حتی همسرم نمی‌داند من به او رای می‌دهم!

«تابناک»؛ مهدی خرم دل؛ سه ساعت دیگر اخذ رای برای سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران آغاز خواهد شد و نزدیک سی و سه ساعت دیگر چهره رئیس دولت بعدی ایران مشخص خواهد شد؛ چهره‌ای که اگر قرار باشد به نتیجه نظرسنجی‌ها به ویژه نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران جهاد دانشگاهی (ایسپا) به عنوان بیشترین محل ارجاع، قابل تشخیص است؛ با وجود این، آیا نتایج انتخابات با نتایج نظرسنجی‌ها به ویژه نظرسنجی فوق الاشاره تطابق خواهد داشت؟ بعید است حتی مجریان نظرسنجی‌ها با قاطعیت پاسخ مثبت دهند.

بگذارید قدری به عقب بازگردیم و به تجربه سایر کشور‌ها در این زمینه بنگریم. بزرگ‌ترین و غیرمنتظره‌ترین تجربه در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا ثبت شد. قریب به اتفاق نظرسنجی‌ها، هیلاری کلینتون را با اختلاف چشمگیر آرایبرنده انتخابات ریاست جمهوری می‌دانستند؛ اما در ماه نوامبر ۲۰۱۶ اتفاق دیگری رخ داد و دونالد ترامپ توانست به دفتر بیضی راه یابد و بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا تکیه زند.

این رویداد برای همه صاحب نظران شوکه کننده بود و این پرسش را پیش آورد که چگونه نتایج نظرسنجی‌ها به حدی اشتباه از آب درآمده که نتیجه نهایی به کل تغییر کرده است؟ موسسات نظرسنجی حتی با اتهام دستکاری نتایج به نفع هیلاری کلینتون مواجه شدند، اما چون نتایج نظرسنجی تمامی جریان‌های متنوع و بعضاً متضاد سیاسی به هم نزدیک بود، این اتهام مقبول واقع شد. پس چه عاملی نقش داشت؟ «آرای خجالتی ترامپ | Shy Trump Voters».

برای درک این پدیده باید به هشت ماه پیش از انتخابات ماه نوامبر ۲۰۱۶ آمریکا بازگشت. امبر جیمیسون در ماه مارس ۲۰۱۶ و زمانی که هنوز مشخص نبود ترامپ گزینه نهایی جمهوری خواهان باشد، در گزارشی در گاردین با گروهی از هواداران حزب جمهوری خواه گفت‌وگو کرده بود. او در گزارشی با تیتر «حتی همسرم نمی‌داند؛ رای دهندگان مخفی ترامپ به حرف آمدند | Not even my wife knows: secret Donald Trump voters speak out» به سراغ این گروه یعنی آرای خجالتی ترامپ رفته بود و در قالب این گزارش، دیدگاه اشخاصی را انعکاس داده بود که حتی به نزدیکان‌شان نگفته بودند، به ترامپ رای خواهند داد.

ترامپ چهره‌ای وزین و قابل دفاع در دوره اول ریاست جمهوری‌اش نبود و به همین دلیل، حتی در میان جمهوری خواهان نیز چنین شرایطی حاکم بود که بسیاری اعتقاد قلبی‌شان را سانسور می‌کردند. با این حال، گروهی از آن‌ها که تصور می‌کنند ترامپ گزینه بهتری است و چنین موقعیتی داشتند، نهایتاً روی برگه رای نام او را نوشتند. در ایران نیز می‌تواند این شرایط در این دوره بسیار پررنگ باشد و نتایج انتخابات تا حدودی تفاوت معناداری با نتایج آخرین نظرسنجی‌ها که امروز منتشر شده، داشته باشد.

یکی از ضعف‌های اجتناب ناپذیر نظرسنجی‌های انتخاباتی به ویژه نظرسنجی‌هایی که در معابر عمومی انجام می‌شود این است که اشخاص لزوماً منفرد نیستند و قاعدتاً وقتی شخصی آن‌ها را همراهی می‌کند، ممکن است نظر واقعی‌شان را سانسور کنند و با توجه به فضای کنونی جامعه، دور از انتظار نیست که این میزان خودسانسوری قابل توجه باشد. این خودسانسوری می‌تواند بر رقم واقعی میزان مشارکت یا عدم مشارکت و همچنین میزان آرای برخی از کاندیدا‌های ریاست جمهوری تاثیر بگذارد و در نهایت نتایج انتخابات ریاست جمهوری با نتایج نظرسنجی‌ها هم‌خوانی نداشته باشد.

ممکن است برخی اشخاص متاثر از اطرافیان‌شان بگویند در انتخابات شرکت می‌کنند، اما مشارکت نکنند و یا برخی تاکید نمایند در انتخابات شرکت نمی‌کنند؛ اما در نهایت پای صندوق رای حاضر شوند. این اتفاق به خصوص می‌تواند در میزان رای کاندیدا‌های ریاست جمهوری که وعده‌های مشخص دارای عدد و رقم داده‌اند، تاثیر محسوسی داشته باشد. به یاد بیاوریم که یکی از کاندیدا‌های نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴ که مورد تمسخر واقع می‌شد، با یک وعده اقتصادی دارای عدد مشخص، بیش از پنج میلیون رای، معادل بیش از ۱۷ درصد کل آرای ماخوذه را به دست آورد.

این پدیده در آن دوران نیز به نوعی «آرای خجالتی» بود، چون به دلیل همین تمسخر‌ها عده‌ای به شکل عمومی و به اطرافیان نمی‌گفتند به این کاندیدا رای می‌دهند و کمتر ناظری انتظار اخذ چنین رایی از این کاندیدا داشت. با این اوصاف، هرچند بسیار بعید است که نتایج انتخابات به کلی متفاوت از نظرسنجی‌ها باشد، اگر نتایج نهایی تفاوت معناداری با نظرسنجی‌ها داشت، نباید چندان تعجب کرد.