان حق الناس دارد و زکات و خمس هم نداده است . حالا وراث این شخص ، اول باید کدام یک از موارد بالا را بدهند ؟
جواب: احتیاط آن است که حق الناس مقدم بر حق الله است .
٦٦ – تقدم حج بر سایر فرایض فوت شده از میت
سؤال: شخصی نماز و روزه و حج و....را انجام نداده از دنیا می رود حالا باید اول فردی که واجبات او را انجام می دهد اول از همه کدام را باید انجام دهد ؟
جواب: در واجبات حج مقدم است ونماز و روزه تنها در صورتی لازم است برای او گرفته شود که وصیت کرده باشد که از ثلث اموالش انجام دهند یا ورثه از سهم خود بپردازند .
٦٧ – زمینی که برای بنای مدرسه واگذار شده اما ساخت آن نیاز نیست
سؤال: پدرم حدود پانزده سال پیش قطعه ای زمین و مقداری پول (حدود 600 هزار تومان آن زمان) به آموزش و پرورش واگذار کرده به این نیت که مدرسه ای در آن ساخته شود به نام فرزند شهیدش اما هنوز این مدرسه به علل نامعلومی ساخته نشده است اما در این زمان آموزش و پرورش عنوان می کند که دیگر در حال حاضر در آن منطقه به مدرسه نیازی نداریم.
آیا می توان در قطعه زمین فوق، یک سالن ورزشی ساخت ؟ (با توجه به این که واقف از دنیا رفته و نیتش مدرسه بوده است)
در ضمن تکلیف پول داده شده که در زمان خود مبلغ قابل توجهی بوده است چه می شود؟ (آموزش و پرورش تقریباً چیزی از آن خرج نکرده است)
جواب: وجه مزبور و زمین به ورثه آن مرحوم برمی گردد و اگر ورثه اجازه دهند می توان چیز دیگری در آن جا ساخت.
٦٨ – تقسیم ملک بر اساس قیمت کارشناس یا خریدار
سؤال: اگر زمینی به ما ارث برسد که یک ششم این زمین سهم مادربزرگمان باشد و او نیز فوت شده باشد و سهمش بین عمه ها و عموهایم تقسیم شود، اگر کارشناس زمین را قیمت کند ولی خریدار قیمتی بالاتر از این را به ما بدهد فقط به خاطر این که ما یک ششم آن را می خواهیم به خانواده پدری بدهیم و خود خریدار به آنها بگوید که به قیمت کارشناس خریده است، آیا این قیمت اضافه که خریدار به ما داده است با توجه به این که عموهایم کارشناس آورده اند و کارشناس کمتر قیمت کرده است حرام است؟
جواب: ملک مشترک را به هر قیمت که بفروشند باید به همان نسبت به مالکان بدهند.
٦٩ – پنهان کردن چیزی از اموال میت بخاطر مصالحی
سؤال: یه دستبند طلا از مادربزرگم 6 سال پیش به ارث مونده
اون موقع بنا به دلایلی اگه دایی و خاله ها می فهمیدند که این دستبند هم جزء ارثیه است دردسر بزرگی به پا می شد
با توجه به این که بیان این موضوع هنوز هم ممکنه دردسرها و اختلافاتی در پی داشته باشه مادرم میتونه معادل قیمت اون دستبند رو به عنوان هدیه از طرف خودش به دایی و خاله ها بده و بدون این که اعلام کنه این دستبند ارثیه مادریشون بوده ازش استفاده کنه؟
جواب: در صورتیکه واقعاً باعث اختلاف و نزاع می شود این کار جایز است
سلام.پدر من قبل از پدرش فوت نموده. و پدر بزرگم هم چند سال بعد فوت نموده و بر اموال پدرم که بعد فوت پدر در اختیار من بوده ادعایی ننموده آیا الان ورثه پدر بزرگم می‌توانند مدعی شوند .مادر بزرگ من هم فوت شده و او هم مدعی دریافت سهم ارث نشده .لطفاً بنده را راهنمایی نمایید.