در ادامه مطلب به شرح کامل سال کبیسه در تقویم خورشیدی و میلادی می پردازیم، همچنین جدول فهرست سال های کبیسه را در اختیار قرار داده ایم.
سال کبیسه چیست؟
تقویم هجری شمسی بر اساس مدت سال شمسی حقیقی است که تعداد شبانه‌روزهای آن عدد صحیحی نیست، اما در زندگی روزمره از سال شمسی عُرفی که تعداد شبانه‌روزهای کاملی دارد، استفاده می‌کنیم. برای حل این تناقض، تقویم‌نویسان از مقدار غیرصحیح شبانه‌روز سال شمسی حقیقی (حدود 6 ساعت) صرف‌نظر می‌کنند و سال 365 شبانه‌روزی را «سال عادی» در نظر می‌گیرند؛ اما هر 4 یا 5 سال یک بار، جمع مقادیر غیرصحیح سال‌های شمسی حقیقی از 1 روز بیشتر می‌شود؛ در چنین شرایطی، یک روز به آخر سال مورد نظر اضافه می‌کنند و آن سال 366 شبانه‌روزی را «سال کبیسه» (به انگلیسی leap year) می‌نامند.
لیست سال های کبیسه
برای اینکه متوجه بشویم آخرین سال کبیسه کی بوده است یا کدام سالها کبیسه بودند به جدول سال های کبیسه شمسی و میلادی زیر توجه کنید:
| سال کبیسه شمسی | سال میلادی |
| 1415 | 2036 |
| 1411 | 2032 |
| 1407 |
2028 |
| 1403 | 2024 |
| 1399 | 2020 |
| 1395 | 2016 |
| 1391 | 2012 |
| 1387 | 2008 |
| 1383 | 2004 |
| 1379 | 2000 |
| 1375 | 1996 |
| 1370 | 1991 |
| 1366 | 1987 |
| 1362 | 1983 |
| 1358 | 1979 |
| 1354 | 1917 |
| 1350 | 1971 |
| 1346 | 1967 |
| 1342 | 1963 |
| 1337 | 1958 |
| 1333 | 1954 |
| 1329 | 1950 |
| 1325 | 1946 |
| 1321 | 1942 |
| 1317 | 1938 |
| 1313 | 1934 |
| 1309 | 1925 |
| 1300 | 1921 |
ماه اسفند سال کبیسه در تقویم شمسی به جای 29 روز 30 روز می باشد. در تقویم میلادی نیز، ماه فوریه به جای 28 روز، 29 روز دارد و این اتفاق هر چهار سال یک بار رخ می دهد.
فرمول محاسبه سال کبیسه شمسی
در گاهشماری جلالی که پایه اساسی تقویم هجری شمسی محسوب می‌شود، از دوره‌ای 128 ساله برای برقراری کبیسه‌های صحیح استفاده می‌شود؛ زیرا حاصل‌ضرب 128 در 0.00781 روز مقداری بسیار نزدیک به 1 شبانه‌روز کامل است:
0.99968 =0.00781 × 128
اگر سال‌های گاهشماری را 365 شبانه‌روز درنظر بگیریم و هر 4 سال یک‌بار کبیسه بگیریم، در هر دوره 128 ساله باید یک روز از طول یکی از سال‌های کبیسه را حذف کرد تا طول سال متوسط سال‌های گاهشماری با طول متوسط سال‌های حقیقی خورشیدی برابر شود. منجمان ایرانی برای حذف این یک روز اضافی، شیوه بسیار هوشمندانه‌ای را مطرح کرده‌اند که به شرح زیر است:
در هر 4 سال، یک سال کبیسه است و پس از شش یا هفت بار کبیسه 4 ساله، یک بار کبیسه پنج ساله اتفاق بیفتد.
بنابراین حذف یک روز اضافی به تدریج در طول دوره 128 ساله انجام خواهد شد. در واقع هر دوره 128 ساله شامل یک دوره 29 ساله و سه دوره 33 ساله خواهد بود. تقویم هجری شمسی تنها تقویمی است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، دارای کبیسه‌های پنج ساله نیز هست.
-
سیستم کبیسه گیری تقویم جلالی
حالت دوم: لحظه تحویل سال درست در لحظه ظهر حقیقی یا بعد از لحظه ظهر حقیقی نصف‌النهار مرکزی ایران اتفاق می‌افتد. در این‌صورت فردای تاریخ لحظه تحویل سال به عنوان نوروز لحاظ می‌شود و لحظه تحویل سال در 29 یا 30 اسفند اتفاق می‌افتد.
کبیسه میلادی
هر سالِ کره زمین؛ یعنی مدت زمانی که لازم است زمین یک بار به دور خورشید بچرخد، 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 47 ثانیه است. اما در تقویم ها یک سال با 365 روز ثبت شده و ساعات و دقایق اضافی در نظر گرفته نشده است. برای حل این مشکل، در تقویم ها در هر چهار سال یک روز به ماه فوریه اضافه می شود تا زمان واقعی و روزهای تقویم هماهنگ شوند و از جابه جا شدن ماه ها و فصل ها در طول زمان جلوگیری شود. اما در تقویم میلادی، چرا این روز به ماه فوریه اضافه می شود؟
قرن‌ها پیش، طول سال شمسی حقیقی را دقیقا 365 شبانه‌روز و 6 ساعت (365.25 شبانه‌روز) حساب کرده بودند. ژولیوس سزار، امپراتور روم، نخستین کسی است که سیستم کبیسه‌گیری در هر 4 سال را تدوین کرد تا گاهشماری با رویدادهای طبیعی منطبق بماند. اما از آن‌جا که مقدار متوسط سال شمسی حقیقی 365.24219 شبانه روز است، اختلاف اندک0.00781 شبانه‌روز بین سال گاهشماری و سال خورشیدی پدیدار می‌شود که این خطا در بازه‌‌های طولانی قابل توجه خواهد بود.
زمانی که جولیوس سزار تقویم خود را معرفی کرد، در آن ماه فوریه 30 روز داشت، ماه جولای که به افتخار وی نامگذاری شده بود، دارای 31 روز بود و ماه آگوست که به افتخار سزار آگوستوس نامگذاری شده بود، تنها 29 روز داشت. پس از به سلطنت رسیدن سزار آگوستوس، وی دو روز به ماه آگوست اضافه کرد تا روزهای آن با ماه جولای برابر شود. برای جبران این دو روز، ماه فوریه 28 روزه شد. با توجه به این که ماه فوریه کمترین روزها را دارد، در سال های کبیسه، یک روز به این ماه اضافه می شود. اما افزودن یک روز به تقویم، کار دقیقی نیست و در واقع با این کار، مدت زمان سپری شده در هر چهار سال چند ساعت بیش از مجموع زمان موردنیاز برای 4 بار چرخش زمین به دور خورشید است و این چند ساعت با گذشت قرن ها مشکل ساز می شود. به همین علت در تقویم میلادی هر چهار سال، یک سال کبیسه وجود دارد؛ به غیر از سال هایی که عدد آن ها هم بر 100 و هم بر 400 قابل تقسیم است. برای مثال سال 2000 کبیسه نبود، اما سال 1700، 1800 و 1900 میلادی کبیسه بودند. در تقویم ایرانی برای حل این مشکل در هر 33 سال، 8 سال کبیسه در نظر گرفته شده است.
خطای تقویم میلادی
چنین خطایی برای تقویم میلادی روی داد. در زمان سزار، نوروز مقارن با 21 مارس اتفاق می‌افتاد؛ اما به دلیل سیستم اشتباه کبیسه‌گیری، تقویم گاهشماری آرام آرام از تقویم حقیقی عقب افتاد؛ طوری‌که در سال 1582 میلادی مقارن با دوره پاپ گریگوری سیزدهم، نوروز در 10 مارس اتفاق می‌افتاد. برای تصحیح این خطا، پاپ دستور داد سال 1582 میلادی 10 روز زودتر تمام شود (یعنی در تقویم آن سال، دسامبر به جای 31 روز، 21 روز بیشتر نداشت و به جای 22 دسامبر، 1 ژانویه اعلام شد) و ضمن تصحیح سیستم جدید ماه‌های میلادی، روش جدیدی برای کبیسه‌گیری اعلام شود.
این سیستم جدید بدین ترتیب بود که اگر شماره سال میلادی بر 4 بخش‌پذیر باشد، آن سال کبیسه است و فوریه آن 29 روزه خواهد بود؛ اما اگر دو رقم سمت راست صفر باشد، آن سال به شرطی کبیسه است که شماره سال بر 400 بخش‌پذیر باشد. بدین ترتیب، سال 1900 کبیسه نیست، ولی سال 2000 کبیسه خواهد بود. با این سیستم جدید، در هر دوره 400 ساله به جای 25 سال کبیسه، 22 سال کبیسه حساب خواهد شد. اما حتی با این قاعده ساده و هوشمندانه، باز هم تقویم میلادی تا 1 روز نسبت به رویدادهای طبیعی اختلاف خواهد داشت؛ به عبارت دیگر، هرچند نوروز معمولا در 21 مارس اتفاق می‌افتد، اما بعضی سالها نوروز در 20 مارس و بعضی سال‌های دیگر در 22 مارس اتفاق می‌افتد.
باورهای سال کبیسه میلادی
- بازی های المپیک تابستانی همواره در سال های کبیسه برگزار می شوند.
- انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال های کبیسه برگزار می شود.
- در یونان تصور بر این است که ازدواج در سال کبیسه بد یُمن است و معمولا زوج های جوان از این کار اجتناب می کنند.
- در سال های کبیسه کارمندان یک روز بیشتر کار می کنند، اما دستمزد اضافی برای آن دریافت نمی کنند.
- روز 29 فوریه، به عنوان روز بیماری های خاص نامگذاری شده است.
منبع: آسمونی
