سرنوشت سد «چم‌شیر» چگونه رقم می‌خورد

لیلا اژدری - تلخ است، اما نام بزرگترین سد کشورمان به جای گنجینه افتخارات با «فاجعه» عجین شده است؛ مصیبتی که برخی کارشناسان تاکید دارند، در آستانه تکرار آنیم!

به گزارش «تابناک»؛ در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان، مرکز شهرستان گچساران استان کهگیلویه و بویر احمد، در جایی که هنوز رودخانه خیرآباد به رودخانه زهره نرسیده و در منطقه‌ای به نام تنگه چم شیر، از سال ۱۳۹۰ کارگاه ساختمانی وسیعی برپا شد که حالا آخرین روز‌های فعالیتش را پشت سر می‌گذارد و برخی از قسمت‌های آن برچیده شده تا فاز نهایی کار پی گرفته و همه چیز آماده افتتاح سازه‌ای غول پیکر شود.

سد چم شیر محصول سال‌ها تلاش و کوشش شبانه روزی جمع بزرگی از مهندسان و کارگران ایرانی است که توانسته اند پنجمین سد بزرگ کشورمان را خلق کنند. سازه‌ای از نوع بتن غلطکی (آرسی‌سی) با طول تاج قریب به ۷۳۰ متر و ارتفاع نزدیک ۱۵۵ متر که قریب به ۲ میلیون متر مکعب بتن در ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته تا سد راه رودخانه‌ای شود که قرار است نزدیک ۲ میلیارد متر مکعب از آب آن پشت این سازه جمع آوری شود.

همین که بگوییم طول دریاچه که پشت سد چم شیر شکل خواهد گرفت، به ۴۸ کیلومتر خواهد رسید و وسعتی مشتمل بر ۵۱ کیلومتر مربع را شامل خواهد شد، از یک سو برای بیان عظمت این سازه کافی به نظر می‌رسد و از سوی دیگر بر نگرانی‌ها پیرامون آن می‌افزاید؛ نگرانی‌هایی که سال هاست مطرح هستند و به دلیل عقوبت ناخوش گتوند، حساسیت عمومی پیرامون آن‌ها افزایش یافته است.

درباره شور شدن آب کارون در پشت سد گتوند، بزرگترین سد احداث شده در کشورمان و همچنین افزایش شوری آب رود در پایین دست این سد عظیم سخن می‌گوییم که گویی چشم بسیاری از ایرانیان را ترسانده و موجب افزایش حساسیت‌ها در این خصوص شده است، تا جایی که اکنون سد چم شیر با پیشرفت نزدیک به ۹۵ درصد در ایستگاه پایانی قرار گرفته، اما سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرده که مجوز این کار را صادر نخواهد کرد.

آن گونه که ایرج حشمتی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست گفته، «با توجه به ابهاماتی که درباره احتمال وجود گنبد‌های نمکی نهفته در "سد چم‌شیر" وجود دارد، از وزرات نیرو خواسته‌ایم که دوباره نمونه‌برداری کند و مجوز آبگیری سد را تا زمان نمونه‌برداری مجدد صادر نمی‌کنیم. همانطور که رئیس سازمان در سفر به کهگیلویه و بویراحمد اعلام کرد، سازمان حفاظت محیط زیست اجازه تکرار گتوند دومی را نخواهد داد و حتما باید نتایج ارزیابی مطالعات در دریاچه سد چمشیر به تأیید مراجع ذی‌صلاح برسد.»

این در حالی است که ظاهرا مشکل دیگری هم در مسیر آبگیری این سد وجود دارد که چه بسا ایراد اصلی در مسیر آبگیری این سد باشد. اختلاف بوجود آمده دو وزارت خانه که به آبگیری این سد مرتبط می‌شود و معاون سازمان حفاظت محیط زیست در کنار اظهار نظر فوق به آن هم اشاره کرده و گفته: «موضوعاتی از قبیل واقع شدن دریاچه سد در یک میدان نفتی با چندین چاه نفت و اختلافات فنی و کارشناسی فی‌مابین دو وزارتخانه نفت و نیرو موجب ایجاد اخلال در ادامه پیگیری برای آبگیری از سد شده است.»

مسائلی که هر یک در جای خود اهمیت دارند، اما آنچه از دید فعالان محیط زیست مهم است، این که تجربه دیگر سد‌های احداث شده در آن بخش از کشورمان، افزایش شوری آب بوده است؛ موضوعی که یکی از استدلال‌های مطرح در نامه منتقدان این سد به رئیس جمهور در سال گذشته است؛ اینکه ec آب سد کوثر (که در محل سازند گچساران احداث شده) پیش از آبگیری ۶۰۰ و پس از آبگیری یکهزار و ۱۰۰ شده و ec آب سد مارون در همین سازند یکهزار و ۳۰۰ بوده و پس از آبگیری چهار هزار شده است.

البته ec آب در چم شیر هم اکنون هم بالاست (۲ هزار و ۳۰۰) و در نتیجه اگر سناریویی مانند موارد قبلی رقم بخورد، در نهایت در دریاچه سد و حتی در پایین دست آن، آبی در اختیار خواهیم داشت که با آنچه امروز در رود زهره (یا هندیجان) جریان دارد، تفاوت کیفی بسیار دارد و عملا بهره برداری از آن تا حد زیادی ممکن نخواهد بود. تغییری بنیادین که بر بخشی از مزیت‌های عنوان شده برای سد چم شیر (از جمله توسعه کشاورزی، امکان دایر کردن مراکز پرورش ماهی و...) خط بطلان می‌کشد.

دورنمای وضعیتی که اگر رقم بخورد، گویی روی همه دست اندرکاران احداث سد گتوند و شور شدن میلیارد‌ها متر مکعب آب در پشت آن سد و حتی افزایش شوری آب کارون در پایین دست، سفید شده است، به ویژه آنکه در احداث چم شیر، تجریه ناخوش گتوند در دسترس بود و ضرورت داشت با درس گرفتن از آن‌ها مانع از تکرار فاجعه شویم؛ اتفاقی که امیدواریم هرگز در چم شیر تکرار نشود.