چالشی به نام «صادرات انرژی مجازی»؛ چرا هدفمندسازی یارانه انرژی صنعت و جلوگیری از خام فروشی اهمیت دارد؟

محمدرضا مقامی فرد- به گزارش تابناک اقتصادی؛ متاسفانه شواهد نشان می‌دهد، وضعیت تولیدات صنعتی در کشور ما مشکلات بسیار جدی دارد و صنایع ما با بحران رقابت‌پذیری و همچنین خام‌فروشی گسترده روبه‌رو هستند. از سوی دیگر، پس از جنگ روسیه و اوکراین ـ که قیمت گاز طبیعی در جهان افزایش یافت ـ عواید دولت از فروش گاز طبیعی به صنایع کشور به شدت غیراقتصادی شد.

در این شرایط، ما در کشورمان گاز را با قیمت بسیار پایینی در اختیار شرکت‌های پتروشیمی و متانولی قرار می‌دهیم تا متانولی را تولید و صادر کنیم که قیمت آن بسیار پایین است. صنعت فولاد کشور نیز هرچند وضعیت بهتری دارد، باز هم خام فروشی در آن در سطح بالایی است. در واقع، قیمت‌های پایین انرژی به کاهش درآمد‌های دولت که فشارش را مردم تحمل می‌کنند، منجر شده است.

از سوی دیگر، اعطای یارانه انرژی مادام العمر به صنایع به بحثی تحت عنوان صادرات انرژی مجازی در کشورمان انجامیده است. به این موضوع که رقابت پذیری محصول صادراتی کشور به دلیل ارزش محصول تولیدی نیست، بلکه به دلیل انرژی ارزانی است که به وسیله آن، محصول صادراتی تولید و طی این فرآیند صادر می‌شود، انرژی مجازی و صنایع گرفتار در این موضوع را صنایع گرفتار در تله انرژی مجازی می‌گویند. متاسفانه کشورمان به یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی مجازی در جهان تبدیل شده و صنایع ما وابستگی شدیدی به رانت خوراک و سوخت ارزان دارند. در ادامه نظرات جواد سلیمان پور را به عنوان یک کارشناس انرژی می‌خوانید.

سلیمان پور در گفت‌وگو با تابناک اقتصادی، ضمن تأیید این موضوع که کشورمان به یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی مجازی تبدیل شده است و باید برای این موضوع چاره اندیشی کرد، گفت: راهکار این است که به توسعه زنجیره ارزش مبادرت کنیم و حتی الامکان خام فروشی نداشته باشیم. این کار باید در چارچوب یک برنامه مدون و دقیق صورت بگیرد؛ بنابراین، نمی‌توان در یک مقطع کوتاه، این کار را انجام داد و کشور را از تله انرژی مجازی خلاص کرد. برای این امر نیاز به برنامه ریزی‌های دقیق و زمان بندی شده داریم.

مسائل اقتصادی به همدیگر ربط دارند و برای حل یک مشکل باید همه چیز را در کنار هم دید. مثلاً توسعه فناوری، توسعه صنعتی، توسعه تجارت بین الملل و گسترش روابط سیاسی در کنار همدیگر قرار دارد و به هم وابستگی دارند. این‌ها با هم معنا پیدا می‌کنند و نمی‌توان یکی را جدا از بقیه اصلاح کرد؛ برای نمونه، استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان هم باید با در نظر گرفتن مقتضیات خاصی مدنظر قرار بگیرد. مثلاً اینکه یک شرکت دانش بنیان به تولید غیرتجاری یک محصول بپردازد، برایمان ارزش افزوده‌ای نخواهد داشت. باید برنامه ریزی‌ها به گونه‌ای باشد که تولیدات این شرکت‌ها تجاری سازی شود تا برای کشور مثمر ثمر باشد. تمامی این موارد نیاز به بررسی‌های دقیق دارد.

وی در ادامه گفت: اینکه گفته می‌شود ما جزو کشور‌های صادرکننده انرژی مجازی هستیم و تولید برخی صنایع در کشورمان بدون دسترسی به انرژی ارزان امکان پذیر نیست، درست است و نمی‌توانیم منکرش شویم؛ اما برای حل این موضوع، باید به مسائلی از این قبیل هم توجه داشته باشیم که مثلا ً تولید همین اقلام غیراقتصادی باعث می‌شود، ما سبد تولیدی متنوع تری داشته باشیم یا اینکه این صنایع تا حدی اشتغال ایجاد کرده اند. برای حل و فصل موضوع صادرات انرژی مجازی باید این مسائل را در کنار همدیگر ببینیم و با توجه به تمامی این موارد، به فکر چاره باشیم. نادیده گرفتن هر یک از این متغیر‌ها می‌تواند مشکل ساز باشد.

این کارشناس انرژی گفت: مثلاً وقتی به بررسی این موضوع می‌پردازیم که برخی صنایع به تولید محصولاتی می‌پردازند که قیمتش در بازار‌های بین المللی از خوراک اولیه کمتر است، باید در کنارش به بررسی‌های مربوط به صادرات گاز از طریق خط لوله که برایمان مزیت‌های سیاسی هم دارد، بپردازیم. تمامی این موارد باید در کنار هم و در یک بسته دیده شود. الان متاسفانه ما از مزایای تنوع سبد تولیدی خود در ارتباط با مشتریانمان استفاده نمی‌کنیم. شاید به این دلیل است که تولید برخی محصولات غیر منطقی به نظر می‌رسد.

سلیمان پور خاطرنشان کرد: سیاست‌هایی نظیر منوط کردن دریافت یارانه انرژی به توسعه زنجیره ارزش برای رهایی کشور از تله صادرات انرژی مجازی راهکار خوبی است. همچنین در کنار این موضوع باید تکنولوژی و تحقیق و توسعه به صنعت کشور وارد شود تا بتوانیم از خام فروشی فاصله بگیریم و به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالا حرکت کنیم. شرطش این است که این سیاست در جزئیات دیده و بررسی‌های دقیق و همه جانبه‌ای شود. مثلاً نمی‌توان در قالب این سیاست با تمام صنایع به یک روش رفتار کرد. صنعت به صنعت و حتی شرکت به شرکت در ارتباط با توسعه زنجیره ارزش با یکدیگر فرق می‌کنند. فعال شدن شرکت‌های دانش بنیان در زمینه افزایش بهره وری هم می‌تواند کمک کننده باشد. سیاست‌های متنوعی می‌توان برای حل این مشکل در پیش گرفت. راهکار‌ها باید از دل صنعت و توسط افراد آگاه بیرون بیاید.

وی خاطرنشان کرد: اگر ورود تکنولوژی به صنایع واقعی صورت بگیرد و از حالت نمایشی فاصله داشته باشد، می‌تواند در برون رفت از شرایط فعلی کارساز باشد. لازم نیست به تمامی فناوری‌ها دست پیدا کنیم. در برخی موارد می‌توانیم از دانش دیگران استفاده کنیم و با بومی کردن آن‌ها به پیشرفت برسیم؛ اتفاقی که در توربین سازی در کشورمان رخ داد. در این حوزه با دارندگان تکنولوژی‌های پیشرفته همکاری داشتیم و توانستیم از تجارب آن‌ها بهره بگیریم و به نفع خودمان از آن‌ها استفاده کنیم. این طور سیاست‌های تحقیق و توسعه باید در دستور کار قرار بگیرند.