همزمان با اوج‌گیری کرونا در موج سوم خود، خبر‌های تولید واکسن بیشتر از قبل به گوش می‌رسد. رقابت برای اولین بودن در تولید و خرید واکسن در صدر اخبار است. این نگرانی در سطح جهانی وجود دارد که آیا تولیدکنندگان واکسن کووید ۱۹ می‌توانند انحصارگرایی کنند و سایر ملت‌ها را از دسترسی به آن محروم سازند؟! کمیته حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی ملل متحد در بیانیه جدیدی که صادر کرد، ضمن اشاره به روندهای نهایی شدن واکسن کووید ۱۹، ابعاد مختلف موازین حقوق بشر را که از حیث دسترسی به واکسن باید در سطح جهانی رعایت شود، تشریح کرد.
به گزارش «تابناک»؛ مطابق این بیانیه، دسترسی به واکسن باید برای عموم مردم جهان و با رعایت عدالت صورت گیرد و در روندهای اولیه که امکان دسترسی همگان فراهم نخواهد شد، باید معیار‌های ضرورت پزشکی و سایر مواردی که این کمیته ذکر کرده به دقت رعایت شود. در واقع ماهیت همه‌گیری ۱۹ – COVID این الزام را برای همه کشورها تقویت کرده تا به منظور دسترسی عادلانه جهانی به واکسنها همکاری و کمک بین‌المللی داشته باشند. در نهایت اگر کشور‌های توسعه یافته با زیر پا گذاشتن موازین حقوق بشری تلاش کنند که مشکلات خود را حل کرده و بقیه را فراموش کنند، بهای بسیاری پرداخت خواهند کرد.
وقتی برای اولین بار در اواسط آبان سال گذشته نام کووید ۱۹ شنیده شد، نه هیچ کس تصور می‌کرد این ویروس منحوس، جهان را در سیطره خود در آورد و نه هیچ کس پیش‌بینی می‌کرد پای آن به ایران برسد؛ اما همیشه آن گونه که ما فکر می‌کنیم نخواهد شد. کووید ۱۹ نزدیک به یک سال است که جهان را درگیر خود کرده و تمامی ابعاد زندگی بشر را دگرگون ساخته است.
انحصارگرایی پاسخگو نیست
به نوشته «حامی عدالت»، ویروس غیر قابل رویت، اما هزار چهره، بشر را با همه اکتشافات و علمش به چالش وادار کرده و این روز‌ها تلاش برای دستیابی به واکسن برای ریشه کردن این ویروس بیشتر شده است. همزمان با شنیده شدن اخبار تولید واکسن از هر گوشه جهان، در کشور ما نیز اخبار تولید اکتشاف این واکسن تک تک افراد را به آینده بیشتر امیدوار می‌کند. حالا دیگر همه دنیا می‌دانند ویروسی که از یک شهر کوچک همه‌گیری خود را شروع کرد و به جهان تسری یافت، قطعا با ایمن‌سازی جمعی در جهان هم نتیجه خواهد داد. این بار انحصارگرایی هر یک از کشورها نتیجه نخواهد داد و در صورتی که کشور‌های توسعه یافته تلاش کنند که مشکلات خود را حل کرده و بقیه را فراموش کنند، بهای بسیار زیادی پرداخت خواهند کرد.
وضعیت کشور‌های جهان
آمریکا از جمله کشور‌هایی است که در نظر دارد پس از تایید مقامات بهداشتی، برنامه واکسیناسیون کرونا را در سطح گسترده‌ای پیش از اواسط ماه دسامبر (آذر_ دی) آغاز کند تا طبق پیش‌بینی‌های انجام شده، ۲۰ میلیون نفر تا پایان سال جاری میلادی به ایمنی دست یابند. «پدرو سانچز» نخست وزیر اسپانیا پس از شرکت در نشست آنلاین گروه ۲۰ از طرح ملی خدمات‌رسانی ۱۳ هزار مرکز واکسیناسیون کووید-۱۹ از ژانویه ۲۰۲۱ میلادی (دی ماه ۹۹) به منظور سهولت دسترسی شهروندان این کشور خبر داد.
«روبرتو اسپرانزا» وزیر بهداشت ایتالیا روز شنبه اعلام کرد که “کمپین واکسیناسیون بی‌سابقه ای” را در پایان ماه ژانویه (دی_ بهمن) با اولویت گروه‌های پرخطر آغاز می‌کند.
شبکه تلویزیون آلمانی نیز روز دوشنبه ۲۳ نوامبر (سوم آذر) به نقل از «ینس اشپان» وزیر بهداشت و درمان آلمان خبر از توزیع سریع واکسن کرونا از ماه دسامبر (آذر_ دی) در آلمان داده است.
وزیر بهداشت انگلیس نیز اعلام کرد بخش اعظمی از واکسیناسیون باید از ژانویه تا ماه مارس انجام شود.
سهم جهان از حقوق بشر
تقریبا می‌توان گفت جهان در یک قدم تا شادمانی برای کشف تاریخی قرار دارد و در مقابل همه از خود می‌پرسند اولین‌ها چه کسانی خواهند بود و آیا دیگران سهمی از این کشف تاریخ ساز خواهند داشت یا خیر؟! آیا تولیدکنندگان واکسن ضمانتی می‌دهند تا سایر ملت‌ها در هر کجای این جهان در برابر این ویروس واکسینه شوند؟! چه میزان حق حیات بشری انسان‌ها برای سایر ملت‌های دنیا قابل اهمیت است؟!
بی تردید می‌توان گفت حیات بشر والاترین ارزشی است که کلیه جوامع انسانی به آن باورمند هستند. این باور همگانی به صورت یکپارچه پذیرفته شده و به عنوان یک «حق» مورد شناسایی قرار گرفته است. صیانت از این حق نیازمند تامین مقدمات و ملزوماتی از جمله سلامت است. بهره مندی از سلامت، تضمینی برای فراهم آمدن حیاتی شرافتمندانه برای هر فرد بشری منصرف از کلیه تعلقاتش را رقم می‌زند و جوانب مختلفی دارد.
از یک سو مبتنی بر برخورداری از محیط زیستی پاک و مناسب برای زندگی، دسترسی به غذا و آب آشامیدنی سالم و نظایر آن است و از سویی دیگر تامینِ ساز و کار‌های بهداشت همگانی، دسترسی به دارو و تجهیزات اولیه درمانی، ارائه انواع پوشش های بیمه‌ای و مانند آن را می‌طلبد. به این ترتیب میان سلامت و حیات بشر پیوندی ناگسستنی برقرار می‌شود که همه نسل‌های چندگانه حقوق بشر بر آن صحه گذارده اند؛ همچنانکه حق حیات در «نسل اوّل»، حق بهداشت و تأمین اجتماعی در «نسل دوّم» و نهایتاً حق بر محیط زیست سالم در نسل سوّم حقوق بشر پیش‌بینی شده است و هم اسناد ناظر بر حقوق محیط زیست صراحتاً به آن پرداخته اند.
نظر کارشناسان حقوق بشر
به اعتقاد جمعی از کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل متحد (۹ نوامبر ۲۰۲۰) متأسفانه برخی از دولت‌ها در تلاشند واکسن را فقط برای شهروندان خود تأمین کنند که این امر نتیجه مثبتی نخواهد داشت، زیرا مبارزه موفقیت آمیز با همه‌گیری بستگی به ایمن‌سازی گسترده دارد.
«آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد پیشتر در بیان لزوم دسترسی عادلانه دولت‌ها به واکسن کرونا اعلام کرد در صورت تولید موفقیت آمیز واکسن ویروس کرونا، این واکسن باید در دسترس همگان در همه جای جهان قرار گیرد.
در همین رابطه «ریچارد هاوس» رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در مقاله‌ای که در وبسایت تحلیلی «پروژکت سیندیکیت» منتشر کرده، توزیع واکسن کرونا را سخت‌ترین مساله سیاسی توصیف کرده است. به گفته او در شرایط فعلی که تمام دنیا برای ساخت واکسن کرونا تلاش می‌کند، به نظر می‌رسد «ملی گرایی واکسنی» بر «چند جانبه گرایی واکسنی» پیروز شود.
شورای حقوق بشر سازمان ملل همچنین پیشتر با تصویب قطعنامه‌ای در مورد مسئولیت دولت‌ها در رسیدگی به مساله شیوع کرونا، بر لزوم دسترسی همه کشورها به واکسن کووید- ۱۹ تاکید کرده بود. در این قطعنامه همچنین بر اهمیت دسترسی برابر به معاینات، درمان و واکسن این بیماری تاکید شده و عنوان شد که تولید هر واکسن مربوط به بیماری کووید- ۱۹ باید به عنوان یک کالای عمومی جهانی در نظر گرفته شود.
بیانیه حقوقی سازمان ملل
چندی پیش نیز بیانیه حقوقی سازمان ملل در مورد روندهای آتی واکسن کووید۱۹ و الزامات رعایت حقوق بشر در چهار صفحه منتشر شد. کمیته حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی ملل متحد به عنوان مرجع نظارتی میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در بیانیه جدیدی که صادر کرد، ضمن اشاره به روندهای نهایی شدن واکسن کووید ۱۹، ابعاد مختلف موازین حقوق بشر که از حیث دسترسی به واکسن باید در سطح جهانی رعایت گردد را تشریح کرد. این مرجع تاکید کرده که دسترسی به واکسن باید برای عموم مردم جهان و با رعایت عدالت صورت گیرد و در روندهای اولیه که امکان دسترسی همگان فراهم نخواهد شد، باید معیار‌های ضرورت پزشکی و سایر مواردی که این کمیته ذکر کرده به دقت رعایت شود. از آنجایی که این نگرانی در سطح جهانی وجود دارد که تولیدکنندگان واکسن کووید ۱۹ انحصار گرایی کنند و سایر ملت‌ها را از دسترسی به آن محروم سازند فلذا از هم اینک تاکیدات مزبور صورت گرفته است.
نتیجه منفی رقابت واکسنی
در واقع این بیانیه پیش‌بینی کرده رقابت در میان کشورها ممکن است منجر به افزایش قیمت واکسنها شود و حتی انحصار موقت دسترسی به اولین واکسن‌های تولید شده برای برخی از کشور‌های پیشرفته را ایجاد کند و حداقل موقت، احتمال تضمین دسترسی سایر کشورها، به ویژه کشور‌های در حال توسعه را تضعیف کند.
بر اساس این بیانیه، رقابت از نظر رویکرد بهداشت جهانی نتیجه مثبتی ندارد، زیرا کنترل همه‌گیری را بسیار دشوارتر و طولانی‌تر می‌کند. تا زمانی که بخش‌های قابل توجهی از جمعیت جهان به تدابیر کنترل، پیشگیری و درمان ۱۹- COVID و واکسن‌های آن دسترسی نداشته باشند، خطرات افزایش همه گیر همچنان وجود دارد. در این بیانیه نسبت به وظیفه کشورها در زمینه همکاری و کمک بین‌المللی تاکید شده تا از دسترسی عادلانه جهانی به واکسنها در هر کجا که لازم باشد اطمینان حاصل کنند.
بر اساس این بیانیه، ماهیت همه گیر ۱۹- COVID این الزام را برای همه کشورها تقویت کرده است تا حتی برای جمعیت کشور‌های حداقل توسعه یافته که ممکن است منابع مالی لازم برای تضمین دسترسی به واکسنها را نداشته باشند، اقدامات لازم را انجام دهند.
معیار‌های اولویت‌بندی تزریق واکسن
جالب است که مطابق این بیانیه حتی معیار‌های اولویت‌بندی تزریق واکسن به منظور جلوگیری از هرگونه تبعیض مورد تاکید قرار گرفته، چنانچه این اولویت‌بندی باید از طریق یک فرآیند مشاوره عمومی کافی ایجاد شود و شفاف باشد.
مطابق بیانیه کمیته حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی ملل متحد، کشورها به جای انزوای سلامت و رقابت برای واکسن، باید به تعهدات خود برای کمک به بهره مندی از کلیه مباحث حقوق بشر از جمله حق بهداشت در سطح جهانی احترام بگذارند. توزیع واکسنها و اولویت‌بندی دسترسی به آن‌ها باید با همکاری و همکاری بین‌المللی سازماندهی و پشتیبانی شود که شامل اشتراک منافع پیشرفت علمی و کاربرد‌های آن است؛ بنابراین، دولت‌ها باید استراتژی‌ها و سازوکار‌هایی را برای توزیع عادلانه هزینه‌های مالی مرتبط با تحقیق، تولید و توزیع واکسن برای ۱۹- COVID، از جمله کاهش بار بدهی برای کشور‌هایی که به آن نیاز دارند، تهیه کنند. آن‌ها همچنین باید سازوکار‌های شفاف و مشارکتی را اتخاذ کنند که اطمینان حاصل کند، اولویت‌بندی در توزیع جهانی واکسن ها، همانطور که در سطح ملی نیز وجود دارد، بر اساس نیاز‌های پزشکی و ملاحظات بهداشت عمومی است.
بنابراین می‌توان پاسخ به سوالات مورد تردید در زمینه الزامات حقوق بشری کووید ۱۹ را داد که این بار انحصارگرایی و ملی گرایی پاسخگو نخواهد بود و ملت‌ها باید به بهبودی یکدیگر کمک کنند. همه باید در کنار یکدیگر باشند تا آسیب ناشی از کووید۱۹ را کاهش دهند. در واقع اگر همه ایمنی نداشته باشند، جهان ایمن نخواهد بود؛ بنابراین، برای حمایت از کشور‌های فقیر و نهاد‌های جهان در مبارزه با این همه‌گیری کاملا اساسی و ضروری است. در نهایت اینکه اگر کشور‌های توسعه یافته با زیر پا گذاشتن موازین حقوق بشری تلاش کنند که مشکلات خود را حل کرده و بقیه را فراموش کنند، بهای بسیار زیادی پرداخت خواهند کرد.
همزمان با اوج‌گیری کرونا در موج سوم خود، خبر‌های تولید واکسن بیشتر از قبل به گوش می‌رسد. رقابت برای اولین بودن در تولید و خرید واکسن در صدر اخبار است. این نگرانی در سطح جهانی وجود دارد که آیا تولیدکنندگان واکسن کووید ۱۹ می‌توانند انحصارگرایی کنند و سایر ملت‌ها را از دسترسی به آن محروم سازند؟! کمیته حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی ملل متحد در بیانیه جدیدی که صادر کرد، ضمن اشاره به روندهای نهایی شدن واکسن کووید ۱۹، ابعاد مختلف موازین حقوق بشر را که از حیث دسترسی به واکسن باید در سطح جهانی رعایت شود، تشریح کرد.
ما که غمی نداریم