توافق روسیه و ترکیه بر سر ادلب و چرایی عقب نشینی اردوغان در برابر پوتین!

تحریریه تابناک جهان: پس از چند هفته درگیری مداوم و سنگین میان ارتش سوریه، جنگنده های روسی و نیروهای مقاومت با ارتش ترکیه در ادلب، سرانجام روز پنجشنبه توافقی میان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور برای آتش بس در ادلب به امضا رسید و از روز جمعه نیز اجرایی شد؛ توافقی که تحلیل های زیادی پیرامون آن ارائه شده است.

در توافقنامه آتش‌بس امضا شده توسط اردوغان و پوتین که توسط وزرای خارجه دو کشور قرائت شد، آمده است: ترکیه و روسیه بر استقلال کامل سوریه، وحدت و تمامیت ارضی آن تأکید می‌کنند. هیچ راه حل نظامی برای منازعه سوریه وجود ندارد و این بحران را تنها می‌توان از طریق یک راه حل سیاسی که توسط خود سوری‌ها و با حمایت سازمان ملل رهبری و اجرا شود، حل و فصل کرد.

اردوغان و پوتین همچنین بر جلوگیری از وخیم شدن اوضاع انسانی، تضمین حفاظت از غیرنظامیان، ارائه کمک‌های بشردوستانه به نیازمندان بدون مطرح کردن هیچ گونه پیش شرطی و بازگشت داوطلبانه آوارگان سوری به خانه‌های‌شان تأکید کردند.

این توافقنامه همچنین شامل چند بند زیر است؛

۱ ـ توقف درگیری‌ها و اقدامات جنگی در خط تماس در منطقه کاهش تنش در ادلب از بامداد جمعه.

۲ ـ ایجاد یک گذرگاه امن به عرض شش کیلومتر به سمت شمال بزرگراه "ام‌۴" و شش کیلومتر به سمت جنوب این بزرگراه به منظور اتخاذ استاندارد‌های دقیق برای عبور و مرور امن از طریق کانال‌های ارتباطی وزارت دفاع روسیه و ترکیه طی هفت روز.

۳ ـ آغاز گشت زنی‌های مشترک روسیه و ترکیه از ۱۵ مارس (۲۵ اسفند) در طول بزرگراه ام‌۴؛ از شهرک "ترنبه" در دو کیلومتری سراقب تا شهرک "عین الحور".

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای ترکیه‌ای خود درباره این توافقنامه گفت: این توافقنامه از بامداد جمعه وارد فاز اجرایی می‌شود و توسط وزرای دفاع دو کشور نیز امضا شده است.

نکته مهم آنکه اردوغان چند هفته پیش از این (پانزدهم فوریه) تأکید کرده بود که اگر نیروهای سوری به پشت مناطق دیده‌بانی ارتش ترکیه بازنگردند تمام اقدامات ممکن را انجام خواهد داد. اما در توافق روز گذشته هیچ نشانه‌ای از این خط قرمز ترکیه وجود ندارد و خواسته 30کیلومتری آنکارا عملاً نادیده گرفته شده است، یعنی در این مسئله نیز ترکیه از آنچه گفته بود عقب‌نشینی کرد.

در همین رابطه، «عبدالباری عطوان» تحلیلگر معروف جهان درباره این توافق در رای الیوم نوشته است: «توافق اردوغان و پوتین در وهله اول به مفهوم حفظ اوضاع کنونی و باقی ماندن ارتش سوریه در همه مناطقی که پس گرفته و مساحت آن بالغ بر ۶۰۰ کیلومترمربع می شود از جمله شهر راهبردی سراقب است و اینکه مهلت اردوغان و درخواستش برای خروج ارتش سوریه راه به جایی نبرده است.

عطوان آورده است: راهبردی که پوتین در برخورد با پرونده سوریه از آن پیروی می کند بر اساس پیشروی نظامی در وهله اول و بازپس گیری مناطق زیاد و سپس تثبیت آنها از طریق توافقات با ترکیه به عنوان حامی گروههای مسلح و تشکیل گشت های مشترک یا ایجاد مراکز نظارتی ترکیه به منظور خاکستر بر چشم پاشیدن است و این راهبردی هوشمندانه است که تحرکات همتای ترکیه ای که بر اساس کشاندن امور به سوی تنش است را از بین می برد.

این تحلیلگر جهان عرب تاکید کرد: مذاکرات سه ساعته نشان از اوج اختلافات و اصرار هر طرف به ویژه روس ها بر مواضع بود. موضع روسها روشن بود و زمانی که ارتش سوریه عملیات خود در حومه ادلب را شروع کرد با چراغ سبز روسیه و برای اجرای توافق سوچی بود که طرف ترکیه ای آن را رعایت نکرده بود.

وی می نویسد: نکته جالب توجه این که در این توافق اصلاً اشاره ای به جاده ام ۵ که دمشق را به حلب متصل می کند، نشده است و گشت های روسی و ترکی فقط در جاده ام۴ حلب به لاذقیه گشت زنی می کنند؛ این یعنی اینکه جاده ام۵ کامل تحت کنترل ارتش سوریه خواهد ماند و نه ترکیه و نه گروه های مسلح نقش امنیتی در آن ندارند و این تحول بسیار مهمی برای اقتصاد سوریه و حاکمیت و شوکت آن است.

عطوان نوشت: اما درباره کریدور امنیتی در ادلب مفهومش اجازه خروج دادن به غیرنظامیان سوری از شهر و رفتن به مناطق تحت کنترل ارتش سوریه مشابه آنچه در شرق حلب، غوطه دمشق و جنوب سوریه رخ داد، است تا گروههای مسلح از سپر انسانی محروم شوند.

وی آورده است: گفته پوتین درباره سند مشترک به مثابه اصلاحات جدید در توافق سوچی با توجه به متغیرات اخیر در ادلب و شاید برای راضی کردن طرف ترکیه ای است و اینکه دستاوردی در قبال امتیازات از دست داده، دارد. تثبیت مناطقی که ارتش سوریه پس گرفته است و تاکید پوتین مبنی بر اینکه تحرکات گروه های مسلح در ادلب به ازسرگیری اقدامات نظامی ـ که منجر به کشته شدن نظامیان ترک شد ـ منجر گشته، به مفهوم تبرئه ارتش سوریه و خط بطلانی بر روایت ترکیه در سرزنش ارتش سوریه درباره درگیری اخیر در ادلب است.

وی نوشت: با نگاهی به مفاد توافق و چهره سران روسیه و ترکیه در نشست خبری مشترک به ویژه چهره درهم پوتین، می توان دریافت که نردبانی از سوی پوتین به همتای ترک خود برای پایین آمدن از درخت بلندی که به بالای آن از طریق حمله اش رفته، داده تا از رویارویی بزرگ پرهیز شود و سیاست در تنگنا قرار دادن گروه های تروریستی ادامه یابد تا منتظر نبرد آتی که احتمالاً سرنوشت ساز و تمام کننده خواهد بود، باشد.

عطوان می نویسد: آنچه برای اردوغان مهم است، عدم سرازیر شدن آوارگان به اراضی ترکیه است و به نظر می رسد که کریدور امن مورد توافق در نشست اخیر در کاستن از نگرانی و ترسش موثر باشد و بعید نمی دانیم که بشار اسد رئیس جمهور سوریه عفو سراسری درباره افراد مسلح و خانواده های آنها در ادلب طی روزهای آتی صادر کند تا به آنها مجال حل مشکل از طریق کمیته های آشتی داده شود.

وی تاکید کرد: اردوغان موقت دستاورد مهمی به دست آورد و آن پرهیز از رویارویی نظامی با روس ها و سوریه بود به ویژه که رئیس جمهور روسیه، دستور لشکرکشی هوایی و دریایی داد و ناوهای جنگی آن به دریای مدیترانه رسیدند که این نشان از عزمش برای اجرای بندهای توافق سوچی با قدرت بود».

بی‌شک توافق‌نامه روز گذشته همچون توافقات پیشین در رابطه با ادلب، توافقی موقت است و هیچ امیدی به تداوم آن وجود ندارد. همچنان که در همان شش ساعتی که طرفین در حال مذاکره بودند، بی‌آنکه کاهشی در درگیری‌ها باشد، جنگ تمام‌عیار در منطقه ادامه داشت. در واقع همه متوجه این حقیقت هستند که در این مرحله این صحنه میدانی است که تعیین‌کننده است و مذاکرات سیاسی صرفاً فضایی برای تنفس نیروها ایجاد می‌کند.

توافقنامه دیروز نیز صرفاً اقدامی اولیه برای حل موقت یک خونریزی بود و از آن نمی‌توان به‌عنوان یک درمان همیشگی یاد کرد. در همان سخنرانی کوتاه چنددقیقه‌ای دو رئیس جمهور در حالی که پوتین نیروهای تروریست را عامل بر هم زدن وضعیت منطقه دانسته آنها را مسبب نقض آتش‌بس معرفی کرد، اما اردوغان دولت دمشق را به‌عنوان متهم اصلی ماجرا مورد اشاره قرار داد. همین سخنرانی‌های چنددقیقه‌ای نشانه‌ای از عمق اختلافات بنیادین در نوع خوانش صحنه بود. تجربه نشان داده است زمانی که خوانش طرفین در یک موضوع دارای اختلافات بنیادین است، چاره‌ای جز پاک کردن صحنه و برپایی نظمی نوین که امکان خوانشی چندگانه نداشته باشد، وجود ندارد.