گوشت و مرغ‌ تنظیم‌بازاری و چالشی که به راه انداخت

واردات گوشت تنظیم بازاری در ایران با هدف کاهش قیمت گوشت در بازار و کنترل تورم آغاز شد. این اقدام معمولاً در مواقعی صورت می‌گیرد که تولید داخلی گوشت با کمبود مواجه شده یا قیمت آن به شدت افزایش یافته است. 

به گزارش تابناک به نقل از ایسنا، دلایل مختلفی از جمله خشکسالی، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش سرانه مصرف گوشت به عنوان عوامل مؤثر در این تصمیم‌گیری‌ها مطرح می‌شوند. از جمله دلایل و اهدافی که واردات گوشت دنبال می‌کرد، این بود که با واردات و افزایش عرضه گوشت قرمز در بازار، میان فروشندگان و تولیدکنندگان رقابت ایجاد شود و در نتیجه قیمت‌ها کاهش یابد. علاوه بر رقابتی‌شدن بازار، با این اقدام در مواقعی که تولید داخلی گوشت با کمبود مواجه می‌شود، واردات نیاز مصرف‌کنندگان را تامین کند. هم‌اکنون تنها حدود ۲۰ درصد از نیاز سالانه کشور به گوشت قرمز از طریق واردات تأمین می‌شود و از این مقدار نیز تنها ۷ درصد با ارز ترجیحی تأمین می‌شود و به‌عبارتی سالانه حدود ۱۷۰ هزار تن گوشت قرمز گرم و منجمد وارد کشور می‌شود که نقش مهمی در تنظیم بازار و دسترسی اقشار آسیب‌پذیر به گوشت قرمز دارد.

واردات گوشت قرمز و مرغ برای تنظیم بازار در ایران از دهه ۱۳۷۰ آغاز شد. این سیاست برای کنترل قیمت‌ها و تأمین نیاز داخلی در دوره‌هایی که تولید داخلی پاسخگوی تقاضا نبود، به‌ویژه در ماه‌های پرمصرف مانند ایام نوروز و ماه رمضان، به اجرا درآمد. اما اوج واردات گوشت قرمز و مرغ به دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ برمی‌گردد، زمانی که دولت برای مقابله با نوسانات قیمت، ارز ترجیحی اختصاص داد و واردات گسترده‌ای انجام شد. در سال‌های اخیر نیز با افزایش قیمت‌ها، دولت همچنان برای تنظیم بازار در مقاطعی اقدام به واردات کرده است، اما به گفته وزیر جهاد کشاورزی تنها ۲۰ درصد نیاز داخل از گوشت‌های وارداتی تامین می‌شود.

واردات گوشت قرمز و مرغ به ایران از کشورهای مختلفی صورت گرفته است. در سال‌های اخیر، کشورهای روسیه، گرجستان، قزاقستان، استرالیا، اروگوئه و نیوزلند از جمله مبادی واردات گوشت قرمز به ایران بوده‌اند. البته که واردات از برخی کشتارگاه‌های هند و پاکستان نیز مجاز اعلام شده است.  در سال‌های گذشته، کشورهای برزیل، اروگوئه، استرالیا، مغولستان، قرقیزستان و هند نیز از جمله تأمین‌کنندگان گوشت قرمز و مرغ برای ایران بوده‌اند. همچنین، واردات گوشت گرم گوسفندی از کشورهای استرالیا، روسیه، ارمنستان، گرجستان، مغولستان، قزاقستان، رومانی، کنیا و آفریقای جنوبی صورت می‌گیرد که در این بین، کنیا و آفریقای جنوبی از بالاترین پروتکل‌های بهداشتی برخوردار هستند و گوشت آنها از کیفیت مطلوبی برخوردار است. علاوه بر این، گوشت منجمد گوساله از برزیل و پاکستان و گوشت منجمد گوسفندی از استرالیا و مغولستان به ایران وارد می‌شود.

روزهای پایانی سال بود که بحث واردات گوشت قرمز از پاکستان مطرح شد. درست است که در گذشته از این کشور واردات صورت می‌گرفت، اما میزان آن کمتر بود و در حال حاضر این موضوع مطرح شده تا واردات از پاکستان به دلیل نزدیک بودن و کاهش هزینه‌های حمل و نقل و اسلامی بودن این کشور و داشتن فرهنگ مشترک با ایران از جمله کنترل مسائل بهداشتی، دامپزشکی و ... صورت گیرد.

در حالی که این سیاست برای تنظیم بازار داخلی و با قیمت مناسب در اختیار مردم قرار گرفتن کالاها به کار گرفته شد، اما برخی از کارشناسان معتقدند که وابستگی بیش از حد به واردات می‌تواند به تولید داخلی آسیب بزند. آنها بر این باورند که واردات بی‌رویه می‌تواند باعث کاهش انگیزه و رقابت در تولید داخلی شود و مشکلاتی نظیر ورشکستگی دامداران و مرغداران داخلی ایجاد کند. این گروه از کارشناسان تأکید دارند که باید بیشتر به تقویت تولید داخلی پرداخته شود تا کشور از نظر تولید گوشت و مرغ به خودکفایی برسد و نیازی به واردات نداشته باشد.

اما نقطه مقابل این نظرات نیز وجود دارد.  مسعود رسولی- دبیر انجمن صنعت گوشت و مواد پروتئینی کشور - می‌گوید: واقعیت این است که دولت همیشه نمی‌تواند صددرصد نیازهای کشور در حوزه گوشت قرمز را تأمین کند. از طرفی، همیشه دولت برای تنظیم بازار، تلاش می‌کند تا گوشت ارزان‌تری را با استفاده از روش‌هایی مانند تأمین ارز وارد کشور کند تا بازار را کنترل کند. البته این مساله در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد و به عنوان مثال در بسیاری از کشورها، برخی از کالاهای اساسی ۲۰ تا ۳۰ درصد ارزان‌تر از بازار در اختیار برخی از اقشار جامعه قرار می‌گیرد. این کار هم به دو دلیل انجام می‌شود؛ یکی اینکه اقشار خاصی از جامعه بتوانند کالاهای اساسی را با قیمت مناسب‌تر از عرف بازار تهیه کنند و دوم اینکه بازار تنظیم شود، به همین دلیل نیز واردات این کالا در حد کنترل شده چه بسا می‌تواند کمک کننده باشد.

وی همچنین درباره موضوع واردات گوشت قرمز از پاکستان که در پایان سال ۱۴۰۳ جریان‌ساز شده بود، افزود: گوشت گوساله قبلاً به‌صورت گرم از برزیل وارد می‌شد، اما مسیر حمل‌ونقل آن طولانی بود، در اواخر سال گذشته عنوان شد که شرکت‌هایی هستند که گوشت را از پاکستان وارد می‌کنند که مسیر کوتاه‌تری دارد و زودتر به کشور می‌رسد. کیفیت این گوشت هم خوب است، اما همچنان تأمین آن و انتقال ارز با سختی‌های زیادی همراه است. در تمام این مراحل، مسئولان دولتی نیز با مشقت و سختی زیادی مواجه هستند.

به طور کلی بر اساس نکات مطرح شده، واردات بیش از حد ممکن است به تولید داخلی آسیب بزند و باعث شود که تولیدکنندگان داخلی نتوانند با واردات رقابت کنند. این می‌تواند در بلندمدت به از دست دادن اشتغال و ظرفیت‌های تولیدی داخلی منجر شود و از طرفی هم اگر واردات بیش از حد شود، ممکن است کشور به واردات وابسته شود و در شرایط بحران‌های اقتصادی یا تحریم‌ها دچار مشکل شود. از سوی دیگر نیز واردات گوشت و مرغ به‌ویژه برای مصرف‌کنندگانی که قدرت خرید کمتری دارند، می‌تواند مفید باشد، اما باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که هم به تولید داخلی آسیب نرسد و هم امنیت غذایی کشور تضمین شود.

باتوجه به شرایط اقلیمی، منابع آبی، تحریم‌ها، تورم و شرایط اقتصادی کشور چندان نمی‌توان به طور قطع گفت که واردات گوشت قرمز و مرغ باید قطع شود؛ اما می‌توان با سیاست و تدابیر مناسب، آسیب‌هایی که این سیاست می‌تواند به همراه داشته باشد را به حداقل و منافع آن را به حداکثر رساند.