به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ در یک تقسیم‌بندی کلی فراورده‌های نفتی به دودسته سوخت و مواد پتروشیمی تقسیم‌بندی می‌شود. صنعــت مواد پتروشــیمی از بزرگتریــن زنجیره‌هــای ارزش تولیــد در بیــن صنایــع مختلــف جهــان بــه شــمار مــی‌رود.
محصــولات ایـن صنعـت بـه عنـوان مـواد میانـی و واسـطه‌ای صنایـع دیگـر همچـون صنایـع خـودرو، صنایـع غذایـی، نسـاجی، لـوازم خانگـی، بسـته‌بندی، رنـگ و رزیـن، چسـب‌ها، کـود و سـموم شـیمیایی، حلال‌هـا، داروهـای شـیمیایی، شـوینده‌ها، محصـولات آرایشــی، صنعــت بــرق و الکترونیــک و... محســوب می‌شــود. از ایـن جهـت صنعـت پتروشـیمی را پیشـران صنایـع دیگـر میداننـد.
بسیاری از کارشناسان انرژی عقیده دارند هستند که صنعت پتروشیمی یک کشور، اگر به‌صورت درست تعریف شود، سودآوری بالایی خواهدداشت و به یکی از حوزه‌های سرمایه‌گذاری جذاب برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل می‌شود. با وجود مزایای ذکر شده ولـی صنعت پتروشیمی ایران بـا مشکلاتی از قبیل عدم شناخت دقیق و کافی از زنجیره ارزش و تکمیل آن، فقدان استراتژی مدون، نبود تـوازن در زنجیـره تولیـدات و ضعـف در زیرسـاخت‌های پشـتیبان درگیر است. این مشکلات موجب شده‌است تا صنعت پتروشیمی کشور علی‌رغم برخورداری از مزایایی همچون خوراک فراوران و ارزان و دسترسی به بازارهای مصرف، از لحـاظ ارزش صادراتـی محصـولات در جایـگاه پایینی قرار گرفته باشد.
بررسی تجربه کشورهای موفق در توسعه و ثروت‌آفرینی از صنایع پایین‌دستی نفت و پتروشیمی نشان می‌دهد ایجاد تمرکز و یکپارچگی در صنایع پایین‌دستی نفت، یکی از سیاست اصلی این کشورها است که با اجرای آن هزینه‌های تولید را کاهش و حاشیه سود شرکت‌ها را افزایش داده‌اند. کشور سنگاپور یکی از کشورهای پیشتاز در تجمیع و یکپارچه‌سازی صنایع نفت و پایین‌دستی آن از طریق احداث پارک شیمیایی ذیل پتروپالایشگاه‌ها است.
روند توسعه صنعت پتروشیمی سنگاپور
کشور سنگاپور فاقد منابع هیدروکربوری است و تمامی نفت و گاز مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می‌کند. قرار گرفتن سنگاپور در یک موقعیت جغرافیایی استراتژیک، عامل اصلي جذب شركت‌هاي عظیم پالايشي جهان براي سرمايه‌گذاري در این كشور در دهه 1960 بود. ظهور صنعت پتروشیمی این کشور در دهه 1970 بعد از احداث پتروپالایشگاه‌ها با هدف ایجاد ارزش افزوده بیشتر شکل گرفت. بعد از یك دهه صنعتی شدن سریع، زمین صنعتی در سنگاپور کمیاب شد و ازاین‌رو در سال ۱۹۹۱ شرکت شهر جورانگ با هماهنگی سازمان‌های مختلف دولتی، جزیره‌های جنوبی را برای ایجاد زمین‌های پهناور به هم وصل کرد و زیرساخت‌ها و خدمات لازم جزیره جورانگ را فراهم ساخت. شکل یک موقعیت جزیره جورانگ نسبت به کشور سنگاپور را نشان می‌دهد.
وجود محصولات شرکت‌های پالایشی در این جزیره شامل نفتا، گاز مایع و مایعات گاز طبیعی که خوراک فرآیندهای پتروشیمی هستند، باعث شد که شرکت‌های عظیم پتروشیمی دنیا به منظور کاهش هزینه‌های نقل و انتقال خوراک به این منطقه جذب شوند.
بر همین اساس، دولت سنگاپور ایده احداث مجتمع‌های تلفیقی پالایش نفت و پتروشیمی یا اصطلاحاً مجتمع‌های پتروپالایشگاه و احداث پارک شیمیایی را در جزایر جورانگ بنا نهاد. امروزه جزیره جورانگ به سومین مرکز پالایش جهان با 4/1 میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایشی و یکی از کشورهای پیشرو در صنعت پتروشیمی با وجود پایانه‌های نفتی بسیار بزرگ و شبکه‌های انتقال گاز مایع تبدیل شده‌است.
ارزش صادرات مواد شیمیایی کشور سنگاپور در سال جاری (2020) حدود 54 میلیارد دلار (معادل 15 درصد از تولید ناخالص داخلی آن) ثبت شده‌است. تولید فراورده‌های نفتی پایین‌دست با ارزش و تخصصی در جزیره جورانگ ارزش افزوده 10 میلیارد دلاری را برای این کشور به ارمغان آورده‌است.
سیاست‌های دولت سنگاپور در ایجاد و توسعه پارک شیمیایی جورانگ
دولت سنگاپور، تأثیر بسزایی در ایجاد و توسعه صنعت پتروشیمی داشته است و با اتخاذ سیاست‌های مناسب راه را برای سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع شیمیایی در این کشور هموار کرده‌است. از جمله این سیاست‌ها عبارتند از:
1- نهاد تسهیل گر قوی:
دولت این کشور با ایجاد شورای صنعت شیمی سنگاپور گام مهمی جهت رسیدگی به نيازها و مشكلات توليدکنندگان صنعت شيميايي و پتروشيميايي سنگاپور، ارتباط کارامد بین شرکت‌ها و انتقال نیازها به دولت برداشت.
2- تاسیس شرکت شهر جورانگ:
ایجاد شرکت شهر جورانگ (JTC) که اعضای آن شامل نمایندگانی از گروه سرمایه‌گذاری دولت سنگاپور، وزارت منابع انسانی، وزارت دفاع و وزارت تجارت و صنعت می‌شود. مقاماتی از سازمان آب، شرکت مخابرات سنگاپور، سازمان نیرو، اتحادیه کارگری صنایع شیمیایی و وزارت دفاع برخی از اعضای هیئت‌مدیره JTC را تشكیل می‌دهند.
این شرکت دولتی به‌عنوان توسعه دهنده اصلی سنگاپور و مدیر شهرک های صنعتی و امکانات و زیرساخت‌های مربوط به آنها است و وظیفه برنامه‌ریزی، تنظیم‌گری و توسعه و بازاریابی پارک‌های صنعتی سنگاپور را برعهده دارد. تاسیس شرکت JTC نقش بسزایی در هماهنگی مجموعه‌های پارک، تسریع در اجرای تصمیمات و سیاست‌ها، کاهش بروکراسی و تدوین برنامه‌های جامع راهبردی برای پارک داشته‌است.
3- ایجاد تفاهم‌نامه‌های تجارت آزاد (FTA):
از سال 2002 تاکنون دولت سنگاپور در راستای تقویت سرمایه گذاری در این کشور با حدود 25 کشور تفاهمنامه تجارت آزاد دوجانبه ایجاد کرده‌است. این تفاهم‌نامه‌ها باعث صرفه‌جویی‌های قابل ملاحظه‌ای در فرایند صادرات و واردات شرکت‌های پارک شیمیایی جورانگ شده‌است.
4- تکیه بر مفاهیم خوشه و مجتمع‌های یکپارچه:
همانطور که در سال 1997 فیلیپ یئو رئیس گروه توسعه اقتصادی وزارت صنعت سنگاپور اظهار داشته‌است دولت این کشور با توسعه یکپارچه صنعت نفت و پتروشیمی در جزیره جورانگ از طریق پتروپالایشگاه‌ها و تلفیق زیرساخت‌ها تا حد قابل قبولی هزینه‌های تولید در کشور سنگاپور را کاهش و بهره‌وری را افزایش داده‌است. از این‌رو با تمرکز صنایع نفت و پایین‌دستی آن، سه پالایشگاه، 5 کراکر و بیش از 150 شرکت در جزیره جورانگ به مساحت 45 کیلومترمربع فعالیت دارند.
مختصر و مفید بود