سویه‌های ایجاد شده در ویروس کووید۱۹ طبیعی است
پورکریم با بیان اینکه علت رخداد این تغییرات و جهش‌ها این است که اپیدمی در حال طولانی شدن بوده و ویروس اجازه پیدا می‌کند تا آزادانه در جمعیت‌های انسانی بچرخد، توضیح داد: ویروس از این طریق می‌تواند از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا کرده و ایجاد عفونت کند و همین انتقال از افراد با سطوح ایمنی مختلف به ویروس در ایجاد جهش کمک می‌کند.
تغییرات و جهش‌های ویروس با گذر زمان بیشتر می‌شود
وی ادامه داد: نکته قابل توجه دیگر این است که تغییرات فعلی ویروس با گذر زمان بیشتر هم می‌شود، بطور واضح این تغییرات از حدود دو تا سه ماه بعد از آغاز پاندمی شروع شده و سپس ذره ذره این تغییرات را در ژنوم ویروس بطور تجمعی مشاهده کردیم، بعضی‌ها بی‌تاثیر بودند، اما برخی در نهایت، منجر به تغییر در پروتیئن‌های سطحی شدند؛ با این حال چیزی که الان در آفریقا و بریتانیا مشاهده شده، برخلاف موارد بالا یکسری جهش‌هایی است که با تعداد بالا و دفعتاً بوجود آمده، همچنین بعضی از این جهش‌ها باعث تغییر در بخش پروتیئن‌های سطحی یا خار ویروس شده که اهمیت زیادی دارد.
چرا جهش‌های اخیر ویروس مهمند؟
این محقق ویروس‌شناس با اشاره به اهمیت این نوع جهش‌ها، عنوان کرد: ما در حال حاضر به مرحله واکسیناسیون رسیده‌ایم و این واکسن‌ها بر اساس پروتئین سطحی ویروس اولیه عامل کووید ١٩ ساخته شده و بدن فرد نسبت به آن پروتیئن خار بدون تغییر اولیه پاسخ خواهد داد؛ در این میان سوال اینجاست که آیا پادتن ناشی از آن واکسن، فرد را در برابر این گونه‌ی ویروس ایمن می‌کند؟ از طرف دیگر، پادتنی که در سرم افراد بهبود یافته با ویروس اصلی بوجود آمده آیا ممکن است در مقابل ویروس جدید جواب ندهد؟
پورکریم با اشاره به مشخصه‌های جهش جدید ویروس در بریتانیا و افریقای جنوبی، عنوان کرد: جهش‌های ایجاد شده در آفریقا الزاما با آن چیزی که در بریتانیا اتفاق افتاده یکسان نبوده و منشاء متفاوتی دارند. اصلا این طور نیست که بگوییم این ویروس از بریتانیا به آفریقا رفته یا بالعکس، بلکه هر جایی که این ویروس‌ها توانایی چرخیدن در بین جمعیت‌ها را داشته‌اند؛ مستعد ایجاد جهش نیز شده‌اند. کما اینکه طی چند روز آینده ممکن است این جهش را در سایر کشور‌ها هم مشاهده کنیم، بنابراین لزوما ربطی به هم ندارند، اما امکان انتقال این سویه‌های جدید مثل انتقال سویه اصلی در اوایل اپیدمی بواسطه مسافرت، حتما وجود دارد.
جهش‌های اخیر کرونا ویروس چه پتانسیلی دارد؟
این ویروس شناس با اشاره به اهمیت ایجاد جهش در پروتیئن خار ویروس، عنوان کرد: این جهش‌ها پتانسیل این را دارند که هم برای بحث واکسن‌سازی و هم پلاسما درمانی ایجاد مشکل کنند؛ بنابراین باید بررسی شود افرادی که با ویروس قبلی عفونی شده و بهبود یافته‌اند، آیا اگر مجدد در معرض این ویروس جهش یافته قرار بگیرند، مبتلا می‌شوند؟ همه این فرضیات و سوالات نیازمند انجام تحقیقات وسیعی است که باید انجام شود و تا پیش از آن نمی‌توان به صورت قطعی نظر داد.
ویروس چرا و چگونه جهش پیدا می‌کند؟
وی با بیان اینکه جهش‌های فعلی تحت فشار سیستم ایمنی بدن افراد بوجود می‌آیند، ادامه داد: زمانی که ویروس در سیستم‌های ایمنی بدن افراد تحت فشار قرار می‌گیرد، برای نجات خود از چنگ سیستم ایمنی دستخوش تغییر می‌شود، با این حال عوامل دیگری در ویروس‌ها از جمله کووید ۱۹ می‌توانند منجربه ایجاد جهش شوند؛ به گونه‌ای که حتی بعد از واکسیناسیون کل جوامع یا کشف و استفاده از یک داروی اختصاصی برای درمان ویروس کووید ۱۹، باز هم پیش بینی می‌کنیم که جهش‌های بیشتری را شاهد باشیم.
وی در ادامه توضیح داد: ویروس در حال تنازع برای بقای خودش می‌جنگد، از همین رو در برابر دارو‌های ضدویروسی و واکسیناسیون از جهش به عنوان یک مکانیزم دفاع و فرار برای بقای خودش استفاده می‌کند، لذا برای بقا در برابر واکسن، پروتیئن سطحی خود را تغییر می‌دهد. همچنین برای فرار از چنگ دارو‌های ضدویروسی آن قسمتی از ژنوم که مسئول ساخت پروتیئن‌های تکثیر است را تغییر می‌دهد.
تاثیر سویه جدید بر قدرت سرایت و تشدید بیماریزایی
این محقق با بیان اینکه هم اکنون بررسی‌های متعددی در گروه‌های تحقیقاتی مختلف در جریان است، گفت: محققان در پی پاسخ این پرسش هستند که آیا جهش‌های اخیر ویروس منجر به افزایش نرخ سرایت یا تشدید قدرت بیماری زایی ویروس شده یا خیر؟ تاکنون نتایج این بررسی‌ها نشان می‌دهد که قدرت بیماریزایی ویروس هیج تغییری نکرده است.
وی افزود: البته معمولا در خانواده کرونا ویروس‌ها به دنبال تغییر ژنتیکی (معمولا جهش) بیماریزایی تغییر نمی‌کند، اما همانطور که دانشگران در آفریقا و بریتانیا مشخص کرده‌اند قدرت سرایت و انتقال ویروس‌های واجد جهش‌های اخیر دستخوش تغییراتی شده و افزایش یافته، به گونه‌ای که بر اساس یافته‌های علمی میزان تغییر در قدرت انتقال ویروس جهش یافته ۷۰ درصد است.
پورکریم با بیان اینکه این عدد، آلودگی تعداد بیشتری از افراد توسط یک فرد را نشان می‌دهد، عنوان کرد: بنابراین با ویروس جهش یافته اگر افراد در فضای سربسته حضور داشته و هوای تنفسی همدیگر را تنفس کنند؛ اگر ماسک نزده باشند و اگر فاصله اجتماعی را رعایت نکنند، قطعاً تعداد بیشتری آلوده خواهند شد.
بررسی ایمنی بهبودیافتگان در مقابله با سویه جدید ویروس
وی با اشاره به سایر تحقیقاتی که در این رابطه در حال انجام است، اظهار کرد: این مطالعه با هدف بررسی میزان خنثی سازی پادتن در افرادی که چه ازطریق ابتلا و چه به وسیله واکسیناسیون ایمن شده‌اند، معطوف است. در این مطالعات، ابتدا ویروس را در محیط کشت داده و سپس پادتن افراد بهبودیافته از فرم ویروس قبلی را از خونشان جداسازی می‌کنند. در نهایت، این پادتن‌ها را در محیط کشت ویروس تیمار می‌کنند؛ اگر پادتن‌ها بتوانند ویروس‌ها را خنثی کنند، یعنی جهش ویروس تغییری بر قدرت پادتن نگذاشته، در غیر اینصورت نشان می‌دهد که پادتن‌ها فرد را در برابر این ویروس جهش یافته، ایمن نمی‌کند.
پورکریم درباره سنجش ایمنی‌زایی واکسن نیز توضیح داد: افرادی که به واسطه شرکت در مطالعات بالینی واکسن‌ها یا از طریق انجام واکسیناسیون عمومی در بدن شان پادتن تولید شده، مورد آزمایش مذکور قرار می‌گیرند، اگر پادتن‌ها بتوانند ویروس را خنثی کنند می‌توان نتیجه گرفت که جهش ویروس بر کارایی واکسن هیچ تاثیری ندارد.
بررسی اثرگذاری جهش اخیر ویروس بر کودکان
این استاد ویروس شناسی همچنین در پاسخ به اثرگذاری جهش اخیر ویروس بر بیماریزایی در کودکان، تصریح کرد: گفته شده این سویه جهش یافته در کودکان بیشتر بیماریزایی ایجاد کرده، این مشاهدات را بر اساس تعداد مراجعات بیشتر کودکان به بیمارستان‌های لندن و جنوب انگلستان اعلام کرده‌اند، ولی هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است، باید از این کودکان نمونه ویروسی جمع آوری، جداسازی و توالی یابی انجام شود و در نهایت بررسی کنند که آیا کودکانی که بیشتر مراجعه کردند، دارای همان سویه جهش یافته ویروس بودند یا خیر؟
سرانجام واکسن‌های تولید شده با جهش اخیر ویروس
این ویروس شناس همچنین با اشاره به تاثیر سویه جدید بر اثرگذاری واکسن‌های فعلی مانند فایزر و مدرنا، اظهار کرد: واکسن‌های فایزر- بیونتک و مدرنا بر پایه فناوری m-RNA ساخته شده‌اند، به این صورت که بخش ژنتیکی ویروس را وارد بدن فرد می‌کنند (همین بخش مسئول ساخت پروتیئن است، پروتیئنی که می‌تواند سیستم ایمنی فرد را تحریک کند)، در نهایت پادتن علیه ویروس ساخته می‌شود.
وی ادامه داد: البته شرکت‌های واکسن‌سازی خودشان در حال انجام پژوهش‌های مربوطه هستند و می‌خواهند بدانند آیا افرادی که با این واکسن‌ها در بدنشان پادتن تولید شده، در برابر فرم جهش یافته ویروس مقاوم هستند یا امکان ابتلای مجدد دارند. شرکت‌ها در حال حاضر افراد واکسینه شده را دنبال می‌کنند تا اگر دچار عفونت مجدد شدند، ویروس را از آنها جدا و توالی‌یابی کنند، اگر این توالی ویروس نشان دهد که این ویروس همان ویروسی هست که جدیدا جهش یافته، مشخص می‌شود که واکسن نتوانسته فرد را در مقابل سویه‌های جدید ویروس مقاوم کند.
به گفته وی، البته واکسن‌های فایزر- بیونتک و مدرنا که براساس m-RNA هستند، در عرض یک الی دو هفته می‌توانند فرم واکسن خود را تغییر دهند، یعنی آن قسمتی که دچار جهش شده را از روی m-RNA حذف کنند؛ در این صورت دیگر نیازی به گذراندن فاز‌های بالینی برای واکسن تغییر یافته نیست.
آیا ویروس جهش‌یافته وارد ایران شده؟
این محقق حوزه ویروس شناسی در بخش دیگر گفتگو با ایسنا با اشاره به برخی اظهارنظر‌های غیرمستند در رابطه با تغییرات ویروس و منشاء و زمان رخداد آن، توضیح داد: نکته حائز اهمیت این است که علم باید بر اساس شواهد باشد نه فرضیات! من معتقدم که اگر توالی‌هایی را از بیماران خرداد ماه ایران داشته باشیم، بهتر و دقیق‌تر می‌توانستیم در این‌باره صحبت کنیم، اما اینکه این ویروس جهش یافته از انگلستان وارد ایران شده یا نه، جای سوال دارد.
وی تاکید کرد: به عبارت دیگر، با توجه به جمعیت متراکم کشور ایران، ویروس می‌توانست به راحتی (به خصوص در خرداد ماه و ماه‌هایی که مردم کمتر رعایت می‌کردند) آزادانه در جمعیت انسانی بچرخد، بنابراین نیازی نیست که ویروس جهش‌دار از جای دیگری وارد کشور شده باشد و ممکن است این جهش‌ها بصورت مستقل ایجاد شده باشد. همانگونه که جهش‌های ایجاد شده در آفریقا و انگلستان تقریبا تفاوت دارند.
پورکریم در این رابطه ادامه داد: این مساله نشان دهنده این است که ویروس‌ها در جا‌های مختلف تحت فشار سیستم ایمنی بدن جمعیت‌های مربوطه، جهش‌های مختلفی را تجربه کرده و این سویه‌ها بعدا به عنوان سوش غالب در جمعیت‌های مربوطه گسترش پیدا می‌کند؛ بنابراین قطعا برای انجام مقایسه علمی باید نمونه‌های ماههای قبل و ویروس جدا شده آن زمان با ویروس جهش یافته را توالی‌یابی کنند.
وی افزود: به علاوه در این نوع مطالعات به توالی‌یابی گسترده نیاز داریم و با انجام توالی‌یابی ۱۰ تا ۲۰ ویروس نمی‌توان به نتیجه دقیقی رسید، بلکه باید از کسری از افراد مبتلا در کل شهر‌ها نمونه گیری شود؛ بنابراین برای انجام این تحقیقات و دستیابی به نتیجه قطعی امیدوارم که نمونه‌های ماههای قبل حفظ و فریز شده و معدوم نشده باشند، چراکه تنها تحت این شرایط می توان نمونه‌ها را توالی‌یابی و مشخص کرد که در چه تاریخی این جهش‌ها رخ داده و چگونه در کشور پخش شده است، در این صورت می‌توان هم کل جهش‌های ویروس تا الان را در ایران نقشه برداری کرد و هم با جهش اخیر بریتانیا مقایسه درستی انجام داد؛ در غیر اینصورت اظهارات غیرمستند در حد فرضیه بوده است و تنها راه اثبات آن، انجام فرایند توالی‌یابی و دستیابی به نقشه جهش‌های ویروس در ایران است.
اقدامات و مداخلات لازم دولت‌ها برای مقابله با شرایط جدید
پورکریم همچنین با تاکید بر اینکه افراد جامعه و دولت‌ها برای مقابله با اپیدمی‌های این چنینی دارای وظایف و مسئولیت‌هایی هستند، گفت: مردم باید با پوشش ماسک به فرم صحیح، رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی و عدم حضور در تجمعات حلقه انتقال ویروس را بشکنند؛ بخصوص الان که قدرت انتقال ویروس افزایش یافته است. در این میان دولت‌ها نیز باید نسبت به بکارگیری راهکار‌های مناسب مانند جلوگیری از ازدحام جمعیت در وسایل نقلیه عمومی، شیفت‌بندی و انجام دورکاری بخشی از کارکنان موظف و اقدامات بهداشتی شرایط را تسهیل کنند.
نکات مهم در تدوین استراتژی واکسیناسیون کشور‌ها
وی با تاکید بر اینکه دولت‌ها همچنین برای تامین سلامت مردم باید برنامه واکسیناسیون را دنبال کنند، اظهار کرد: دولت نه تنها باید از ساخت و تولید واکسن بومی حمایت کند، بلکه نیازمند داشتن و تهیه استراتژی واکسیناسیون هستند؛ به این صورت که از امروز مشخص باشد که چه کسانی و در چه زمانی قرار است واکسینه شوند و از همین الان به این جمعیت دسترسی داشته و برای آنها نوبت تعیین شود تا به محض رسیدن واکسن دچار سردرگمی نشوند.
وی با تاکید بر اینکه همچنین باید یک برابری، مساوات و ارجحیت برای انجام واکسیناسیون در جمعیت مشخص شود، ادامه داد: به عنوان نمونه اولویت اول با کسانی باشد که اگر واکسن به آنها نرسد، به دلیل داشتن بیماری‌های زمینه‌ای یا کهولت سن، در صورت ابتلا به کووید ۱۹ فوت می‌کنند و اولویت بعدی شامل افرادی باشد که در خط اول مبارزه با ویروس هستند یعنی کارکنان بخش درمان؛ در ادامه می‌توان افرادی با سنین و ریسک پایین‌تر را در این اولویت‌بندی قرار داد.
این استاد ویروس شناس با اشاره به سایر نکات مهم در تدوین استراتژی واکسیناسیون، عنوان کرد: نحوه فراخوانی جمعیت‌ها و اینکه چند مرکز و در کجا جهت انجام واکسیناسیون مستقر باشند نیز مهم است. همچنین جهت تامین زنجیره سرد برای واکسن‌های مربوطه، آگاهی از امکانات شهر‌های مختلف، بحث حمل و نقل واکسن و قدرت لجستیک شرکت‌ها دارای اهمیت است؛ همه این اطلاعات باید در هر استان و شهر به خوبی پیگیری و ظرفیت‌شناسی شود.
پورکریم با بیان اینکه دولت‌ها باید تمامی ظرفیت‌ها را برای دریافت واکسن فعال کنند، عنوان کرد: جامعه امروز در شرایطی است که باید سریعتر واکسینه شود و تنها موضوع مهم وارد کردن یک واکسن دارای تاییدیه FDA یا EMA است تا بتوان هر چه زودتر بخش آسیب‌پذیر جامعه را در برابر آن ایمن کرد؛ همزمان با آن هم می‌توان فاز بالینی واکسن‌های داخلی را پیش برد.
متخصص ویروس شناسی مؤسسه رگا (Rega) بلژیک در پایان با تاکید بر اینکه واکسن باید به صورت جهانی در دسترس همگان قرار بگیرد، بیان کرد: متاسفانه تحریم‌های ناجوانمردانه‌ای که از دسترسی کشور و مردم به درمان و دارو جلوگیری کرده، باید برداشته شود. باید تلاش شود تا سازمان جهانی بهداشت و سایر سازمان‌های جهانی آگاه شوند که جنگ و جدل‌های سیاسی دودش به چشم تمام مردم جهان می‌رود؛ چراکه ما با یک پاندمی روبرو هستیم و اگر کشوری بخوبی واکسینه نشود، یعنی ویروس در سطح جهان کنترل نشده و نخواهد شد.
