روابط ایران و ژاپن در حالی وارد نودمین سال خود شده است که طی دو دهه اخیر مقامات عالی کشور، ١٩ دیدار باهم داشته اند و در این میان حسن روحانی تاکنون با یازده دیدار، رکورد دار است.
حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» رییس جمهوری قرار است فردا -جمعه- در راس یک هیات عالیرتبه به ژاپن سفر کند؛ سفری که پس از ١٩ سال در سطح یک رییس جمهوری از ایران به ژاپن انجام می‌شود و این بار توکیو میزبان بیستمین دیدار در سطح عالی از دو کشور خواهد بود. ایران و ژاپن وارد نودمین سال روابط سیاسی خود می‌شوند، همزمان با این رویداد پس از ١٩ سال، روحانی به عنوان دومین رییس جمهوری اسلامی ایران عازم توکیو است تا با «آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن دیدار و گفتگو کند.
با همه گمانه زنی‌هایی که رسانه‌های داخلی و خارجی در خصوص محور مذاکرات توکیو انجام داده اند، اما رییس جمهوری پیش از عزیمت به شرق آسیا در فرودگاه مهر آباد تهران اعلام کرد «هدف اصلی از این سفر گفتگو‌های دو جانبه و توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی تهران و توکیو خواهد بود.»
مقامات ژاپنی هم از هفته گذشته این سفر را در چهارچوب کاهش تنش میان ایران و آمریکا ارزیابی کرده اند، نکته‌ای که «سید عباس عراقچی» چندی پیش در مراسمی که به مناسبت نودمین سال روابط ایران ژاپن در تهران برگزار شد درباره آن گفت: موضوع اصلی این سفر پیگیری روابط دوجانبه و همین طور رایزنی‌ها و مشورت‌هایی است که دو کشور درخصوص اوضاع منطقه و مسائل بین‌المللی با یکدیگر دارند. معاون سیاسی وزیر امور خارجه سفر مقام نخست وزیر ژاپن پس از ۴١ سال به تهران در خرداد ماه ٩٨ آن هم در دوران تحریمی و دعوت از روحانی برای سفر به توکیو را نشان از سیاست هوشمندانه، جسارت و درایت ژاپنی‌ها می‌داند.
در حالی که وزارت خارجه ژاپن گفته است در کنار تمام موارد، در زمینه راهکار‌های کاهش تنش‌های منطقه‌ای و بین المللی با مقامات تهران رایزنی خواهند کرد؛ مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز تاکید کرده اند که مباحث و پیشنهادات را می‌شنوند، اما هدف اصلی سفر به توکیو دیدار دو جانبه و گفتگو درباره توسعه مناسبات سیاسی و روابط اقتصادی و تجاری تهران - توکیو است. ژاپن پس از خروج یک طرفه آمریکا از برجام برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و بین المللی و میانجیگری بین تهران و واشنگتن فعال شده است که می‌توان به ٢ دیدار قبلی شینزو و روحانی در سال ٩٨، یکی در تهران و دیگری در نیویورک اشاره کرد.
تقویم ملاقات‌های سران عالی ایران و ژاپن
نود سال از روابط سیاسی ایران و ژاپن می‌گذرد، علیرغم همه تحولات سیاسی در غرب آسیا و حوزه خلیج فارس پس از انقلاب اسلامی، روابط تهران و توکیو همواره با ثبات و دوستانه بوده است و ژاپنی‌ها در زمان جنگ ایران و عراق حسن نیت و دوستی خود را با ایرانیان نشان داده اند. در طول این سال‌ها تعداد ملاقات‌ها را با دیدار‌هایی که در دولت یازدهم و دوازدهم نمی‌توان مقایسه کرد، اما روابط دیپلماتیک، مناسبات اقتصادی ایران و ژاپن همواره عاری از هر گونه تنش بوده است؛ اگر چه عمق مناسبات اقتصادی دو کشور در دو سال اخیر کمی کاهش یافته است که رییس جمهوری آن را «موقت» و ناشی از شرایط فشار ظالمانه و تحریم‌های غیر قانونی آمریکا و این روند را «ناپایدار» می‌داند. حال ببینیم طی دو سه دهه اخیر مقامات عالیرتبه کشورمان چندبار باهم دیدار کرده اند؛ نگاهی به تقویم دیپلماتیک ایران و ژاپن پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد دیدار روحانی و آبه شینرو بیستمین دیدار رسمی بین مقامات عالیرتبه دو کشور در سطح رییس جمهوری ایران و نخست وزیر و یا فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن است. نخستین بار رییس دولت اصلاحات در سال ٧٩ به توکیو سفر کرد و این تنها دیدار وی با نخست وزیر ژاپن بود و فردا (جمعه) سفر یک مقام رییس جمهوری اسلامی ایران به توکیو پس از ١٩ سال انجام می‌شود. رییس دولت اصلاحات در مجموع ۶ دیدار با مقامات ژاپنی داشت که یک بار با نخست وزیر ژاپن (در سال ٧٩) و ۴ بار با فرستاده‌های ویژه این کشور و یک بار نیز با نخست وزیر اسبق ژاپن بوده است که هر پنج دیدار آخر در تهران صورت گرفت.
محمود احمدی نژاد رییس دولت نهم و دهم نیز در طول سال‌های ٨۴ تا ٩٢ نیز فقط یک بار با نخست وزیر ژاپن در حاشیه اجلاس مجمع عمومی دیدار کرد و یک بار هم در فروردین سال ٩١ میزبان نخست وزیر سابق ژاپن (در مجموع ٢ دیدار) ملاقات کرده است.
مرحوم آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی پس از دوران دفاع مقدس به عنوان رییس جمهوری دوران سازندگی (٧۶- ۶۸) با هیچ کدام از مقامات عالی رتبه ژاپن ملاقات نداشتند.
دیدار‌های روحانی و مقامات ژاپن در ٧ سال گذشته
روحانی در طول ٧ سال گذشته از آغاز دوره ریاست جمهوری خود (از سال ٩٢ تاکنون) ٩ بار با نخست وزیر ژاپن دیدار و گفتگو کرده است؛ در همین مدت وی یک بار در شهریور ٩٢ (آغاز دولت یازدهم) و یکبار هم در شهریور ٩۶ (آغاز دولت دوازدهم) در تهران با «فرستاده ویژه ژاپن» دیدار کرده است. نخستین دیدار روحانی و آبه در مهرماه سال ٩٢ و در حاشیه مجمع عمومی سالانه سازمان ملل انجام شد. این دیدار درست یکسال بعد در نیویورک نیز تکرار شد و دو مقام با یکدیگر در آمریکا دیدار و در خصوص گسترش روابط دو جانبه و مهمترین مسایل جهان گفتگو کردند.
روحانی در دوره اول ریاست جمهوری خود در سال‌های ٩۴ و ٩۵ هم، وقتی به سازمان ملل در نیویورک سفر کرده بود با نخست وزیر ژاپن دیدار کرد؛ البته وی در اردیبهشت ٩۴ نیز در حاشیه اجلاس سران کشور‌های آسیایی در اندونزی با آقای آبه دیدار کرد. روحانی در دوره اول ریاست جمهوری، ۵ بار با نخست وزیر ژاپن دیدار کرده است که نشان می‌دهد دو کشور دارای روابط سنتی، نزدیک و دوستانه و صمیمانه هستند؛ گزارش‌ها نشان می‌ده ژاپنی‌ها بعد از انقلاب اسلامی سرمایه گذاری اقتصادی در ایران انجام داده اند و اکنون نیز دو کشور در زمینه مسایل محیط زیستی و انسان دوستانه مذاکرات تنگاتنگ و نزدیک دارند.
با آغاز دولت دوازدهم در سال ٩۶ به ریاست دکتر روحانی بلافاصله فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن به تهران آمد و با وی دیدار کرد و کمتر از دو هفته بعد نیز وقتی رییس جمهوری به مقر سازمان ملل متحد عزیمت کرد به رسم سال‌های قبل با آبه شینرو در حاشیه اجلاس دیدار کرد، این دیدار و گفتگو در سال ٩٧ نیز در مقر سازمان ملل انجام شد. این دو دیدار کمی با دیدار‌های قبلی متفاوت بود شرایط خاصی در عرصه بین الملل اتفاق افتاده بود، سیاست‌های یکجانبه گرایانه آمریکای ترامپ، خروج یک طرفه این کشور از برجام و فشار و تحریم و تهدید بر ضد ایران، روابط بین المللی در عرصه‌های مختلف سیاسی اقتصادی را دست خوش تحولات ویژه‌ای کرد و منجر شد کشور‌های دوست ایران برای کاهش تنش‌ها در منطقه و به خصوص در روابط ایران و آمریکا تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری را آغاز کنند که ژاپن نیز از این امر مستثنی نبود. همین موضوع باعث شد آبه شینرو در خرداد ماه ٩٨ به تهران سفر کند سفری که بیشتر رسانه‌ها و کارشناسان روابط بین‌الملل، از آن به عنوان «سفر تاریخی» یاد کردند؛ وی در تهران علاوه‌بر دیدار و گفتگو با رییس جمهوری با رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز دیدار کرد.
دیدار در تهران هشتمین دیدار روحانی و آبه بود و ۴ ماه بعد در شرایطی که آمریکایی‌ها کمر به انزوای رییس جمهوری و هیات سیاسی ایران در نیویورک بسته بودند دو مقام در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار کردند. رییس جمهوری فردا در ژاپن دهمین دیدار خود را با نخست وزیر ژاپن، این بار در شرق آسیا در قلب کشور آفتاب تابان به ثبت می‌رساند تا در میان روسای جمهوری اسلامی ایران رکورددار بیشترین ملاقات با رییس ژاپنی شود، دیداری که فقط روز یکشنبه زمانی که وی به تهران بازگردد دستاورد‌های آن را می‌توان ارزیابی کرد و برای پیشگویی و پیش بینی کمی زود است.
