با اینکه طی سالهای اخیر تلاشهای زیادی برای ورود کالا و خدمات دیجیتال ایرانی به بازارهای جهانی در کشور صورت گرفته است،اما هنوز بخش زیادی از تولیدات و خدمات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به بازارهای صادراتی راهی ندارند.موضوعی که امروز در بخش های مختلف اقتصاد جهان سهم قابل توجهی از درآمد کشور ها از محل صادرات محصولات دیجیتال محقق میشود.
شواهد تاریخی و تجربی نشان می‌دهد که استراتژی توسعه صادرات عمدتاً در اغلب کشورهای صنعتی و در حال توسعه بر تولید و صادرات کالاهای صنعتی استوار بوده است. موفقیت در صادرات کالاهای مبتنی بر فناوری اطلاعا ت و ارتباطات از یک سو منجر به افزایش سهم اقتصاد هر کشور در کل ارزش افزوده کالاهای صنعتی جهان شده و موقعیت آن را در سلسله مراتب اقتصاد جهانی ارتقا می‌دهد و از سوی دیگر موجب آثار مثبت قابل توجهی بر رشد و توسعه بخش‌های صنعتی و نوین دیگر میشود.
وضعیت صادرات صنعت دیجیتال کشور نشان می‌دهد که در اغلب شاخص‌های مورد نظر، اوضاع این صنعت در مقایسه با صنایع دیگر از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و طی دوره های مختلف تنها در صادرات برخی محصولات صنعت دیجیتال موفقیت های نسبی وجود داشته است.این در حالیست که خدمات فنی و مهندسی نخبگان ایرانی (خام فروشی در برنامه نویسی) در تمام دنیا خریداران جدی داشته و در شرایط امروز علی رغم محدودیت های فراوان هنوز هم سفارشگذاری های متعددی برای این خدمات برای برنامه نویسان ایرانی وجود دارد.
این در حالیست که صادرات کالا و خدمات دیجیتال بر خلاف بسیاری از محصولات صادراتی دیگر نیاز به طی مسیر های طولانی حمل و نقلی نداشته و صرفا با انتقال اطلاعات و فناوری فرایند صادرات محقق میشود.
در یک نگاه کلی تجربیات موفق نرم افزاری در زمینه های پلتفرم های پر تراکنش،نرم افزارهای جامع سازمانی،نرم افزارهای پردازش تراکنش و پلتفرم های ابری از جمله محصولاتی است که تولید آنها به صورت بومی توسط دانش بنیان ها صورت گرفته و اتفاقا با کارکرد خوب در زیرساختهای کشور در حال بهره برداریست.همچنین توسعه محتوای دیجیتال در قالب بازی های رایانه ای و انیمیشن و یا اپلیکیشن های کاربردی در کنار محصولات استریمینگ در کشور به خوبی اتفاق افتاده و با مزیت های جدی و قابل رقابت در دسترس است.در عین حال در زمینه های سخت افزاری نیز تجربیات آزمایشگاهی موفقی در تولید وجود دارد که میتوان با نگاه جدی تری به آنها پرداخت.
مثال های فوق الذکر بخشی از ظرفیت های فنی و نرم افزاری تولید شده در کشور است که میتوان از آنها به عنوان ظرفیت صادراتی بهره جست که همانطور که ذکر شد به میزان کافی مورد توجه قرار نگرفته است.
در عین حال برخی چالشها در طی این مسیر وجود دارد که توجه به آنها در راستای مانع زدایی ضروریست:
• نبود شرکت های تخصصی صادر کننده محصولات دیجیتال از جمله این چالشهاست چنانچه در صنایع مختلف شرکت های بازرگانی خارجی و مجری خدمات صادرات به صورت فعال و تخصصی در حوزه های مختلف ارائه خدمت میکنند در حالیکه نبود شرکت های معتبر متخصص در این زمینه در کشور،تولید کنندگان محصولات بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات را وارد چالشی میکند که در صورت رغبت به صادرات هم نمیتوانند به دلیل عدم تخصص در صادرات موفقیتی کسب کنند.
• نبود سرمایه گذاری متناسب با رویکرد صادرات محصولات دیجیتال از جمله چالش های جدی دیگر پیش روی تولید کنندگان این محصولات است چنانچه اگر صاحب محصولی قصد داشته باشد محصول خود را در بازار جهانی در اختیار مخاطب خود قرار دهد نیاز به متناسب سازی محصول و در عین حال نیاز به صرف سرمایه برای شناخت و توسعه بازار دارد که این مهم میبایستی توسط سرمایه گذاران با رویکرد صادرات محقق شود که با این نگاه کمتر شرکتی فعال است
• نبود بانک های تخصصی اطلاعاتی از بازارهای جهانی که البته این چالش در صادرات محصولات سایر حوزه ها نیز چالشی جدی است که میتوان با راهکارهایی زمینه های توسعه صادرات را ایجاد نمود.
• عدم دسترسی به شبکه های مناسب بین المللی محصولات دیجیتال یکی دیگر از چالشهای جدی پیش روی فعال این حوزه است.امروزه حضور در شبکه های ارتباطی یکی از اصلیترین راهبرد های رسیدن به اهداف کارآفرینی بین المللی است که این مهم در صورت حضور پر رنگ فعالین هر صنعت در شبکه ارتباطی آن صنعت محقق میشود.دسترسی به این شبکه ها در بسیاری از نقاط دنیا در دسترس فعالان حوزه دیجیتال است که متاسفانه با کم توجهی ظرفیت های شبکه ای فعال نشده و در وضعیت بالقوه متوقف مانده است.
• نبود چارچوب های دقیق حمایتی و عدم شفافیت قانونی برای صادرات محصولات دیجیتال از دیگر چالشهای این حوزه است چنانچه در مواردی که دولت در قالب حمایت و یا مشارکت در طرح های صادراتی مبتنی بر فناوری دیجیتال ورود میکند مقیاسهای دقیق برای حمایت و راستی آزمایی فرایندها وجود نداشته و به همین دلیل قالب تولید کنندگان محصولات فناورانه ترجیح میدهند از این فرصت ها استفاده نکنند.در عین حال به دلیل زمینه خاص صنعت دیجیتال،مکانیزم ورود ارز ناشی از صادرات کالا و خدمات دیجیتال در چارچوب های بانکی به صورت دقیق شفاف نیست و زمینه های رشد مهیا نمیشود.
موانع فوق فقط قسمتی ار چالشهای پیش روی صادرات محصولات دیجیتال است که البته با آنکه دولت و سایر نهادهای مرتبط با موضوع توسعه صادرات میتوانند نقش مهمی در رفع موانع داشته باشند اما به طور کلی تغییر نگرش بخش خصوصی به موضوع صادرات،کلید اصلی حرکت به این سمت است،چنانچه هم اکنون نیز در شرکت های خصوصی فعال در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات که این تغییر نگرش را در سازمان خود نهادینه کرده اند موفقیت های جدی در این عرصه از صادرات ایجاد شده است.
سید صابر امامی / دانشجوی دکتری کارآفرینی بین الملل
تا زمانی که بازار کشور جولانگاه شرکتهای خصولتی است محصولی قابل رقابت و قابل ارائه نمیشه صادر شه، وجود انحصار برای برخی توهم تولید محصول ایجاد کرده