به گزارش ایبِنا، یکی از دلایلی که کارشناسان مردم را از حضور بدون مطالعه در بازارهای مالی منع می‌کنند، وجود پیچیدگی‌های علم اقتصاد و ظهور مفاهیم متنوع در این عرصه است. یکی از مفاهیم پیچیده بازار پول و سرمایه، مفهوم «آربیتراژ» است.
آربیتراژ مدلی از قیمت‌گذاری کالا یا ارز است که به معنی کسب سود از تفاوت قیمت یک دارایی بین دو یا چند بازار در یک زمان واحد است؛ یعنی زمانی که تعادل قیمتی میان بازارهای مختلف وجود ندارد و یک کالا در دو مکان مختلف دارای دو قیمت متفاوت است.
همچنین زمانی که ارزش‌گذاری یک دارایی از قبیل کالا، ارز یا سهام، در بازارهای مالی مختلف یکسان نباشد؛ معامله‌گر (آربیتراژگر) با خرید آن دارایی در حداقل قیمت (بازاری که قیمت آن نسبت به سایرین کمتر است) و فروش سریع آن با قیمت بالاتر (بازار موازی که قیمت بیشتری دارد) از وجود این تفاوت قیمتی سود کسب می‌کند.
ماهیت آربیتراژ بر این اساس استوار است که بازدهی مثبت قطعی در یک سرمایه‌گذاری وجود دارد. در طرف مقابل، اگر ارزش یک دارایی در بازارهای مختلف برابر باشد؛ اصطلاحاً تعادل آربیتراژی (تعادل قیمتی) برقرار است که در این صورت سود زیادی عاید معامله‌گران آربیتراژی نمی‌شود.
فرایند شکل‌گیری آربیتراژ
آربیتراژ بر اساس بعد مکان یا زمان به وجود می‌آید. تفاوت قیمتی ایجاد شده بر حسب مکان به این صورت است که یک دارایی منحصربه‌فرد (مثل ارز یا سهام) در دو بازار با فاصله جغرافیایی متفاوت (مثل دو نقطه شهر، دو شهر متفاوت و یا دو کشور) ارزش ناهمسانی داشته باشد و امکان دادوستد همزمان آن (نهایتاً با تفاوت زمانی کوتاه) میسر باشد.
در این صورت، معامله‌گر با خرید دارایی از یک نقطه و فروش آن در نقطه دیگر، مابه‌التفاوت آن را به عنوان سود برداشت می‌کند. در بسیاری از موارد این مدل از آربیتراژ بی شباهت به واسطه‌گری و دلالی نیست. برای مثال، دلالی را تصور کنید که با خرید ارزان میوه از کشاورز در یکی از شهرهای حاشیه‌ای، همان لحظه آن را با قیمت بالاتر در شهر مرکز به فروش می‌رساند.
آربیتراژ ارز چیست و چه کاربردی دارد؟
گاهی اوقات در برخی بازارها به‌جای یک کالا، این قیمت ارز است که موجب سودآوری می‌شود. یعنی یک ارز مشخص در یک لحظه و در دو مکان متفاوت، تفاوت ارزشی قابل توجهی دارد.
آربیتراژ ارز نیاز به خرید و فروش سریع دو و یا چند ارز دارد. با اینکه دولت‌ها تمام تلاش‌شان را می‌کنند تا امکان آربیتراژ ارزی وجود نداشته باشد اما باز هم برخی کشورها در این راه ناکام می‌مانند. در کشورهای پیشرفته گاهی اوقات زمان آربیتراژ ارز به کمتر از یک دقیقه می‌رسد اما در برخی دیگر نظیر ایران، این میزان حتی چند روز نیز به طول می‌انجامد.
در کشوری مثل ایران، آربیتراژ ارزی به مفهوم کسب سود از تفاوت نرخ یورو در داخل و خارج کشور است که فرصتی را ایجاد می‌کند که همان خرید و فروش یک پول در یک بازار و فروش همزمان آن در بازار دیگر به منظور سود بردن است.
اگر دلار را در بازار ایرانی بخرید و در خارج از کشور تبدیل به یورو کرده و یورو را به ایران باز گردانید، مبالغی امکان سود بردن وجود دارد که اگر هزینه معامله را از آن کسر کنید، مبلغی سود خالص خواهد ماند و این همان آربیتراژ ارزی است.
وجود آربیتراژ نتیجه ناکارآمد بودن بازار اقتصادی است که امکان تجارت ارز به عنوان کالای سرمایه‌ای را فراهم می‌سازد بدون اینکه از داد و ستد ارزی مثل دلار یا یورو، ارزش افزوده‌ای ایجاد شود.
البته فرصت آربیتراژ ارزی مختص بازار ایران نیست و در بازارهای رقابتی خارج هم ممکن است پدید آید ولی مدت آن چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد، زیرا امروزه معاملات با استفاده از سیستم کامپیوتری صورت می‌گیرد، کافی است این فرصت تنها برای یک دقیقه ایجاد شود که در همین زمان کوتاه، معامله کامپیوتری متعدد به صورت اتوماتیک انجام می‌شود اما در کمترین مدت، نظام عرضه و تقاضای آن را از بین می برد.
اما در ایران چون هنوز دولت مسئولیت نرخ‌گذاری را برعهده دارد، امکان رصد و شفافیت همه معاملات مالی وجود ندارد و نحوه تخصیص ارز با مشکلاتی در بخش اجرایی و نظارتی همراه است، این امکان و فرصت برای مدت بیشتری ایجاد می‌شود و زود هم از بین نمی‌رود و تفاوت قیمتی همزمان یک ارز در چند بازار طمع، سود زیادی را نصیب سوداگران می‌کند که باید نسبت به آن حساس بود.
آربیتراژ در دنیای ارز دیجیتال
با ظهور ارزهای جدید دیجیتالی و توسعه خرید و فروش آنها، آربیتراژ به بازار ارزهای جدید نیز رسیده است. تصور کنید زمانی که یک صرافی کارمزد کسر نکند، معاملات مالی ثبت نمی‌شود و احتمال تقلب در گزارش حجم معاملات وجود خواهد داشت؛ تریدرها و ربات‌ها می‌توانند در این صورت حجم معاملات را به صورت دروغین افزایش بدهند و هیچ راهی برای تشخیص این وجود ندارد که تا چه حد این دروغ بزرگ است و تا چه اندازه در محاسبات اغراق شده است. بالا رفتن حجم معاملات کاذب و صوری، باعث تفاوت ارزش افزوده می‌شود و همین دست معامله‌گران آربیتراژ را برای سود بردن از داد و ستد پول باز می‌کند.
در این میان، با در نظر گرفتن تعداد بالای صرافی‌های ارز دیجیتال و نوسان بی‌حد و مرز ارزهای دیجیتال، امکان بهره برداری از سود آربیتراژ برای تریدرها وجود دارد.
انواع سود آربیتراژی در بازار ارز
امروزه در بازارهای مالی به ویژه در بازار ارز و ارز دیجیتال، سود آربیتراژی به سه دسته تقسیم می‌شود:
۱. آربیتراژ ساده (Simple arbitrage): زمانی که ارزهای دیجیتال در بیشتر از یک صرافی مبادله بشوند، آربیتراژ رخ می‌دهد. زیرا امکان خرید و فروش یک ارز دیجیتال در چند صرافی وجود خواهد داشت.
۲. آربیتراژ مثلثی (Triangular arbitrage): آربیتراژ مثلثی در نتیجه یک اختلاف قیمت بین سه ارز خارجی شکل می‌گیرد. یعنی زمانی که نرخ مبادله ارزها دقیقا با یکدیگر برابر نیستند. فرصت‌های آربیتراژ مثلثی انگشت شمارند و خیلی رایج نیستند. در آربیتراژ مثلثی، معامله گرها سه ارز را انتخاب می‌کنند (مثلا بیت کوین، دلار و یورو)، مقداری از جفت ارزی (بیت کوین/ دلار) را با یک نرخ مشخص مبادله و سپس جفت ارز را جابجا می‌کنند (بیت کوین/ یورو). در نهایت آن را به ارز پایه تغییر می‌دهند (دلار/ یورو)، و با پرداخت اندکی کارمزد برای انجام این تبادلات، به یک میزان سود خالص دست پیدا می‌کنند. مثلاً یک معامله گر با یورو اتریوم می‌خرد، آن را در ازای دریافت ین می‌فروشد و در نهایت با ین دریافتی یورو خریداری می‌کند. او از راه مبادله این سه ارز به سود آربیتراژی دست می‌یابد.
۳. آربیتراژ پوشش نرخ بهره (Price convergence arbitrage): قیمت ارزهای دیجیتال در بازارهای مختلف، در نتیجه آربیتراژ به سمت همگرایی می‌رود. برای نمونه، اگر صرافی کراکن اتریوم را ارزان‌تر از صرافی بیت استمپ بفروشد، مسلما آن دسته از معامله گرهایی که طرفدار سود آربیتراژی هستند، از کراکن خرید می‌کنند، و اتریوم‌های خریداری شده را در بیت استمپ می‌فروشند.
در بسیاری از موارد تحت تاثیر این همگرایی، بازار به سمت برابری قیمت‌ها سوق داده می‌شود. در اینجا سود معامله گر از همگرایی قیمت‌ها حاصل می‌شود و به مرور در یک بازار متعادل، دیگر آربیتراژگری سودی و به تبع آن، طرفداری نخواهد داشت.
انواع آربیتراژ ارزی کدام‌اند؟
خوب است بدانیم در حال حاضر سه نوع آربیتراژ اصلی وجود دارد.
- آربیتراژ دو ارزی: به معنای بهره برداری از قیمت دو جفت ارز متفاوت به جای تفاوت قیمت بین دو ارز در جفت یکسان.
- آربیتراژ سود پوشش یافته: یک استراتژی ترید کردن است که از طریق آن تریدر از تفاوت نرخ سود بین دو کشور بهره می‌برد در حالی که از یک قرارداد تضمین قیمت در آینده به عنوان پوششی برای جلوگیری از ریسک‌های نرخ تبدیل استفاده می‌کند.
- آربیتراژ مثلثی: از تفاوت بین قیمت سه واحد ارزی مختلف و تبدیل یکی از آن ارزها به دو ارز دیگر پیش از این که به ارز اولی تبدیل شود، نشات می‌گیرد و به امید این که سودآورد باشد، انجام می‌شود.
در نتیجه، هنگام سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی، همواره باید مراقب آربیتراژگران بود که به جای اینکه شما را به خریدار واقعی متصل کنند، دارایی شما را به قیمت پایین خریداری کرده و در بازار دیگر به قیمت بالاتر معامله کنند.
از سوی دیگر، توزیع‌کنندگان ارز دولتی نیز، باید با افزایش نظارت و شفافیت در اختصاص ارز دولتی به بخش‌های تولیدی و وارداتی، نه تنها به ازای ارز تخصیص یافته کالا و خدمات مد نظر را مطالبه کنند بلکه از فرآیند سودجویی و آربیتراژگری دریافت‌کنندگان ارز جلوگیری کنند تا ارز ارزان دولتی با قیمت بالاتر سر از بازار ارز آزاد درنیاورد و به کالایی تبدیل شود که چشم امید مردم به آن است.
