انتخابات نیمه‌الکترونیک است اما نه در گزارش‌دهی!

به گزارش «تابناک»، از جمله تغییراتی که در سالهای اخیر در فرآیند برگزاری انتخابات در کشورمان به وجود آمده، استفاده از فناوری های نوین است که به طور ویژه با برگزاری انتخابات الکترونیک در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس در ۸ حوزه و به خصوص تهران متجلی شد و این انتظار را به وجود آورد که به زودی شاهد برگزاری انتخابات تمام الکترونیک در کشور خواهیم بود.

انتظاری که مجال تحقق آن در انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم فراهم نشد چراکه شهادت رئیس جمهور و هیات همراه، موعد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را جلو انداخت، موجب شد که مقدمات قانونی اجرای این مهم فراهم نشود و رویای برگزاری انتخابات تمام الکترونیکی در کشور دست کم تا سال 1406 به تعویق بیافتد. 

البته عمر رویای برگزاری انتخابات الکترونیک در کشورمان شاید به دو دهه هم برسد اما از مهرماه سال 1395 که رهبری انقلاب سیاست‌های کلی انتخابات را ابلاغ کردند، «استفاده از فناوری‌های نوین در برگزاری انتخابات» حکم تکلیف قانونی را یافت که بایستی اجرایی شود، چراکه در بند ۱۲ این سیاست‌ها آمده: «بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آراء و اعلام نتایج.» 

دستورکاری کلی که در اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مورد توجه قرار گرفت و بر اساس ماده 110 آن بود که در انتخابات اخیر، شاهد به کارگیری این فناوری نوین در انتخابات سال 1402 بودیم؛ تجربه‌ای که تکرار آن در انتخابات پیش رو، مستلزم تغییر قانون انتخابات ریاست جمهوری است که شاید تا انتخابات ریاست جمهوری 1404 ممکن می‌شد اما سانحه تلخ رقم خورده در ورزقان، همه چیز را تغییر داد.

اما منظور از انتخابات نیمه‌الکترونیک چیست؟

احتمالا نیاز به توضیح نیست که انتخابات الکترونیک، فرایندی‌ست که در آن از احراز هویت رای دهندگان تا ثبت رای و بعد شمارش و تجمیع آرا، به صورت الکترونیک و با دستگاه‌های ویژه این کار صورت خواهد گرفت و خبری از شیوه‌های قدیمی از جمله بررسی شناسنامه و مهر نمودن آن، صدور تعرفه کاغذی و در نهایت شمارش آرا نیست.

با این یادآوری، اظهار نظر محسن اسلامی، سخنگوی ستاد انتخابات کشور درباره برگزاری انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم به صورت نیمه الکترونیک، سوال برانگیز می‌شود. ابهامی که این مقام مسئول آن را این گونه توضیح داده که در این انتخابات، فرآیند احراز هویت به کمک فناوری نوین صورت می‌گیرد و باقی روندها، به مانند سابق است.

به این معنی که در شعب اخذ رای، دستگاه احراز هویت (مشابه تصویر فوق) مورد استفاده قرار می‌گیرد که بخشی از فرایند اخذ رای و حتی فراتر از آن، به کمک این دستگاه صورت می‌گیرد. به کمک دستگاهی که به شبکه امن ارتباطی متصل است و به اصطلاح برخط (آنلاین) است، هنگامی که کارت ملی مقابل سنسور آن قرار می‌گیرد یا کد ملی رای دهنده به آن داده می‌شود، مشخص می‌شود که واجد شرایط رای دادن (سن 18 سال تمام و بالاتر) هست و پیشتر رای داده یا خیر.

فواید استفاده از دستگاهی ویژه

از اینجای فرآیند رای‌گیری به بعد، اگر فرد واجد شرایط باشد و رای نداده باشد، متصدیان شعبه برای وی تعرفه کاغذی رای را صادر می‌کنند و ادامه روند به شیوه سابق صورت می‌گیرد. البته دستگاه احراز هویت، برخلاف نامش، کارایی‌های دیگری هم دارد که از جمله آنها گزارش‌گیری الکترونیک از شعبه اخذ رای است، به این صورت که به کمک آن می‌توان میزان تعرفه‌های صادر شده در هر شعبه (و همچنین تعرفه‌های رای استفاده نشده از مجموع تعرفه‌های رایی که در اختیار شعبه قرار گرفته) را در هر زمان محاسبه کرد و به نوعی، روند چک و کنترل بخش سنتی کار را پی گرفت.

البته در دستگاه احراز هویت، مشخصات تمامی افراد شاغل در هر شعبه (پنج تا هفت نفر متصدی اجرای انتخابات در هر شعبه و همچنین ناظر شعبه) هم ثبت می‌شود و در نهایت، با پایان رای گیری و شروع شمارش آرا، نتیجه شمارش آرا به تفکیک و به تفکیک حروف الفبا در دستگاه ثبت می‌شود، به این صورت که تعداد آرای شمارش شده برای هر کاندیدا ثبت می‌شود و در ادامه شمارش آرای باطله به تفکیک نوع، ثبت و درج می‌گردد.

منظور از آرای باطله، آرایی است که مخدوش است (مثلا خوانا نیست یا بیش از یک اسم روی آن نوشته شده) یا آرای که سفید در صندوق رای انداخته شده یا آرایی که مهر ندارند، یا آرایی که از طریق خرید و فروش بدست آمده و دیگر انواع آرایی که بر اساس قانون «باطله» محسوب می‌شوند. البته ممکن است برخی از تعرفه‌های صادر شده به صندوق انداخته نشود که آن هم در زمره آرای باطله (آرای غیرماخوذه باطله) قرار می‌گیرد که همه این آرا به صورت مجزا در صورتجلسه شعبه و در دستگاه الکترونیک احراز هویت ثبت و درج می‌شود.

طبق قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، آرای باطله شامل موارد زیر می‌شود:

آرا غیرقابل خواندن

آرا حاصل از خرید و فروش

آرا سفید

آرا صندوق فاقد لاک و مهر انتخاباتی

آرا اضافه بر تعداد تعرفه

آرا افراد پایین‌تر از سن قانونی رأی دادن

آرا افراد با شناسنامه افراد فوت شده یا غیرایرانی

آرا ناشی از تقلب و تزویر (در تعرفه‌ها، آراء، صورت‌جلسات، شمارش)

آرا مأخوذه با شناسنامه دیگری یا جعلی

آرا تکراری

آرا مأخوذه با شناسنامه افراد غیرحاضر

آرا مأخوذه از طریق تهدید

آرا روی برگه‌ای غیر از برگ رأی

آرا افرادی که در برگ رأی نام بیش از یک نامزد نوشته و یا علامت گذاری کرده باشند

همه آرا در تعیین برنده نقش دارند، حتی باطله

نکته قابل توجه در این میان، نقش داشتن همه آرا در تعیین نتیجه انتخابات ریاست جمهوری است، چراکه در اصل 117 قانون اساسی تاکید شده که «رئیس‌جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکت کنندگان‏، انتخاب می‌شود» و حرفی از آرای باطله به میان نیامده است، در حالی که در انتخابات مجلس شورای اسلامی، قانون تصریح کرده که آرای صحیح ملاک است و در نتیجه، آرای باطله در محاسبات آن انتخابات مدنظر قرار نمی‌گیرد.

یکی از آخرین فرآیندهایی که با دستگاه احراز صورت می‌گیرد، چاپ همه دیتاهای ذخیره و ثبت شده در آن به کمک چاپگر دستگاه است که صورتجلسه می‌شود و به همراه تعرفه‌های شمارش شده در صندوق شعبه قرار می‌گیرد، بار دیگر صندوق با بست‌های ویژه و در حضور ناظر و نمایندگان کاندیداها پلمب می‌شود. به نوعی آخرین مرحله به کارگیری این دستگاه ویژه هم، ارسال داده‌های آن به صورت برخط به بخشداری یا فرمانداری است که از آنجا به ستاد انتخابات وزارت کشور منتقل می‌شود.

جای خالی گزارش‌های نهایی

با تامل در روند تشریح شده توسط مجریان انتخابات، پی خواهیم برد که بخش های مهمی از تکالیف تعیین شده در سیاست‌های کلی انتخابات یعنی «بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آراء و اعلام نتایج» از جمله "سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا" محقق خواهد شد اما زمانی می‌توان از "حداکثرسازی شفافیت" سخن به میان آورد که آرای دریافتی به تفکیک منتشر شوند.

امکانی که با استفاده از دستگاه های یاد شده، فراهم آمده است تا جایی که می‌شود به تفکیک هر شعبه یا حتی بخش، شهرستان و استان و در نهایت کل کشور، گزارشی از آرای باطله بر اساس نوع هم ارائه داد تا شفافیت در برگزاری انتخابات به میزان تاکید شده در سیاست های کلی حاصل آید و دستمایه تجزیه و تحلیل برخی مسایل و آسیب شناسی برخی رویدادها از جمله افزایش شمار آرای باطله، فراهم آید.

نکته‌ای که در انتخابات های اخیر به شدت به چشم آمده و ضرورت دارد که مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد و لازمه این کار، انتشار گزارش‌های کامل از انتخابات است؛ گزارش‌هایی که در آن تمامی انواع آرا به تفکیک درج شده و نشان خواهد داد که با چه طیفی از آرای باطله مواجهیم تا بشود بر اساسش، راه برون رفتی از این وضعیت یافت. برون رفت از مساله‌ای که مستقیما در نتیجه انتخابات تاثیرگذار است اما نمی‌دانیم نقش آرای سفید در آن چه میزان است، نقش آرای مخدوش چقدر و سهم دیگر انواع آرای باطله در آن به چه میزان است! سوالی که تا پاسخش مشخص نشود، یافتن پاسخش ممکن نخواهد بود.