اعتراضات چند روز گذشته در عراق، تحلیل ها و گزارش های مختلف و متنوعی در پی داشت. عمده ترین شعارهای معترضان، حول محور مبارزه با فساد، سیستم ناکارآمد دولتی و وضعیت نامطلوب اقتصادی می چرخد.
نجف مصطفایی: به گزارش «تابناک»؛ عراق از سه‌شنبه گذشته (نهم مهر) بار دیگر شاهد برپایی تجمعات شهروندانش و اعتراض به فساد، بیکاری، نبود برق و نامشخص بودن هزینه درآمدهای نفتی بود؛ اعتراضاتی که تا روز گذشته بر حجم آن افزوده شد و کار به جایی رسید که دولت در بغداد اعلام حکومت نظامی کرد.
بر پایه آخرین اخبار اعتراضات استان‌های بغداد، نجف، کربلا، ذی‌قار (ناصریه) و میسان (عماره)، کوت مرکز استان واسط، بابل (حِلّه) و بصره که عموما شیعه‌نشین هستند، دربرگرفته است. معترضان خواستار استعفای عادل عبدالمهدی نخست وزیر این کشور شدند و مقتدا صدر و حیدرالعبادی نیز برگزاری انتخابات زودهنگام را اجتناب ناپذیر دانستند.
فارغ از تحولات سیاسی و کشمکش های موجود میان جریانات سیاسی این کشور، باید به چند نکته در مورد اعتراضات عراق اشاره کرد؛
نخست: اعتراضات اخیر در عراق موضوع و مسأله جدیدی نیست و در سالیان گذشته، برگزاری اعتراض و تظاهرات همواره بخشی بخشی از واقعیت سیاسی و اجتماعی عراق بوده است. به همین جهت است که عراق هفتمین کشور بی ثبات جهان است. هر چند این اعتراضات از نظر میزان خشونت اعمالی از سوی معترضان و نیروهای امنیتی متفاوت از اعتراضات گذشته بوده است.
دوم: جنس و ماهیت اعتراضات بیش از آنکه سیاسی باشد، اقتصادی و مرتبط با ناکارآمدی و فساد است. عراق هم اکنون دوازدهمین کشور در زمینه ابتلا به فساد در جهان است. مطابق گزارش‌های «شفافیت بین‌الملل» که یک سازمان غیردولتی است و سالانه اقدام به انتشار شاخص ادراک فساد بر پایه میزان اختلاس، رشوه، فساد مالی در دولت‌ها وقوه قضائیه کشورها می‌کند، رتبه جهانی عراق در زمینه فساد طی ۱۰ سال گذشته همواره بالا بوده است؛ هر چند اوضاع اندکی بهبود یافته، هم اکنون در رتبه 168 در بهبود وضعیت فساد و مبارزه با آن است. رتبه فساد در عراق از سال 2003 تا 2018 به طور متوسط 162.19 بوده است.
برآوردها حاکی از آن است در دو دهه گذشته، تقریبا 430 میلیارد دلار در این کشور اختلاس صورت گرفته است.
بر اساس نظرسنجی گسترده ای که در سال 2018 در عراق صورت گرفته است، بیشتر عراقی ها نگاه مثبتی به آینده کشورشان نداشته اند. در صدر همه نگرانی ها، علاوه بر بیکاری، مسأله فساد قرار داشته است.
در رابطه با فساد نیز فساد در میان مقامات ارشد، فساد در سیستم آموزشی و فساد در سیستم مراقبت های بهداشتی در صدر مهم ترین نگرانی های مردم قرار داشته است.
از سوی دیگر، با وجود آنکه عراق یکی از کشورهای غنی و ثروتمند جهان محسوب می شود، در برخی مناطق عراق شاهد نبود برق و خاموشی های ده تا دوازده ساعته در روز هستیم. میزان بیکاری در این کشور گاه تا 40 درصد نیز رسیده و از نظر درآمد سرانه نیز در رتبه 136 ام جهان قرار دارد.
سوم: همان طور که گفته شد، دغدغه اصلی معترضان مسائلی همچون فساد و بیکاری بود. این در حالی است که رسانه هایی همچون العربیه و برخی دیگر از رسانه های عربی و اسرائیلی، تمرکز خود را نه به مطالبات اصلی معترضان، بلکه به دیدگاه های ضد ایرانی اختصاص دادند. این در حالی است که عمده جمعیت حاضر در اعتراضات رنگ و بوی شعارهایشان نه سیاسی و نه خارجی بلکه داخلی و مرتبط با مسائلی همچون فساد و بیکاری بود. در ویدئوهایی که شعار علیه ایران داده شد، جمعیتی بیشتر از ده نفر مشاهده نشده است. لذا مسأله معترضان نه ایران یا عربستان و آمریکا، بلکه فساد و ناکارآمدی بوده است.
چهارم: عمده اعتراضات در شهرها و مناطق شیعه نشین بوده است. از سوی دیگر، هیچ جریان سیاسی این اعتراضات را هدایت نکرده است. با این حال، گروه ها و جریاناتی در داخل عراق و از جمله حزب بعث و سایر جریانات معارض با دولت عادل عبدالمهدی، سعی در بهره برداری از این اعتراضات کرده است.
پنجم: همزمان با بهره برداری گروه های سیاسی داخلی از جریان اعتراضات، برخی دولت های منطقه از جمله اسرائیل و عربستان نیز از اعتراضات حمایت و جریان رسانه ای آن ها تلاش کرده اعتراضات را وارد فاز سیاسی و خشونت بار کند. اسرائیل معمولا از هر گونه جریان اعتراضی در سطح جهان اسلام استفاده می کند و عربستان نیز همواره از اعتراضاتی که منجر به تضعیف منافع ایران شود، حمایت کرده است. به همین جهت است که العربیه و رسانه های اسرائیلی بیش از آنکه به ماهیت اصلی اعتراضات و مطالبات معترضان بپردازند به حواشی آن و به ویژه جایی که به ایران مربوط می شود پرداخته اند. به طوری که «اسرائیل هیوم» در مطلبی عنوان کرده است که اعتراضات عراق اهمیتی راهبردی برای اسرائیل به جهت مقابله با ایران در عراق دارد.
در نهایت اینکه، اعتراضات عراقی ها برای وادار کردن دولت عراق به انجام اصلاحات اقتصادی و مبارزه با فساد را نباید نه به عنوان یک مسأله حاد و نه همزمان مسأله ای کم اهمیت تلقی کرد. بدون تردید، بازیگرانی همچون اسرائیل و عربستان در پی سوار شدن بر موج اعتراضات و یا حتی منحرف کردن آن هستند؛ اما آنچه می تواند این بازیگران را از رسیدن با خواسته ها و اهداف شان در عراق با شکست روبه رو سازد، رسیدگی فوری دولت عراق با مطالبات مردم و مبارزه با مسائلی همچون فساد و بیکاری در سطح کلان است.
*کارشناس مسائل خاورمیانه
