اگر شما کارمند ارگانهای دولتی یا نظامی، بازنشسته یا به نوعی دارای حقوق ثابت و فیش حقوقی باشید، حتما برایتان پیش آمده است که از طرف بستگان و دوستانتان، درخواست ضمانت برای دریافت وام داشته باشید و قطعا به این مهم نیز واقفید که در صورت قبول ضمانت وام و عدم پرداخت اقساط از سوی شخص وامگیرنده، شما موظف به پرداخت بدهی وی خواهید بود. توجه داشته باشید که ضمانت از اشخاص مختلف، ریسک بالایی دارد و دقت و تامل بیشتری را میطلبد، زیرا بسیاری از ضمانتها، در نهایت به شکایت ضامن از وامگیرنده ختم می‌شود.
به گزارش «تابناک»؛ بنا بر ماده ۶۸۴ قانون مدنی، عقد ضمان عبارت است از اینکه شخص مالی را که بر ذمه دیگری است، بر عهده بگیرد. متعهد را ضامن، طرف دیگر را مضمونله و شخص ثالث را مضمونعنه یا مدیون اصلی میگویند. به عبارت سادهتر، در عقد ضمان، ضامن متعهد پرداخت مال یا پولی خواهد شد که بر عهده شخص دیگر است. در حقیقت، عقد ضمان بین ضامن و وامدهنده منعقد می‌شود و شخصی که وام را دریافت می‌کند، دیگر در رابطه ضامن و وامدهنده، نقشی نخواهد داشت، ولی طبق قانون، در صورت عدم پرداخت اقساط توسط شخص وامگیرنده یا همان متعهد اصلی، ضامن می‌تواند تحت شرایطی، از وامگیرنده شکایت کند.
شرایط ضامن و ضمانت
ضامن باید عاقل، بالغ و رشید باشد. در عقد ضمان، رضایت بدهکار یا همان وامگیرنده، نقشی در تحقق ضمانت نخواهد داشت. یعنی اگر کسی داوطلبانه و بدون اینکه بدهکار از او بخواهد، ضامن او شود، عقد ضمانت صحیح واقع شده است و بدهکار حق اعتراض ندارد. اگر وامدهنده، طلب خود را به ضامن ببخشد، دیگر ضامن نمىتواند از بدهکار یا همان مدیون اصلی، چیزى طلب کند و اگر مقدارى از آن را ببخشد، نمىتواند آن مقدار را مطالبه کند. البته به اعتقاد برخی صاحبنظران علم حقوق، اگر همه آن را یا بخشى را هبه کند یا در ازای خمس یا زکات یا پرداخت صدقات و مانند آن به حساب آورد، ضامن مىتواند از بدهکار مطالبه کند.
عقد ضمان یا ضمانت، عقدی لازم است؛ یعنی قابل فسخ نبوده و نیازمند ایجاب و قبول بین شخص ضامن و شخص وامدهنده است. پس از ایجاب، در واقع طلبکار قبول می‌کند و نیاز به رضایت بدهکار نیست. اگر کسی داوطلبانه و بدون اینکه طلبکار از او درخواست کند، ضامن بدهکار شود و شرایط عقد ضمانت را کامل بپذیرد، ضمانت صحیح بوده و وامگیرنده (مدیون اصلی) حق اعتراض ندارد. در این حالت نهایتا ضامن حق رجوع به بدهکار اصلی را نخواهد داشت. ضامن باید مالدار یا ثروتمند باشد؛ بهنحوی که از عهده پرداخت بدهی شخص وامگیرنده برآید. همچنین ضامن باید با علم به اینکه مدیون اصلی یا همان وامگیرنده، تمکن مالی برای پرداخت وام را ندارد، ضمانت وی را بر عهده بگیرد.
ضامن باید کاملا آگاه باشد که پس از قبول ضمانت و امضای قرارداد وام، این اختیار را کامل به وام گیرنده یا بانک میدهد تا در صورت عدم پرداخت بدهی توسط وامگیرنده، بانک مبلغ بدهی را از حساب وی کسر کرده و در این حالت ضامن حق هرگونه اعتراض در این خصوص را از خود سلب می‌کند. اگر شخص وامگیرنده، اقساط وام خود را پرداخت نکند، ضامن موظف به پرداخت اقساط بدهی اوست.
طبق ماده ۷۰۹ قانون مدنی، ضامن حق رجوع به مضمونعنه (وامگیرنده) را ندارد؛ مگر بعد از ادای دین او. البته این موضوع به این معنا نیست که ضامن دیگر نمی‌تواند مبلغ پرداختشده را از وامگیرنده دریافت کند؛ بلکه کمی کارش دشوارتر خواهد شد و برای طرح شکایت از وامگیرنده، ابتدا باید نسبت به پرداخت بدهی وامگیرنده به بانک اقدام کند. پس از انجام تسویه وام، ضامن می‌تواند با دریافت مدارک مربوطه، شامل چک یا سفتههای شخص وامگیرنده از شعبه بانک، نسبت به مطالبه بدهی خود از طریق مرجع قضایی اقدام کند.
نکته مهم این است که در صورت عدم پرداخت اقساط، ضامن می‌تواند بعد از کسر اولین قسط از حقوق یا حساب خود، نسبت به مطالبه وجه و طرح شکایت از وامگیرنده اقدام کند. طبق ماده ۴۱۱ قانون مدنی، پس از پرداخت دین توسط ضامن، بانک مکلف است تمامی اسناد و مدارک موجود و مربوط به وامگیرنده را در صورت عدم پرداخت اقساط، در اختیار ضامن قرار دهد تا وی نسبت به مطالبه وجه خود از طریق مراجع قضایی اقدام کند.
اذن بدهکار را حتما اخذ کنید
موارد زیادی پیش آمده است که اشخاص از روی دوستی یا به عبارتی رودربایستی، انجام ضمانتی را برای لطف به دیگری قبول میکنند. در این مورد ضامن نمی‌تواند ادعا کند که از روی لطف این کار را انجام داده است و همچنین از آنجایی که عقد ضمان مابین ۲ نفر (ضامن و طلبکار) منعقد می‌شود و به اراده بدهکار، برای انعقاد این قرارداد نیازی نیست، بنابراین ضامن نمی‌تواند ادعا کند که بدهکار باید پولش را پس بدهد. زیرا اصل عقد ضمان هرچند مبتنی بر اراده بدهکار نیست، ولی قطعا نیاز به اذن بدهکار دارد؛ بنابراین، اراده بدهکار برای انعقاد عقد لازم نیست، ولی اذن بدهکار برای این موضوع نیاز است. به همین دلیل، حتما طی قراردادی که شهود نیز زیر آن را امضا میکنند، اذن بدهکار را برای ضمانت از او اخذ کنید.
اگر ضامن فوت کند، تکلیف چیست؟
در صورتی که ضامن فوت کند، بدهی بانک از روی ترکه متوفی برداشته می‌شود. یعنی هرچقدر هم که وراث داشته باشد، باید ابتدا طلب اشخاصی که وثیقه دارد، پرداخت شده و بعد از آن سایر وراث سهمالارث خود را دریافت کنند. اگر بانک از شخصی، وثیقه عینی مانند سند خانه دریافت و آن شخص فوت کند، در این حالت هرچند خانه جزو ترکه محسوب می‌شود، به وراث نمیرسد، بلکه به بانک می‌رسد. صاحب وثیقه عینی بر همه و حتی بر وراث هم مقدم است. اما بانکی که ضمانت یک نفر را پذیرفته است، از آنجایی که ضمانت وثیقه، عینی نیست و وثیقه شخصی است، نمی‌تواند همه ترکه ضامن فوتشده را به جای طلب خود بردارد. در این حالت بانک یا طلبکار در صفی به نام غرما قرار می‌گیرد که تمام طلبکاران متوفی در آن قرار دارند و به نسبت طلبشان، از روی ترکه برمی‌دارند.
تقریبا ضامن هرکس شدم، پیامک بانک رو در فواصل مختلف داشتم که متعهد اقساطش رو پرداخت نکرده، اسیر شدیم با این چندرغاز حقوق.