عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی دانشگاه اصفهان گفت: حادثه خیابان میر اصفهان ریزشی است که به دلیل خالی شدن زمین زیر آن صورت گرفته و اگر آب یا فاضلاب نشتی داشته باشد، سبب ایجاد چنین فروریزش هایی خواهد شد.
به گزارش «تابناک»، محمدحسین رامشت در گفت‌وگو با ایسنا، بابیان اینکه فرونشست، پدیده‌ای است که در زمین رخ می‌دهد و بر اساس اطلاعات جدیدی که داریم، عامل اصلی آن حرکات زمین است، اظهار کرد: بیش از ۶۰۰ دشت در ایران داریم که غالب این دشت‌ها با روش‌های گوناگون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند و همه دلالت بر این دارد که دشت‌ها در حال فرونشینی هستند.
وی بابیان اینکه در برخی از این دشت‌ها میزان و نرخ فرونشست بیشتر و در برخی کمتر است، افزود: یکی از نظراتی که بیشتر بر آن تأکید می‌شود این است که علت فرونشست این دشت‌ها، به‌واسطه برداشت بیش‌ازحد معمول آب است که زمین فرونشست کرده، اما اطلاعات جدید نشان می‌دهد که این فرونشست‌ها هم در دشت‌هایی که تعادل ندارد و برداشت آب بیشتر از حد معمول است، رخ‌داده و هم در دشت‌هایی که تعادل بین ورودی و خروجی وجود دارد. حتی در دشت‌هایی اتفاق افتاده که آب ورودی به دشت بیشتر از آبی است که از آن برداشت می‌شود.
رد نظریه فرونشست زمین به‌واسطه برداشت بی‌رویه آب
استاد گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان ادامه داد: این نتایج نشان می‌دهد این نظر که به‌واسطه برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی، فرونشست به وقوع می‌پیوندد درست نیست. این در حالی است که یکی از پدیده‌هایی که به‌واسطه فرونشست رخ می‌دهد، پدیده است به نام "شق" یعنی ترک‌هایی در زمین ایجاد می‌شود و وقتی مطالعات تاریخی داشته باشیم متوجه می‌شویم اصطلاح‌سازی آن مربوط به صدسال گذشته است و به‌عبارت‌دیگر کشاورزان یزدی و کرمانی با این پدیده درگذشته‌های دور که مکنده‌ها و چاه‌های عمیق وجود نداشته‌اند، آشنا بوده‌اند.
به گفته وی، فرونشست در این دشت‌ها که سبب ایجاد شکاف یا شق می‌شوند، پدیده‌ای نیستند که به‌واسطه برداشت بی‌رویه آب صورت گرفته باشد و عامل دیگری دارد.
رامشت بابیان اینکه مطالعات و بررسی‌های جدید راداری نشان می‌دهد، که دشت‌های ما در حال فرونشینی و کوه‌های اطراف این دشت‌ها در حال بالا آمدن هستند، افزود: در برخی مکان‌ها سطح زمین در حالا بالا آمدن و جایی از سطح زمین در حال پایین رفتن و فرونشینی است. مکانی که در حال فرورفتن است، دشت‌هاست و مکانی که در حال بالا آمدن است، کوهستان‌ها است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که علت اصلی فرونشست و بالا آمدن کوه‌ها، پدیده تکتونیک یا حرکت زمین است و ارتباط چندانی با برداشت آب‌های زیرزمینی ندارد.
این استاد دانشگاه اصفهان ادامه داد: مطالعات و بررسی‌های جدید، به سه دلیل اعتقاد دارند که برداشت آب‌های زیرزمینی دخالتی در فرونشست ندارد:
۱- این پدیده بسیار قدیمی است و زمانی مردم ما با آن آشنایی داشتند که هنوز مکنده‌ها و موتورها و چاه‌های عمیق وجود نداشته است. در آن زمان قنات‌هایی وجود داشته و برداشت بی‌رویه صورت نمی‌گرفته است. ۲- فرونشست هم در دشت‌ها با بیلان منفی، هم در دشت‌ها با بیلان متعادل و هم در دشت‌هایی با بیلان مثبت، رخ می‌دهد. ۳-مطالعات مربوط به رادار نشان می‌دهد، ما در برابر فرونشست دشت‌ها، دشت‌هایی که در مجاورت کوه‌ها هستند، نوعی حرکت بالا آمدن کوه‌ها یا به‌اصطلاح حرکات دوآل (حرکات متضاد) را داریم.
رامشت با اشاره به اینکه فرونشست‌ها در مناطق مختلف ممکن است دلایل مختلف داشته باشد، تصریح کرد: از جمله انحلال آهک‌ها و یا در مناطق قطبی ذوب شدن یخ‌ها سبب ایجاد فرونشست می‌شود و یا در مناطقی که مخازن گازی و نفتی وجود دارد و از این مناطق استخراج صورت می‌گیرد، فرونشست رخ دهد.
فرونشست در دشت‌ها و بالا آمدن کوه‌های مجاور در استان
رامشت در خصوص فرونشست در استان اصفهان، گفت: در هرجایی که دشت وجود دارد، فرونشست رخ می‌دهد و کوه‌های مجاور هم به‌اصطلاح در حال بالا آمدن هستند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا فرونشست‌ها قابل پیش‌بینی هستند و چه سازوکاری را می‌توان اتخاذ کرد تا آسیب کمتری از فرونشست را متحمل شویم؟ گفت: معمولاً در مرکز دشت‌ها فرونشست‌ها بیشتر است و هرچه به حاشیه نزدیک‌تر می‌شویم، فرونشست‌ها کمتر می‌شود و خطی پیدا می‌شود که فرونشست صفر و دیگر فرونشستی رخ نمی‌دهد. از آن خط به بالا، بالاآمده کوه‌ها راداریم. اگر این کمربند را تشخیص دهیم، در این باند شکاف‌ها راداریم.
وی ادامه داد: فرونشست پدیده‌ای است که باعث ایجاد ضرر می‌شود، اما در وسط دشت‌ها چون همه دشت به‌یک‌باره پایین می‌رود اصلاً احساس فرورفتن را نداریم. به‌عنوان‌مثال اگر در یک قایق و در وسط دریا باشیم جزر و مد را حس نمی‌کنیم، برای اینکه معیاری وجود ندارد تا قیاس کنیم، اما اگر در یک قایق در کنار ساحل باشیم، متوجه جزر و مد آب خواهیم شد.
به گفته این استاد دانشگاه، نقشه‌های مربوط به میزان فرونشست را مشخص کنیم و دقیقاً کمربندی را که میزان فرونشست به صفر میل می‌کند و دوباره شروع به بالا آمدن می‌کند، اگر این محدوده را ترک و یا حفاظت کنیم، یا ساخت و سازی در این منطقه رخ ندهد، سبب می‌شود فرونشست به‌عنوان یک عامل تهدید به شمار نیاید.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا ارتباطی بین فرونشست در خیابان میر و بارگذاری ناشی از احداث پل و فشار بر زمین وجود دارد، تصریح کرد: این فرضیه درستی است، اما شاید برای این پل مناسب نباشد. اگر در یکجایی بیشتر از حد معمول بارگذاری کنیم ممکن است فرونشست‌هایی را داشته باشیم. به‌عنوان‌مثال سد زاینده‌رود یک میلیارد مترمکعب آب ذخیره می‌کند. یک میلیارد مترمکعب یعنی یک میلیارد تن و وزن بسیار شدیدی را در یک وسعت محدود قرار داده‌شده است.
زمین در برابر فشارها واکنش نشان می‌دهد
وی بابیان اینکه زمین در برابر این فشارها ممکن است از خودش واکنش نشان دهد، تصریح کرد: اما با این فرضیه، با فرونشست در خیابان میر باید همه پل درگیر می‌شد نه اینکه یک قسمت درگیر شود. این رخداد بیشتر ناشی از عملیاتی است که درگذشته در زیر این منطقه انجام‌شده که ممکن است احداث لوله آب و فاضلاب باشد که زمین روی این منطقه را به‌خوبی نکوبیده باشند، یا ممکن است نشت آب یا فاضلاب باشد و همان‌طور که می‌دانیم نشت آب و فاضلاب می‌تواند چنین حفره‌هایی را ایجاد کند، زیرا که وقتی آب در جریان است می‌تواند ذرات کوچک را جابه‌جا کند و درواقع سبب ایجاد فروریزش شود.
به گفته وی، حادثه خیابان میر ریزشی است که به خاطر خالی شدن زمین زیر آن صورت گرفته است و اگر آب یا فاضلاب نشتی داشته باشد، سبب ایجاد چنین فروریزش هایی خواهد شد.
این استاد دانشگاه در خصوص اینکه برای ایمن‌سازی سازه‌های شهر در مقابل فرونشست چه اقداماتی باید انجام گیرد؟ گفت: لازم است نقشه مخاطرات محیطی شهرها را داشته باشیم و متأسفانه استان اصفهان چنین نقشه‌ای ندارد، اما کارهای دانشجویی خوبی در این زمینه انجام‌شده است.
وی گفت: به‌عنوان‌مثال در دامنه‌های جنوبی شهر که کوه ایران کوه هست، پدیده گچ را داریم و یا در قسمت دروازه شیراز، به سمت جاده شیراز در این منطقه خیابان به‌صورت مرتب در یک باند به‌خصوص خراب می‌شد و در باند مربوط به خیابان را بتن‌ریزی کردند و زمین دارای رشته گچی بود. خاصیت گچ هم این‌گونه است که وقتی آب به گچ برسد، عملیات هیدرولیک انجام می‌شود و حجم آن اضافه می‌شود، درحالی‌که الان که بتن‌ریزی شده، مشکلات قبل وجود ندارد. در جاهای مختلف پدیده‌های مختلف وجود دارد. به‌عنوان‌مثال در اتوبان صفه، پدیده ریزش را داریم، سنگ‌های بزرگی که احتمال ریزش آن به اتوبان وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه در بخش‌های دیگر، پدیده انحلال آهک راداریم، افزود: در شرق، پدیده نمک زایی وجود دارد و سبب ایجاد مشکل می‌شود. به‌عنوان‌مثال اگر بتن مخصوص و مقاوم در برابر نمک استفاده نشود، پی ساختمان‌ها به‌کل از بین می‌رود و یا کانال‌های آب باید با مواد خاص ایزوله شوند تا در برابر نمک مقاوم باشند.
ضرورت تهیه نقشه‌های مخاطرات محیطی در اصفهان
رامشت تأکید کرد: زمانی که نقشه‌های مخاطرات محیطی تهیه شود می‌توان متوجه شد که در چه مناطقی با چه پدیده و خطراتی مواجه هستیم و حتی می‌توان بسیاری از خطرات را پیشگیری کرد.
وی خاطرنشان کرد: مدیریت یکپارچه شهری به معنای این نیست که شهرداری همه امور مربوط به شهر را بر عهده بگیرد، بلکه منظور این است که هر ارگانی مسئولیت خود را بر عهده بگیرد، اما همگی در یک ستاد یا مرکزی کارهایشان را هماهنگ کنند و از استانداردهای یکدیگر مطلع باشند.
آقای استاد حالا فرو ریزش یا فرو نشست. مهم سست شدن زمین است که شاخه سوم موضوع مورد گزارش است. اساتید نباید بیان مسئله کنند باید پردازش و چگونگی رفع مشکلات کنونی را که پیامدهای بعد از از استفاده از آب های زیر زمینی این کشور هست، به تناسب هر منطقه از کشور اعلام بفرمایند. برای این کار تئوری و حرف از افراد عامی، عادی، استاد و دانشمند بسیار فراوان است. سخن گویا و تصویری این چنین موضوعاتی، بارها و بارها در صفحه تلویزیون، همایش ها، نمایش ها و ... استاد کردوانی معروف است. خواهش می کنم به جای حرف زدن که گوش مردم پر است، تیم های کاری و عملیاتی متشکل از اساتید بخش های مختلف از جمله زمین شناسان علاوه بر متخصصین جغرافیای طبیعی و سایر متخصصین اهل فن در بخش های دیگر برای جلوگیری و پیشگیری از موارد مشابه در مناطق مختلف که در زمان های بعدی بسیار محتمل است، تشکیل شود. 