جنگ ایران و اسرائیل چقدر محتمل است؟

به گزارش «تابناک»، به نقل از روزنامه اطلاعات،  درگیری بین فلسطین و اسرائیل ادامه دارد و برخی خبر‌ها حاکی از احتمال اشغال نوار غزه توسط اسرائیل است. اسرائیل مردم غزه را محاصره کرده و آب و برق و اینترنت منطقه را قطع کرده است. در این بین برخی کشور‌های همسایه فلسطین هم درگیر جنگ شده‌اند. رسانه‌های سوری از حمله اسرائیل به دو فرودگاه بین‌المللی اصلی این کشور یعنی فرودگاه دمشق و حلب خبر داده‌اند که باعث تعطیلی آن‌ها شده است.

لبنان هم از آتش اسرائیل مصون نبوده و در جنوب لبنان بین نیرو‌های لبنانی و اسرائیلی تبادل آتش صورت گرفته است. در میان آتش درگیری منطقه، وزیر خارجه ایران برای رایزنی به عراق، سوریه، لبنان و قطر سفر کرده و اظهاراتی مطرح کرده که احتمال ورود ایران به این درگیری را تقویت کرده است.

آیا ایران در حمله حماس به اسرائیل نقش داشت؟

سفر امیر عبداللهیان در حالی است که اتهامات به ایران از دقایق اول حمله حماس به اسرائیل شروع شد. برخی رسانه‌ها با اشاره به رفت و آمد‌های رهبران جریان‌های مقاومت با مقامات ارشد نظامی و سیاسی ایران به این نتیجه رسیدند که ایران در تدارک حمله حماس نقش کلیدی بازی کرده است. نیویورک تایمز به تازگی گزارشی به نقل از منابع آگاه نوشته که مدعی شده‌اند در طول یک سال گذشته نشانه‌هایی از آماده شدن ایران و نیرو‌های منطقه برای اتخاذ رویکردی تهاجمی‌تر نسبت به اسرائیل وجود داشته است.

نیویورک تایمز به نقل از چند منبع آگاه ایرانی و سوری مدعی شده آموزش‌ها در لبنان و سوریه صورت گرفته و یک مرکز فرماندهی مشترک مخفی هم در بیروت راه‌اندازی شده بوده است. این رسانه مدعی شده کماندو‌های ارشد حزب‌الله، با تجربه در جنگ‌های چریکی شهری، در سوریه و لبنان به اعضای حماس آموزش دادند. آن‌ها همچنین گفتند که چترباز‌ها (پاراگلایدرها) در لبنان آموزش دیده‌اند. همچنین در سوریه هم به اعضای حماس برای حمله به محلات اسرائیلی آموزش داده شده است.

این رسانه مدعی شده یک سال پیش جلسات محرمانه‌ای میان رهبران حماس، حزب‌الله لبنان و سردار قاآنی فرمانده سپاه قدس برگزار شده که بر هماهنگی و متحد کردن نیرو‌های نیابتی ایران متمرکز بوده و به برنامه‌ریزی برای این حمله و آموزش مبارزان کمک کرده است. روز نخست حمله حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر، «قاضی حمد» سخنگوی حماس به سوال ی‌بی‌سی گفته بود «افتخار می‌کنم که خیلی کشور‌ها به ما کمک می‌کنند. ایران به ما کمک می‌کند. کشور‌های دیگر به ما کمک می‌کنند. یا با پول یا با سلاح یا حمایت سیاسی که مشکلی ندارد.»

با این حال ایالات متحده و اسرائیل هر دو اعلام کردند شواهدی دال بر نقش مستقیم ایران در طرح این حمله پیدا نکرده‌اند. به گفته چندین مقام آمریکایی، ایالات متحده چندین مورد اطلاعات به دست آورده که نشان می‌دهند مقامات کلیدی ایران از این حمله غافلگیر شده‌اند.

اسرائیل هم اطلاعات خود را مجدد بررسی کرده است. «نیر دینار» رئیس بخش مطبوعات بین‌المللی ارتش اسرائیل گفت: «سازمان اطلاعات اسرائیل هیچ اطلاعاتی در مورد نقش مستقیم یا غیرمستقیم ایران در این حمله وحشتناک در دست ندارد. اما از سوی دیگر، ساده‌لوحانه است که فکر کنیم مقامات جمهوری اسلامی صبح شنبه بی‌خبر از همه جا از خواب بیدار، و از شنیدن اخبار حیرت زده شده‌اند.»

آیت‌الله خامنه‌ای هم در اولین سخنرانی خود بعد از حمله حماس در جمع نیرو‌های مسلح، دست داشتن ایران در حمله را رد و گفتند حامیان اسرائیل و «بعضی از افرادِ خود» حکومت اسرائیل «یاوه‌گویی‌هایی در این دو سه روز کردند... از جمله اینکه ایران اسلامی را پشت این حرکت معرفی می‌کنند. آن‌ها در این مورد اشتباه می‌کنند، ما البته از فلسطین و مبارزات دفاع می‌کنیم...، اما آن‌هایی که می‌گویند کار فلسطینی‌ها ناشی از غیرفلسطینی‌ها است... محاسبه غلط می‌کنند. این حمله «کار خود فلسطینی‌ها است» و «ما پیشانی و بازوی طراحان این حمله را می‌بوسیم و به آن‌ها افتخار می‌کنیم.»

با توجه به مجموع این واکنش‌ها، تا اوایل هفته جاری همه رسانه‌ها و افکار عمومی جهان تا حدی نسبت به عدم دخالت ایران قانع شده بود، اما ظاهرا آرامش کنونی، قبل از طوفان است و تجربه ثابت کرده ایران اگر جایی دخالتی هم نداشته باشد، برای خود هزینه درست می‌کند! حسین امیرعبداللهیان در بحبوحه جنگ منطقه سفری در امتداد محور مقاومت داشته است. او به عراق، سوریه، لبنان و قطر سفر کرده و درباره جنگ فلسطین با مقامات رسمی و غیررسمی این کشور مذاکره کرده است. وزیر خارجه جمهوری اسلامی در جریان این سفر‌ها به اسرائیل هشدار‌هایی داده که احتمال ورود ایران به درگیری را تشدید کرده است.

امیرعبداللهیان در نشست خبری بیروت درباره وضعیت گروه‌های مورد حمایت ایران در منطقه گفته «دست همه گروه‌های مقاومت روی ماشه شلیک است» و در قطر هم هشدار مشابهی داده و گفته «اگر جنایت‌های رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین ادامه داشته باشد، هیچ کس نمی‌تواند تضمین کند که وضعیت منطقه به همین شکل باقی بماند.»

وبسایت خبری «آکسیوس» آمریکا به نقل از دو دیپلمات مدعی شده جمهوری اسلامی روز شنبه پیامی به اسرائیل فرستاده و تاکید کرده که خواهان تشدید بیشتر جنگ حماس با آن کشور نیست، اما در صورت ادامه عملیات اسرائیل در غزه، در این درگیری مداخله می‌کند.

آکسیوس اشاره کرده که این پیام در دیدار حسین امیرعبداللهیان و «تور فینسلاند» هماهنگ‌کننده ویژه سازمان ملل متحد در امور خاورمیانه، در سفارت ایران در لبنان به اسرائیل منتقل شده است. طبق این گزارش، وزیر خارجه ایران به هماهنگ‌کننده ویژه سازمان ملل در امور خاورمیانه گفته ایران نمی‌خواهد درگیری به یک جنگ منطقه‌ای تبدیل شود و می‌خواهد برای آزادی غیرنظامیانی که به دست حماس در غزه گروگان گرفته شده‌اند، تلاش کند.

آکسیوس نوشت امیرعبداللهیان تاکید کرده که ایران «خطوط قرمز» خود را دارد و اگر عملیات نظامی اسرائیل ادامه پیدا کرده و این کشور به وعده خود مبنی بر حمله زمینی به غزه عمل کند، جمهوری اسلامی باید پاسخ دهد. در همین حال، حساب دفتر نمایندگی دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت اگر حملات اسرائیل «فورا متوقف نشود، وضعیت ممکن است از کنترل خارج شود و عواقب گسترده‌ای داشته باشد.»

خبر آکسیوس می‌توانست غیر قابل استناد باشد، اما بیانیه دفتر رییس‌جمهوری فرانسه، مهر تاییدی بر این گزارش‌ها بود. دفتر امانوئل مکرون در بیانیه‌ای اعلام کرد پاریس با مقام‌های ایران و سایر «بازیگران منطقه‌ای» تماس گرفته و اعلام کرده که از ایران و حزب‌الله لبنان خواسته وارد این جنگ نشوند.

در این بین یک مقام ارشد اسرائیلی هم بر آتش درگیری لفظی با ایران دمیده و مدعی شده ایران در حال استقرار تسلیحات در داخل یا از طریق سوریه است و قصد دارد از این طریق جبهه دوم جنگ را راه بیندازد.

به گزارش رویترز، «جاشوآ زارکا» رییس امور راهبردی وزارت خارجه اسرائیل مدعی شده ایران از طریق سازمان ملل پیامی خصوصی به اسرائیل ارسال کرده که در صورت ادامه عملیات نظامی اسرائیل در غزه می‌تواند مداخله کند و همین الان در حال استقرار تسلیحات در سوریه است.

در این بین برخی منابع خبری مدعی شده‌اند که روز یکشنبه سردار قاآنی فرمانده نیروهای قدس سپاه به سوریه سفر کرده تا «اتاق عملیات مشترک در سوریه برپا شود» منابع خبری مدعی شده‌اند که فرمانده سپاه قدس به همه گروه‌های مقاومت آماده‌باش کامل داده است. صحت این خبر مشخص نیست اما منابع غربی اخبار دیگری هم نوشته‌اند؛ از جمله اینکه سردار قاآنی با فرماندهان چند گروه عراقی دیدار کرده و برای گسیل نیروها هماهنگی لازم را انجام داده است.

آیا جنگ مستقیم میان ایران و اسرائیل محتمل است؟

از زمان انقلاب اسلامی، اسرائیل دشمن درجه یک جمهوری اسلامی ایران بوده و شعار «مرگ بر اسرائیل»، بخش مهمی از سیاست خارجی کشور را تشکیل می‌داده اما اینکه آیا در جنگ فلسطین و اسرائیل به طور مستقیم مداخله خواهد کرد یا نه سوالی است که شاید تاریخ به آن پاسخ داده باشد.

ایران و اسرائیل تاکنون هرگز به طور رسمی و مستقیم با هم وارد جنگ نشده‌اند. آنچه میان این دو دشمن دیرینه در جریان است، جنگ در سایه از طریق اقدامات نیابتی و پنهانی است. گروه‌های مورد حمایت ایران موسوم به محور مقاومت در لبنان و سوریه عملیات‌هایی انجام می‌دهند و اسرائیل در خاک ایران دست به ترور، خرابکاری، دزدی و حملات سایبری علیه سازمان‌های دولتی ایران از جمله سازمان انرژی اتمی زده است. دو کشور بار‌ها در موارد مختلف یکدیگر را به خرابکاری، ترور و حملات سایبری و نظامی متهم کرده‌اند، اما هیچ وقت طرفین رسما و علنا نقش خود را در این اتهامات نپذیرفته است. در مواردی اسرائیل نقش خود را پذیرفته، اما بیشتر مواردی بوده که خیلی برای آنها دردسرساز نباشد.

«رافائل کوهن» مدیر برنامه استراتژی و دکترین نیروی هوایی پروژه RAND، روز سه‌شنبه در یک میزگرد به این سوال که آیا ایران به طور مستقیم وارد جنگ می‌شود یا نه پاسه داده و گفته در طیف احتمالات بین گزینه محتمل و غیرمحتمل، احتمال ورود مستقیم ایران به این جنگ، غیرمحتمل است. با این حال باید در نظر داشت که اگر اسرائیل نیاز به حمله مستقیم به ایران یا بالعکس را احساس کند، پیامد‌های گسترده‌تری برای منطقه به وجود خواهد آمد که می‌تواند نه تنها اسرائیل، بلکه بسیاری از کشور‌های عربی خلیج‌فارس و عربستان سعودی را در خود فرو ببرد.

«علی واعظ» رئیس پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران هم معتقد است اگر کسی قرار باشد حمله مستقیمی انجام دهد، آن ایران نیست. او به نشریه وکس گفته در چند سال گذشته اسرائیل در حال حمله به ایران بوده نه برعکس.

واعظ می‌گوید: اسرائیل و ایران برای مدت طولانی درگیر جنگ سرد چند بعدی علیه یکدیگر بوده‌اند. در چند سال گذشته، اگر به عملیات‌های مخفیانه اسرائیل علیه ایران و عملیات‌های آشکاری که علیه افراد و دارایی‌های ایرانی در سوریه انجام شده، یا حملات سایبری اسرائیل علیه زیرساخت‌های ایران، مانند حمله گسترده استاکس‌نت به تاسیسات غنی‌سازی مواد هسته‌ای نطنز ایران و ترور هدفمند فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته ای، نگاه کنید، واقعاً آنقدر‌ها هم ماجرا از نظر ایران، اقدام متقابل نبوده است.

وکس در رد احتمال حمله ایران به اسرائیل یک استدلال دیگر هم مطرح کرده و آن تلاش ایران برای تنش‌زدایی با غرب است. ایران در مسیر کاهش تنش قابل توجهی با ایالات متحده و سایر کشور‌ها قرار گرفته و اخیرا در ماه سپتامبر با مبادله زندانیان موافقت کرده است. بازیگران منطقه‌ای مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در کاهش تنش‌ها با ایران و ترسیم مسیری رو به جلو برای مدیریت درگیری‌های مختلف پیشرفت‌هایی داشته‌اند. در خطر انداختن همه این مسیر‌ها با حمله مستقیم به اسرائیل، بعید به نظر می‌رسد.

با این وصف به نظر نمی‌رسد تهدید ایران علیه اسرائیل به معنی ورود مستقیم نیرو‌های نظامی جمهوری اسلامی به جنگ اسرائیل و فلسطین باشد، اما هشدارهای امیرعبداللهیان در کنار مقاصد سفرش می‌تواند نشانه‌ای از احتمال گسترش درگیری‌ها به سایر نقاط منطقه و جهان باشد.

واعظ در گفتگو با «وکس» می‌گوید: آنچه محتمل‌تر است این است که گروه‌هایی که ایران از نظر ایدئولوژیک از آن‌ها حمایت می‌کند، از فرصت این درگیری برای حمله به اسرائیل یا مواضع آمریکا در سوریه و عراق استفاده کنند. وکس نوشته «ظاهرا به عنوان بخشی از توافقات کاهش تنش بین آمریکا و ایران، از ماه مارس تاکنون هیچ حمله‌ای علیه نیرو‌های آمریکایی در سوریه و عراق صورت نگرفته است، اما اگر این توافقات از بین برود (برای مثال، ایالات متحده تصمیم می‌گیرد ۶ میلیارد دلاری که در قطر نگهداری می‌شود را برای همیشه مسدود کند) می‌تواند دلیل کافی به ایران برای تشویق گروه‌های کوچکتر متحد برای حمله به مواضع ایالات متحده وجود داشته باشد.»