تحولات پس از درگیری ایران- اسرائیل در گفت‌وگوی اختصاصی با عضو پیشین شورای اطلاعات ملی آمریکا؛ هدف مذاکره محرمانه چیست؟/ بایدن برای ایران برنامه دارد

تابناک جهان: رافائل گروسی چند روز پیش برای شرکت در کنفرانس علوم و فنون هسته‌ای به ایران سفر و با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد.

مدیر کل آژانس اتمی به فایننشال‌تایمز گفته است که جمهوری اسلامی ایران آماده گفت‌وگو بر سر «مسائل ملموس» است.

او گفت: «من در آنها شناختی مبنی بر این می‌بینم که تعامل بهتر از حرکت در مسیری کاملاً واگرایانه است که باعث تنش‌های بیشتر و حتی خطرات بیشتر از جمله جنگ می‌شود. این مسئله خیلی مهم است، چون ما بعد از چندین ماه عدم تعامل دوباره به هم وصل شدیم.»

گروسی اضافه کرد که ایران از زمان حمله ۷ اکتبر به این سو بر سرعت یا وسعت فعالیت‌های هسته‌ای خود اضافه نکرده است.

مدیر کل آژانس همچنین گفت: «شواهدی دال بر اینکه ایران در حال حرکت به سمت برنامه تسلیحاتی است یا به سمت آن حرکت کرده و یا قصد دارد حرکت کند.»

او گفت: «اما برنامه هسته‌ای آنها رو به رشد است. دارد بزرگتر می‌شود، وسیع‌تر می‌شود و قوی‌تر می‌شود. شکی در این نیست.»

در تحولی دیگر در ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای با نام «قانون تحریم‌های انرژی ایران و چین ۲۰۲۳» را با ۳۸۳ رأی موافق در مقابل ۱۱ رأی مخالف برای تحریم بیشتر فروش نفت تصویب کرد. هدف این قانون، جلوگیری از فروش نفت ایران به چین است. این لایحه در پی اصلاح «بخش ۱۲۴۵ (d) قانون اختیارات دفاع ملی (NDAA) برای سال مالی ۲۰۱۲» و اضافه کردن بندی به این بخش از قانون است. این قانون برای اجرا شدن نیاز به تصویب سنا نیز دارد و باید فرآیندی طولانی را پشت سر گذارد، به ویژه که لوایحی شبیه این لایحه در پیچ و تاب کنگره آمریکا زیاد است و تا تصویب شدن فاصله دارد.

اگر این لایحه توسط دولت بایدن اجرایی شود آسیب جدی به توافق ماه می2023 که با ایران حاصل کرد وارد خواهد شد.

در خصوص این موضوع، خبرنگار تابناک گفت‌وگویی با پروفسور «پل پیلار» استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا انجام داده که در ادامه می آید.

«پل پیلار» یکی از سردبیران نشریه نشنال اینترست و عضو ارشد مرکز تحقیقات امنیتی دانشگاه جورج تاون و نیز مرکز سیاست‌های امنیتی ژنو است. وی در سال ۲۰۰۵ پس از ۲۸ سال فعالیت در جامعه اطلاعاتی ایالات متحده از سازمان اطلاعات مرکزی (DCI) بازنشسته شد و پس از آن به عنوان استاد مهمان در برنامه مطالعات امنیتی در دانشگاه جورج تاون حضور یافت.

مناصب ارشد دولتی پیلار، شامل افسر اطلاعات ملی خاورنزدیک و آسیای جنوبی، رئیس واحدهای تحلیلی در CIA در حوزه‌های خاورنزدیک، خلیج فارس و آسیای جنوبی، معاون رئیس مرکز ضد تروریستی DCI و دستیار اجرایی مدیر اطلاعات مرکزی بوده است. پروفسور پیلار همچنین در شورای اطلاعات ملی به عنوان یکی از اعضای اصلی گروه تحلیلی آن فعالیت می‌کرد. وی کهنه‌سرباز جنگ ویتنام و افسر بازنشسته ارتش ایالات متحده نیز هست.

پل پپلار دارای مدرک افتخاری از کالج دارتموث، لیسانس فلسفه از دانشگاه آکسفورد و کارشناسی ارشد و دکترا از دانشگاه پرینستون است. کتاب های پل پیلار عبارتند از: «مذاکره برای صلح: خاتمه جنگ بعنوان یک روند چانه‌زنی (۱۹۸۳)»؛ «تروریسم و سیاست خارجی ایالات متحده (۲۰۰۱)»؛ «اطلاعات و سیاست خارجی ایالات متحده: عراق، ۱۱ سپتامبر و اصلاح اشتباهات (۲۰۱۱)» و «چرا آمریکا جهان را اشتباه می‌فهمد: تجربه ملی و ریشه‌های سوءبرداشت (۲۰۱۶)».

*وضعیت هسته ای ایران و آمریکا مبتنی بر تفاهم ماه می ۲۰۲۳ است. با وجود این، ایران نتوانسته به پول های بلوکه شده خود دست یابد. آیا این تفاهم می تواند ادامه داشته باشد؟

از جمله چندین مفاد تفاهم حاصل شده در سال ۲۰۲۳، رفع انسداد برخی از وجوهی بود که عمدتاً در اختیار بانک‌های کره جنوبی بود که نشان دهنده پرداخت برای محموله‌های قبلی نفت از ایران بود. قرار بود این وجوه به بانک‌های قطر منتقل و فقط برای غذا، دارو یا سایر اهداف بشردوستانه استفاده شود. در زمان حمله حماس به اسراییل در اکتبر ۲۰۲۳، اندکی از این وجوه صرف شده بود. دولت ایالات متحده متعاقباً اعلام کرد با قطر برای جلوگیری از انتقال بیشتر وجوه، به عنوان پاسخی به حمایت ایران از حماس، هماهنگ کرده است. با توجه به اینکه رفع انسداد وجوه یک شرط کلیدی از آنچه در سال ۲۰۲۳ توافق شده بود، دشوار است که ببینیم چگونه می‌توان تا زمانی که این پول مسدود می‌ماند، کل تفاهم ادامه یابد.

مجلس نمایندگان آمریکا لایحه ای را تصویب کرده که فروش نفت ایران به چین را محدود می کند. آیا دولت بایدن به این لایحه عمل خواهد کرد؟ اگر چنین شود تسهیل فروش نفت ایران به چین که گفته می شود بخشی از تفاهم ماه می ۲۰۲۳ بوده نقص خواهد شد. اگر دولت بایدن به لایحه عمل کند، آیا چارچوب اصلی این تفاهم از بین نخواهد رفت؟

این لایحه در واقع فروش نفت ایران به چین را مستقیم محدود نمی کند. آنچه این قانون انجام می دهد این است که دولت را ملزم می کند هر بانک چینی را که در معاملات نفتی با ایران دخیل بودند شناسایی کند و تحریم های ایالات متحده را به آن بانک ها تعمیم دهد. اگر قرار بود مصوبه به قانون تبدیل شود، احتمالات متعددی وجود دارد که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد.

دولت بایدن احتمالاً اقدامات خود را حداقل به همان اندازه در شکل دادن به سیاست خود در قبال چین می بیند که در قبال ایران می بیند. ممکن است ادعا کند که اطلاعات کافی برای شناسایی تمام مؤسسات مالی درگیر در هر گونه معاملات نفتی ایران را ندارد. یا حتی اگر برخی بانک‌های چینی را شناسایی و تحریم کند، مگر اینکه آن بانک‌ها تجارت قابل توجهی با سیستم مالی ایالات متحده داشته باشند - که تحریم‌ها از آن مستثنی هستند - ممکن است بانک‌ها همچنان در فروش نفت ایران به چین مشارکت داشته باشند؛ بدون احساس آسیب از تحریم ها. به طور خلاصه، این قانون عمدتاً ژستی برای بیان دیدگاه های کنگره در مورد چین و ایران است. من معتقد نیستم که نقش مهمی در تحقق هرگونه تفاهم بین ایران و ایالات متحده داشته باشد.

بر اساس برخی اخبار ایران، آمریکا در حال مذاکرات غیر مستقیم هستند. به نظر شما چرا این گفت‌وگوها بعد از درگیری مستقیم ایران و اسرائیل شکل گرفته است؟

همیشه به احتمال زیاد عوامل متعددی پشت زمان بندی مذاکرات وجود دارد. اما ممکن است حملات هوایی اسرائیل و ایران علیه یکدیگر، با یادآوری خطر تشدید تنش در منطقه به همگان، انگیزه بیشتری برای استفاده از دیپلماسی برای تلاش برای کاهش تنش های مربوط به ایالات متحده و ایران ایجاد کرده باشد.

به نظر می رسد تفاهم ماه می نتوانسته است انتظارات ایران را برآورده کند. آیا ممکن است دولت بایدن در دور دوم به توافقی جدید با ایران دست یابد؟ در این راستا افرادی چون رودز، معاون شورای امنیت ملی در دوره اوباما انتظار دارد که دولت بایدن باید به توافقی با ایران در دوره دوم دست یابد. ارزیابی شما چیست؟

من مطمئناً معتقدم که بایدن باید در دور دوم ریاست جمهوری تلاش کند تا به توافق جدیدی در مورد برنامه هسته ای ایران دست یابد. اینکه آیا او - در صورت انتخاب مجدد - واقعاً چنین تلاشی می‌کند یا نه، دشوار است بگوییم. هرچند در دوره دوم، رئیس جمهور بایدن دیگر نیازی به نگرانی در مورد انتخاب مجدد نخواهد داشت، بایدن همچنان باید با خصومت زیادی در کنگره آمریکا با ایران برخورد کند و اینکه چگونه این خصومت به مخالفت با هر نوع توافق با ایران تبدیل می شود؛ حتی برنامه ای که در خدمت محدود کردن برنامه هسته ای ایران باشد. این عامل به ویژه تا زمانی که جنگ در نوار غزه ادامه دارد، با توجه به همدردی گسترده با اسرائیل و تصور حمایت ایران از حماس، نگران کننده خواهد بود.

رافایل گروسی در گفت‌وگوی اخیر خود با فایننشیال تایمز اعلام کرده که ایران برای انجام گفت‌وگوهای جدی با آژانس بین المللی انرژی اتمی آمادگی نشان داده است. آیا این روند می تواند منجر به آغاز  گفتگوهای هسته ای شود؟

نگرانی های آژانس بین المللی انرژی اتمی شامل دسترسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی، نصب مجدد برخی از دوربین های آژانس و سوالات پاسخ داده نشده درباره کاربردهای نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران در گذشته است. این موضوعات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با بسیاری از موضوعات مربوط به برجام متفاوت است، که باید در هر جایگزینی برای برجام که ایران و ایالات متحده ممکن است در مورد آن مذاکره کنند، مورد توجه قرار گیرد (حتی اگر بازرسی‌های آژانس بدون شک در هر نوع جدید توافق نقش داشته باشد). با این حال، حل موفقیت‌آمیز مسائل بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که گروسی به آن اشاره می‌کند، به ایجاد فضای مساعد برای مذاکرات بین ایران و ایالات متحده در مورد سایر موضوعات هسته‌ای کمک می‌کند.