نشست بی سابقه رئیس جمهور چین با سران ۱۴ کشور عربی در ریاض/ شی جین پینگ با سفر در خاورمیانه به دنبال چیست؟

بین الملل تابناک: شی جین پینگ رئیس جمهور چین به عربستان سعودی سفر می‌کند تا سران کشور‌های خاورمیانه و متحدان عربستان را گردهم آورد؛ منطقه‌ای که دولت‌های آن ـ که متحدان دیرینه آمریکا محسوب می‌شوند ـ به طور فزاینده‌ای به چین نزدیک شده‌اند.

یک منبع آگاه در این باره به شبکه آمریکایی CNN گفت: این سفر در راستای مشارکت در دو نشست مهم جداگانه انجام می‌شود؛ بنابراین، یکی از نشست‌ها با حضور شی جین پینگ میان چین و سران کشور‌های عربی و نشست دیگر نیز با حضور وی میان چین و سران کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شود.

این منبع آگاه تاکید کرد: دست‌کم سران ۱۴ کشور عربی در نشست با رئیس جمهور چین حضور خواهند یافت و این دو نشست، نقطه عطفی مهم در روابط کشورهای عربی با چین محسوب می‌شود. رسانه‌های منطقه، برگزاری این نشست‌ها میان چین و کشورهای عربی در شرایطی که در ماه‌های اخیر روابط عربستان سعودی و آمریکا در مساله تولید نفت تا حدودی تنش زا دنبال شده را مهم ارزیابی می‌کنند.

سرکنسول چین در دبی نیز به تازگی این نشست را رخدادی مهم در راستای تقویت روابط چین با کشورهای عربی و نقطه عطفی در تاریخ این روابط توصیف کرده بود. شی جین پینگ پیش از این در سال ۲۰۱۶ به عربستان سعودی سفر کرده بود. یک رسانه عربی در گزارشی درباره سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی، بر کاهش نفوذ آمریکا در این منطقه تاکید نمود.

پایگاه خبری-تحلیلی "عربی۲۱" در گزارشی درباره سفر نزدیک شی جینگ پینگ رئیس‌جمهور چین به عربستان نوشت: او نخستین سفر خود را به عربستان سعودی طی شش سال گذشته به عنوان بخشی از تلاش‌ها برای تقویت روابط پکن با خلیج فارس انجام خواهد داد؛ منطقه‌ای که واشنگتن، سنتی آن را حوزه نفوذ خود می‌داند.

منافع مشترک دوطرفه

به گفته گدالیا پترمن، رئیس برنامه سیاست آسیا در مؤسسه دیپلماسی و روابط بین‌الملل گفت: «وقتی کشورهای خلیج فارس به آینده خود فکر می‌کنند، چین را شریک خود می‌دانند.»

منافع اقتصادی مشترک دو طرف روشن است: چین بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی است، در حالی که عربستان سعودی، یکی از بزرگترین تامین کنندگان نفت چین است. شرکت‌های چینی عمیقاً درگیر این پادشاهی هستند، پروژه‌های بزرگ می‌سازند، زیرساخت‌های 5G را راه‌اندازی می‌کنند و پهپادهای نظامی را توسعه می‌دهند.

این دو دولت همچنین به عنوان دولت های مستبدی که مایل به نادیده گرفتن نقض حقوق بشر یکدیگر هستند، دلایل مشترکی یافته اند. هر دو از این ایده که بیگانگان در امور داخلی آنها دخالت می کنند، خشمگین هستند.

وال استریت ژورنال: پیامی به آمریکا و تلاشی برای نفوذ در خاورمیانه

این سفر نشان دهنده نفوذ رو به افزایش پکن در خاورمیانه است؛ جایی که چین همچنین روابط خود را با رقیب سعودی، یعنی ایران توسعه داده است و این در حالی صورت می‌گیرد که بسیاری از کشور‌های در حال توسعه علیرغم اصرار غرب سعی کرده اند بین روسیه و اوکراین بی طرف بمانند. ریاض اعلام کرده است که منافع خود را در اولویت قرار می‌دهد؛ اما می‌گوید که هدف از این کار جانبداری از مسکو یا پکن در مقابل واشنگتن نیست.

تحلیلگران می‌گویند که چین هنوز علاقه یا توانایی خود را برای جایگزینی نقش گسترده ایالات متحده در خاورمیانه نشان نداده است و به گفته تحلیلگران، سعودی‌ها واقعاً نمی‌خواهند ایالات متحده را به عنوان ضامن اصلی امنیتی خود کنار بگذارند. اما در سال‌های اخیر، چین به سعودی‌ها هواپیما‌های بدون سرنشین فروخته، به ساخت موشک‌های بالستیک کمک کرده و در ساخت تأسیساتی برای تولید کیک زرد اورانیوم در کنار ریاض بوده است. همچنین عربستان و چین درباره ساخت یک پایگاه دریایی در دریای سرخ، یکی از استراتژیک‌ترین آبراه‌های جهان، گفتگو کرده اند.

ایهم کامل، رئیس تیم خاورمیانه و شمال آفریقای گروه اوراسیا، در یادداشتی نوشت: در حالی که سعودی‌ها در سال‌های اخیر گام‌های فزاینده‌ای برای یافتن زمینه‌های امکان‌پذیر همکاری امنیتی و دفاعی با چین برداشته‌اند، تصور اینکه این بخش از روابط از طریق دیدار شی جین‌پینگ تقویت نشود، سخت است.

رهبر چین قرار است روز پنجشنبه با محمد بن سلمان ۳۷ ساله که عملا دولت عربستان را اداره می‌کند و پدر پیرش ملک سلمان قبل از شرکت در گردهمایی بزرگی از رهبران کشور‌های خلیج فارس و عرب دیدار کند. خبرگزاری دولتی عربستان سعودی نوشت: در این اجلاس، راه‌های تقویت روابط مشترک در همه زمینه‌ها و چشم‌انداز همکاری‌های اقتصادی و توسعه بحث و بررسی خواهد شد.

رهبر چین چهار سال پیش در یک سفر به منطقه متعهد شد، ۲۳ میلیارد دلار وام و کمک به کشور‌های عربی بدهد و گفت که می‌خواهد پکن به حافظ صلح و ثبات در خاورمیانه تبدیل شود.

این سفر به صورت اجتناب‌ناپذیری با سفر بایدن به عربستان سعودی در ماه ژوئیه مقایسه می‌شود؛ جایی که او برای نخستین بار با شاهزاده محمد به رغم انتقادات در مورد حقوق بشر در عربستان ملاقات کرد. بایدن به گروهی از رهبران عرب (کوچکتر از گروهی که قرار است با شی ملاقات کند) گفت که ایالات متحده خلأ در منطقه باقی نخواهد گذاشت تا چین، روسیه یا ایران آن را پر کنند. البته بایدن در این سفر دستاورد‌های ملموس کمی داشت.

افرادی که از جزئیات برنامه‌های این سفر آگاهند، می‌گویند که سعودی‌ها از رهبر چین در مقایسه با بایدن، به شکل گرم تری استقبال خواهند کرد و مشابه استقبال ریاض از دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۱۷ خواهد بود.

دیدار شی همچنین نشان دهنده روابط فرهنگی رو به رشد با ریاض و ارزش‌های مشترک بین دو رژیم استبدادی است که هر دو تحمل کمی در برابر انتقاد علنی دارند و اقتصاد خود را با دقت کنترل می‌کنند. عربستان سعودی، خانه مقدس‌ترین مکان‌های اسلام، علنی از سیاست‌های چین در منطقه غربی سین کیانگ و سرکوب اقلیت مسلمان اویغور توسط پکن دفاع و از موضع چین در قبال تایوان نیز حمایت کرده است.

شی نقش خود را به عنوان رهبر چین برای سومین دوره در ماه اکتبر تثبیت کرد، اما در دو هفته گذشته با بزرگترین اعتراضات این کشور در سال‌های اخیر روبه رو شده است که در آخرین لحظه، تردید‌هایی را در مورد اینکه آیا این سفر انجام خواهد شد یا خیر، ایجاد کرد. او از زمان شروع همه گیری کرونا به ندرت سفر و از سال ۲۰۲۰ تا کنون تنها دو بار کشور را ترک کرده است؛ از جمله در ماه گذشته که با بایدن در نشست گروه ۲۰ دیدار کرد.

سعودی‌ها اعلام کرده اند، شی و شاهزاده محمد، یک سند مشارکت استراتژیک و حداقل بیست توافقنامه اولیه به ارزش بیش از ۲۹ میلیارد دلار را امضا خواهند کرد.

پیشرفت در مذاکرات در مورد فروش بخشی از نفت به "یوان" به جای "دلار"، قابل توجه خواهد بود. سایر توافق‌ها احتمالاً بر روی پالایش نفت، فناوری‌های پیشرفته و تولید متمرکز خواهند بود، زیرا چین به دنبال تامین منابع انرژی در آینده برای تقویت توسعه اقتصادی خود است و عربستان سعودی نیز توسعه بخش‌های غیر نفتی اقتصادش را دنبال می‌کند.

هر گونه پیشرفت بین چین و سعودی در زمینه مخابرات و تسلیحات، به شدت از سوی واشنگتن بررسی می‌شود. ایالات متحده به شرکای خاورمیانه‌ای خود اعلام کرده است که چنین همکاری‌هایی در نهایت می‌تواند منافع امنیت ملی آمریکا را تهدید کند و در نتیجه حضور نظامی ایالات متحده در آن کشور‌ها را به خطر بیندازد.

صبر واشنگتن در رابطه با توافقات شرکای خود با پکن سال گذشته آزمایش شد؛ زمانی که دولت بایدن متوجه شد چین مخفیانه در حال ساختن چیزی است که سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده مشکوک بودند که یک مرکز نظامی در بندری در امارات متحده عربی است که میزبان نیرو‌های آمریکایی نیز هست. پس از چند دور سفر مقامات آمریکایی به امارات و گفتگو‌هایی درباره آن، ساخت و ساز متوقف شد.

شرکت‌های فناوری چینی مانند شرکت هوآوی نیز قرارداد‌های بزرگی را در عربستان سعودی برای ساخت شهر‌های کاملاً هوشمند، ارتقای زیرساخت‌های مخابراتی و راه‌اندازی صنعت هوش مصنوعی منعقد کرده‌اند.

این سفر حامل این پیام است که نفوذ پکن در منطقه، زمانی که مقامات آمریکایی می‌گویند که می‌خواهند خاورمیانه را در اولویت پایین‌تری قرار دهند و منابع دیپلماتیک و نظامی را بر آسیا و اروپا متمرکز کنند، در حال افزایش است.

در ماه جولای، بایدن به عربستان سعودی سفر کرد، تا روابط را تا حدی ترمیم کند. اما این سفر گرمی نبود و به گفته مقامات آمریکایی به درخواست بایدن انجام شد؛ سفری که در آن او با مشت به شاهزاده محمد سلام کرد.

در جریان نشستی با رهبران عرب در شهر ساحلی جده، او تلاش کرد به متحدان آمریکایی اطمینان دهد که ایالات متحده منطقه را رها نمی‌کند. بایدن گفت: «ما کنار نمی‌رویم و خلأیی ایجاد نمی‌کنیم که چین، روسیه یا ایران پر کنند.»

تنها چند روز پس از خروج بایدن، سفیر چین در عربستان سعودی در یکی از روزنامه‌های برجسته سعودی به نام الشرق الاوسط مقاله‌ای نوشت که نشان می‌دهد، قدرت‌های غربی با عربستان سعودی با «تکبر» رفتار کرده‌اند و آن را با آنچه او احترام چین به شرکای عرب خود توصیف می‌کند در تضاد قرار داده است.

نگاهی به روابط عربستان و چین در آستانه سفر شی‌ جین پینگ به ریاض

عرب‌نیوز گزارش کرده است، رهبران عربستان سعودی و چین پس از برقراری روابط دیپلماتیک که سه دهه پیش انجام شد، مستمر برای تقویت و توسعه روابط دوجانبه تلاش کرده‌اند.

این روزنامه سعودی در نگاهی به‌ روابط دو کشور می‌نویسد: عربستان سعودی و چین در سال ۱۹۹۰ رابطه دیپلماتیک برقرار کردند و ۹ سال بعد "جیانگ زمین"، نخستین رهبر چین به عربستان سعودی سفر کرد. نقطه اوج این سفر در سال ۱۹۹۹، امضای توافق همکاری نفتی استراتژیک بود.

در سال ۲۰۰۴، عربستان سعودی و چین مجموعه‌ای از نشست‌های سیاسی را ترتیب دادند. شرکت نفتی دولتی چین، سینوپک نیز قراردادی برای اکتشاف گاز در عربستان سعودی به امضا رساند.

دو سال بعد، پادشاه عربستان سعودی نخستین رهبر عربستان بود که رسما به چین سفر کرد. در جریان این سفر قراردادهای متعددی در زمینه انرژی امضا شد.

سفر سال ۲۰۰۶ به فرصتی برای همکاری‌های گسترده‌تر در زمینه تجارت و تکنولوژی تبدیل شد. در همان سال هو جین‌تائو، رئیس‌جمهوری وقت چین به عربستان سفر و پیش‌بینی کرد که فصل جدیدی در روابط دو کشور آغاز می‌شود.

به گزارش ایندیپندنت، در این سفر هم قراردادهای متعددی به‌ویژه در زمینه انرژی امضا شد و سیاست تجاری نگاه به شرق رونق بیشتری گرفت. در آن زمان، بیش از نیمی از صادرات نفت عربستان به بازارهای آسیایی می‌رفت.

در سال ۲۰۰۸ در جریان زلزله بزرگ چین، عربستان سعودی ۵۰ میلیون دلار کمک نقدی و ۱۰ میلیون دلار کمک تجهیزاتی به این کشور کرد.

رئیس‌جمهوری چین در سال ۲۰۰۹ بار دیگر به عربستان سفر کرد و دو طرف درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو کردند.

تا سال ۲۰۱۴، عربستان سعودی بزرگترین تامین کننده نفت چین شد و ارزش روابط تجاری دوجانبه به ۶۹ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار رسید.

سه سال بعد، پادشاه عربستان سعودی به چین سفر کرد و در سال ۲۰۱۷ قراردادهایی به ارزش ۶۵ میلیارد دلار بین دو کشور امضا شد.

در سال ۲۰۱۹، شاهزاده محمد بن سمان، ولیعهد عربستان سعودی در جریان تور آسیایی به چین سفر کرد و با رئیس‌جمهوری و مقامات عالی‌رتبه این کشور دیدار کرد. در این سفر هم قراردادهای بسیاری امضا شد که شامل تحقیق و مطالعه در صنعت حمل‌ونقل دریایی بود.

همچنین شاهزاده محمد بن سلمان ۱۰ میلیارد دلار به ساخت پالایشگاه و تاسیسات پتروشیمی در چین اختصاص داد.