در دو فراز از زیارت عاشورا اباعبدالله الحسین علیه السلام، سخن از گام های راستین و پابرجا به میان آمده است. ابتدا در اواسط این زیارت خطاب به سید الشهدا می گوییم:«أَنْ يُثَبِّتَ لِي عِنْدَكُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة: از خدا می خواهم که ... گام¬ مرا در دنیا و آخرت در نزد شما، راستین و استوار گرداند.» در سجده آخر نیز به درگاه خدا عرضه می داریم: «وَ ثَبِّتْ لِي قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَكَ مَعَ الْحُسَيْنِ وَ أَصْحَابِ الْحُسَيْنِ الَّذِينَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَيْن علیه السلام: گام مرا در پیشگاه خود، با حضرت حسین علیه السلام و یارانش که خون قلب خویش را نثار آن حضرت کردند، راست و استوار گردان.»
سوال اینجاست: که قدم صدق چیست؟ و چگونه زائر می تواند در سایه ولایت و محبت اهل بیت علیهم السلام خود را به آن درجه و مقام برساند که دوشادوش امام حسین علیه السلام در نزد خدا حاضر شده و سایه سار رحمت حق قرار گیرد؟ جهت پاسخگویی به این سوال، ابتدا لازم است مقدمه ای را ذکر کنیم.
یکی از سنت¬های حتمی الهی، آن است که خداوند متعال بندگان خود را در شرایط گوناگون، مورد ارزیابی و سنجش قرار می دهد. بدیهی است که این امتحان¬ها، بسته به نوع افراد و درجات ایمانی ایشان متفاوت است. یکی از مهمترین این آزمایش¬ها، راستی آزمایی موحدان و خداپرستان در اعتقاد حقیقی به توحید است اما همانگونه که امیرالمومنین علیه السلام در خطبه قاصعه1 اشاره می فرماید، سنجه اصلی در آزمون توحید و یکتا پرستی، پذیرش فرمان خدا در داستان خلافت و جانشینی او در زمین است.
شاید به همین جهت است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: «اگر تو نبودی مومنان راستین، پس از من شناخته نمی شدند.» چرا که ایمان حقیقی، زمانی آشکار می شود که مومنین به دستورات و آموزه های پیغمبر به خصوص در مسئله خلافت، گوش فرا داده و از او پیروی کنند. قرآن کریم در همین رابطه می فرماید:
«فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا في أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليماً»: «به پروردگارت سوگند كه آنان مؤمن حقيقى نخواهند بود، مگر آنكه تو را در آنچه ميان خود نزاع واختلاف دارند به داورى بپذيرند؛ سپس از حكمى كه كردهاى در وجودشان هيچ دل تنگى و ناخشنودى احساس نكنند، و به طور كامل تسليم شوند.»
2 پس از این مقدمه کوتاه بایسته است ابتدا مفهوم صدق را در گفتمان قرآن و عترت مورد بررسی قرار دهیم.
مفهوم صدق در قرآن و روایات با مفهوم لغوی آن ارتباط تنگاتنگ دارد، از این رو هر قول و فعلى كه با واقع مطابق باشد صدق است. بر این اساس مرد و زن با ايمان هم در ادعاى ديندارى، صادق اند، و هم در گفتار راست مىگويند3 و هم خلف وعده نمىكنند.4 پس مراد از صدق، راستگويى متقين در عمل و در ادعاى ايمان است به همین جهت است که خدای متعال بندگان خود را در ادعای ایمان مورد سنجش قرار داده و حقیقت ایمان ایشان را راستی آزمایی می کند و کسانی که از این آزمون دشوار سربلند بیرون آمده و صادق بوده باشند از صدق خود در قیامت بهره برده5 و در مقام و جایگاه صدق در نزد ملیک مقتدر جای خواهند گرفت.6
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر گران سنگ المیزان چنین می فرماید: «صدق، وصفى است كه تمامى فضائل علم و عمل را در بر مي¬گيرد، ممكن نيست كسى داراى صدق باشد و عفت و شجاعت و حكمت و عدالت، چهار ريشه اخلاق فاضله را نداشته باشد، چون آدمى به غير از اعتقاد و قول و عمل، چيز ديگرى ندارد و وقتى بنا بگذارد كه جز راست نگويد، ناچار مي¬شود اين سه چيز را با هم مطابق سازد، يعنى نكند مگر آنچه را كه مي¬گويد؛ و نگويد مگر آنچه را كه معتقد است و گر نه دچار دروغ مي¬شود.»
در اين هنگام است كه ايمان خالص و اخلاق فاضله و عمل صالح، همه با هم برايش فراهم مي شود و خداوند متعال در وصف این انسان های صادق سخن می گوید: «لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ السَّائِلينَ وَ فِي الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذينَ صَدَقُوا وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ: نيكى اين نيست كه روى خود را به سوى مشرق و مغرب كنيد، بلكه نيكى [واقعى و كامل، كه شايسته است در همه امور شما ملاك و ميزان قرار گيرد، منش و رفتار و حركات] كسانى است كه به خدا و روز قيامت و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنكه دوست دارند به خويشان و يتيمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرايطش] برپاى مىدارند، و زكات مىپردازند، و چون پيمان بندند وفاداران به پيمان خويشند، و در تنگدستى و تهيدستى و رنج و بيمارى و هنگام جنگ شكيبايند؛ اينانند كه [در ديندارى و پيروى از حق] راست گفتند، و اينانند كه پرهيزكارند.»7
اين شیوه و روش رایج قرآن است كه وقتى ميخواهد مقامات معنوى را بيان كند، تنها به بيان مفهوم، قناعت نمي كند بلکه به شرح حال و تعريف انسانهای دارنده آن صفات و مقام، می پردازد. توصیفاتی که در این آیه برای صادقان بیان شده مجموعه کاملی از مقامات معنوی و فضیلت های انسانی است که در میدان ایمان و عمل خوش درخشیده و از آزمون صدق، سربلند بیرون آمده اند.
با عنایت به مطالب بیان شده می گوییم آنچه در زیارت عاشورا از خدا طلب میکنیم توفیق همراهی با ولی خدا در عمل به وظایف و دستورات دینی است. زائر و دوستدار امام حسین علیه السلام با این درخواست از خدا می خواهد که بتواند همچون مولا و مقتدایش در آزمایشهای سخت و نفس گیر بندگی، محکم و استوار ظاهر شده و در میدان عمل به وظایف سستی و کوتاهی نکند و از همراهی پیشوای خود در دنیا و آخرت بازنماند.
به امید آنکه بتوانیم همواره در سایه سار ولایت اهل بیت علیهم السلام در مسیر تعالی معنوی حرکت کنیم و این وعده الهی در باره ما نیز تحقق یابد که : «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً 8 بىترديد اگر (انس و جن) بر راه (راست اعتقاد و عمل) استقامت ورزند حتما آنها را از آب فراوان (و بركات مادى و معنوى) سيراب سازيم.»
منابع:
1. نهج البلاغه، نسخه صبحي صالح، ص:86
2. سوره نساء، آیه: 65
3. وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا (سوره مریم، آیه:50) وَ اجْعَلْ لي لِسانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرينَ (سوره شعراء، آیه:84)
4. وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا(سوره بقره، آیه: 177)
5. قالَ اللَّهُ هذا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ (سوره مائده،آیه:119)
6. في مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِرٍ (سوره قمر، آیه: 55) وَ بَشِّرِ الَّذينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ (سوره یونس،آیه: 2)
7. سوره بقره، آیه:177
8. سوره جن،آیه:16
