با طناب کلاهبرداران وارد چاه نشوید

به گزارش «تابناک»، روزنامه ایران در گفت وگو با کارشناسان رسانه ابعاد مختلف کلاهبرداری‌های اینترنتی خصوصاً از نوجوانان و سالمندان را بررسی می‌کند. در ادامه این گفت وگو می‌خوانیم:

چندسالی است که با رشد تکنولوژی و باز شدن پای فضای مجازی به زندگی افراد، نرخ کلاهبرداری‌های اینترنتی نیز با افزایش روبه‌رو شده تا جایی که حالا کمتر کسی پیدا می‌شود که گاه و بی‌گاه پیامک‌های جعلی و فریبکارانه از طریق گوشی تلفن همراهش دریافت نکند یا اینکه روزانه از طریق پیج‌های اینستاگرام پیام‌های وسوسه انگیز خرید مایحتاج مختلف زندگی را مرور نکند.

دراین میان بسیاری از افرادی که آگاه هستند، می‌توانند از شر وسوسه‌ها و شیادی‌های این کلاهبرداران دور بمانند اما نکته اینجاست که هدف اصلی این افراد سودجو، سالمندان یا نوجوانانی هستند که بی‌اطلاع از همه جا در لحظه‌ای حساب‌هایشان خالی می‌شود.

سالمندی که ممکن است حقوق یک ماه بازنشستگی‌اش به یک باره به باد برود یا کودکی که با در دست داشتن اطلاعات حساب بانکی والدین، فریب خورده و سبب مالباختگی پدر یا مادر می‌شود.

فریدون صدیقی، روزنامه نگار و استاد علوم ارتباطات با اشاره به اینکه مهمترین کارکرد رسانه قطعاً و یقیناً اطلاع‌رسانی و دانش افزایی مخاطب است، به «ایران» می‌گوید: این سخن بدان معناست که دانش، فهم و دریافت افراد در قبال پدیده‌ها، مسائل، مشکلات و هر آنچه که ارتباطی تنگاتنگ با انسان و خواننده و مخاطب دارد، افزایش پیدا کند، بنابراین بدیهی است که یکی از وظایف اصلی رسانه، دانش‌افزایی است و کمک کردن به فهیم شدن، درک و درایت مخاطب در قبال آنچه با آن روبه‌رواست.

وی در ادامه اضافه می‌کند: در زمینه مشکلی که در حال حاضر پیش‌رو قرار دارد و در خصوص کمک‌گیری از رسانه‌ها در برون رفت از کلاهبرداری‌های اینترنتی، روی چند نکته به جد تأکید دارم، وظیفه و رسالت رسانه وقتی معنا پیدا می‌کند که رسانه‌ها از جایگاه و موقعیت معتبر و بسزایی برخوردار باشند، بدین معنا که یک مرجعیت جدی، قطعی، معرفت‌شناسانه و قابل اعتماد برای مخاطب باشند.

بی‌شک رسانه می‌تواند کمک کننده باشد اما نمی‌توان همه انتظارات را در زمینه حل بحران از آن داشت، زیرا علل و عوامل مختلفی در ایجاد این معضل اجتماعی دخیل هستند. در کلاهبرداری‌های اینترنتی و سرقت‌هایی که صورت می‌گیرد، بیش از هرچیز مسبب اصلی، شرایط اجتماعی و موقعیت معیشتی، فرهنگی است و سبب شده با فراهم آمدن شیوه‌های نوین بر تعداد آنها هم افزوده شود.

در این میان فضای مجازی و اینترنت نیز جو مهیا، بی‌دردسر یا کم دردسری است که به کمک کلاهبرداران آمده و اقشار ضعیف با آگاهی محدود مانند سالمندان یا گروه‌های سنی نوجوانان را مورد هدف قرار داده است و در نهایت اخاذی و کلاهبرداری‌های اینترنتی با ترفندهای ویژه‌ای سبب خالی شدن حساب افراد می‌شود.

به گفته صدیقی، رسانه‌ها می‌توانند مخاطبان خود از جمله سالمندان و نوجوانان را بیش از پیش آگاه و ذهن آنها را برای مقابله با ترفندهای نو به نو در فضای مجازی، مهیا کنند، اما یک سؤال در این میان به ذهن می‌رسد و این است که تا چه اندازه سالمندان یا کودکان مخاطب رسانه هستند.

وی می‌گوید: به نظر من تأثیرگذارترین رسانه بر گروه سنی سالمند و کودک، تلویزیون است و بیشترین امکان را برای پیام‌رسانی دارد، در عین حال هم آموزش‌های زود به زود، جذاب و بهنگام در خصوص کلاهبرداری‌های اینترنتی به مخاطبان می‌تواند اثرگذاری بالایی داشته باشد، با این همه در تحلیل پدیده‌ها و استفاده از رسانه باید دقیق‌تر و آگاهانه‌تر تجزیه و تحلیل کرد و نتیجه گرفت. در زمینه کلاهبرداری در فضای مجازی از سالمندان می‌توان از سازمان‌هایی مانند تأمین اجتماعی یا سازمان‌های بازنشستگی هم کمک گرفت. آنها با توجه به ارتباطات وسیعی که با افراد دارند، به صورت یک رسانه عمل کرده و با پیام رسانی‌های مستمر در این حوزه می‌توانند کارآمد باشند.

وی ادامه می‌دهد: درخصوص کودکان و نوجوانان اطلاع‌رسانی‌ها می‌تواند از طریق آموزش در مدارس چه به صورت حضوری و چه به صورت مجازی در حین تدریس صورت گیرد. باید تأکید کنم که رسانه‌ها بی‌تردید در مقوله آگاهی بخشی و اطلاع‌رسانی در حوزه مبارزه با جرایم و کلاهبرداری‌های اینترنتی نقش مؤثری دارند، اما درعین حال هم نقش‌ها و ظرفیت‌های رسانه‌های کاغذی، دیداری و شنیداری باید در این حوزه مشخص باشند تا بتوان هدفمند عمل کرد. نیاز به یک وحدت رویه در میان رسانه‌ها برای کاهش هرچه بیشتر این آسیب به قشر سالمندان و نوجوانان وجود دارد و برای دستیابی هرچه سریع‌تر به هدف مورد نظر، باید زودتر وارد عمل شد.

لزوم کارآمدشدن قوانین در جهت کاهش جرائم اینترنتی

دکتر سهراب سلیم‌زاده وکیل و حقوقدان به «ایران» می‌گوید: کلاهبرداری سنتی به این معناست که کلاهبردار با توسل به وسایل متقلبانه مالباخته را فریب داده و مال او را ببرد، اما در کلاهبرداری اینترنتی کلاهبردار باید از طریق وارد کردن، تغییر یا محو کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه و... مال یا وجهی را تصاحب کند. تفاوت کلاهبرداری سنتی با کلاهبرداری رایانه‌ای در محیط ارتکاب این جرائم و همچنین تفاوت در وسایل ارتکاب جرم است. در روش‌های نوین، کلاهبرداران رایانه‌ای از طریق سامانه ثنا نیز متونی دلهره‌آور برای افراد ارسال می‌کنند و افراد بدون اینکه بررسی کنند که پیامک از شماره شخصی برای آنان ارسال شده است فوری با باز کردن لینک وارد سایت می‌شوند.

وقتی افراد وارد سامانه می‌شوند از ایشان مبلغ کمی برای پرداخت درخواست می‌شود که البته حسابشان را خالی می‌کند یا اگر حساب فرد خالی باشد هکرها ممکن است برای پاک کردن رد و اثر خود مبالغی را از کارت‌های دیگر به اینها منتقل کنند. یک اپلیکیشن بدافزار با کلیک افراد روی این لینک‌ها در گوشی آنان نصب می‌شود که به پیامک‌ها و مخاطبانشان دسترسی پیدا کرده و به مخاطبان پیامک‌های مشابه را ارسال می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: قانونگذار رفتارهایی را که به وسیله آنها جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق می‌شود مثال زده است که به تفکیک عبارتند از: ورود، محو، ایجاد، متوقف کردن و مختل کردن سامانه، که این موارد همه از مصادیق ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی هستند. در صورتی که رفتار مجرمانه‌ای با هر کدام از مصادیق مذکور مطابقت داشته باشد، جرم کلاهبرداری رایانه‌ای واقع شده است. باید افزود قوانین عام و خاص در خصوص مجازات کلاهبرداران اینترنتی وجود دارد اما چرا با توجه به وجود چنین قوانینی برخورد لازم و جدی با کلاهبرداران اینترنتی وجود ندارد یا با توجه به برخوردها همچنان موضوع کلاهبرداری اینترنتی دغدغه جدی شهروندان می‌باشد؟

به‌نظر می‌رسد اولین علت، عدم تناسب مجازات جدی، کافی و مؤثر در خصوص مرتکبین کلاهبرداری اینترنتی باشد. مجازات جرم کلاهبرداری باید به اندازه‌ای جدی و قطعی باشد تا از وقوع جرم پیشگیری کند، همچنین سیاست حبس زدایی بدون توجه به جنبه تنبیهی مجازات و بدون در نظر گرفتن مجازات‌های جایگزین مؤثر می‌تواند از علل ناکارآمدی قوانین کیفری فعلی باشد. در کنار ناکارآمدی قوانین، موضوع آموزش شهروندان نسبت به شیوه‌های نوین کلاهبرداری نیز می‌تواند در کاهش چنین جرائمی مؤثر باشد. صدا و سیما، جراید و معاونت پیشگیری از جرائم قوه قضائیه می‌تواند با ارائه آموزش‌های لازم در کاهش میزان وقوع جرم مؤثر باشند.

حقه‌های روان شناسانه کلاهبرداران اینترنتی را بشناسیم

دکتر فرشاد نجفی‌پور نیز با بیان اینکه کلاهبرداری از روان‌شناسی انسان کمک می‌گیرد که در این میان خودبزرگ‌بینی، ضعف مسئولیت پذیری، اضطراب و طمع نقش بیشتری دارند، به «ایران» توضیح می‌دهد: کلاهبرداری اینترنتی که شایع‌ترین نوع شیادی امروز به شمار می‌رود، داد و ستدی است که به نفع هر دو طرف نیست.

کلاهبرداری در فضای مجازی نیز مانند انواع دیگر کلاهبرداری‌ها، گاهی تنها چند دقیقه زمان می‌برد و هدف آن به‌دست آوردن تمام چیزی است که قربانی در حساب بانکی خود دارد.

در کل کلاهبرداری، شش گام دارد که به این شش گام «بازی اطمینان» هم گفته می‌شود؛ این گام‌ها شامل پیدا کردن افراد و کمک‌های مورد نظر برای ایجاد جو روانی، دوم، نزدیک‌ شدن به قربانی برای شروع، سوم، به قربانی فرصت بهره‌ بردن از سیستم ساخته‌ شده داده می‌شود، انگیزه قربانی تقویت می‌شود و بدین صورت تفکر منطقی دچار مشکل می‌شود، چهارم، به قربانی جایزه‌ای برای اثبات اینکه سیستم درست کار می‌کند داده می‌شود که این جایزه می‌تواند واقعی یا جعلی باشد، در کلاهبرداری از نوع قماربازی عمداً چند بار به بازیکن اجازه برد مبالغ کم داده می‌شود و قربانی در طمع پول بیشتر شرط‌بندی بزرگ‌تری می‌کند، اما در قمارهای بعدی باخت او حتمی است یا در بازار سهام به قربانی سودهای جعلی داده می‌شود؛ سودهایی که هیچ‌وقت از طرف سیستم نقد نخواهند شد، پنجم، یک اتفاق آنی یا تغییر شرایط، قربانی را وادار به تصمیم‌گیری سریع می‌کند و در نهایت ششم، که یکی از کلاهبردارها که نقش یک شخص بی‌طرف را بازی می‌کند به اندازه قربانی سرمایه‌گذاری می‌کند تا ظاهر سیستم درست‌تر جلوه کند.

وی ادامه می‌دهد: این کار باعث قوت قلب قربانی می‌شود و باعث می‌شود زمانی که بازی تمام شد کلاهبردار اصلی کنترل بیشتری روی اوضاع داشته باشد. فرض کنید شما و چند نفر دیگر در چنین سیستمی متضرر شده‌اید، وقتی ببینید سهامداران یا قمارکنندگان دیگر باخت را به عنوان یکی از قواعد پذیرفته‌اند احتمال اعتراض شما کمتر خواهد شد. اینجاست که خیلی از افراد بویژه با کم بودن مبالغی که از دست داده‌اند کلاً اقدام قضایی نمی‌کنند یا در میانه راه خسته می‌شوند و پیگیری‌ها را نیمه رها می‌کنند.

به گفته این روان شناس، در بعضی کلاهبرداری‌های اینترنتی نیاز به یک گام «تقویتی» نیز وجود دارد خصوصاً در مواردی که یک سیستم جدید و کمیاب ایجاد شده است، مثلاً یک سرمایه‌گذاری خاص که شما تاکنون نشنیده‌اید، در این حالت یکی از کلاهبردارها به عنوان یک فرد کاملاً مشکوک به سیستم رفتار می‌کند، که به مرور توضیحات کلاهبردار او را متقاعد می‌کند، کلاهبردار از ویژگی‌های بارز انسان خصوصاً اضطراب بهره می‌برد.

به همین دلیل، اینکه چه کسانی قربانی می‌شوند الگوی ثابتی ندارد اما قطعاً افراد ناآگاه یعنی بیشتر اقشار سالمند یا نوجوان هدف اصلی این مجرمان هستند؛ مجرمانی که گاه با یک پیامک ساده می‌توانند به هدف شوم خود به راحتی دست پیدا کنند و در کسری از ثانیه حساب قربانی را خالی کنند.

مهم‌ترین عامل مشترک بین همه قربانی‌ها اعتماد به کلاهبردار است و اغلب قربانی‌ها طمعکار هستند. بهترین توصیه‌ای که می‌توانیم به عنوان راهکارهای اصلی برای پیشگیری از کلاهبرداری بویژه از نوع اینترنتی ارائه دهیم، این است در گام اول هر پیشنهاد را که «آنقدر خوب است که نمی‌شود باور کرد»، باور نکنیم، دوم؛ فکر نکنیم ما از دیگران باهوش تریم، در نهایت هم هنگام هیجان هرگز تصمیم نگیریم.