توریسم درمانی اصطلاحی گسترده و فراگیر است که طیف وسیعی از فعالیت‌های متنوع را در بر میگیرد اما تعریف تقریبا واحد آن به این صورت است که، به سفر کردن به کشورهای دیگر به قصد دریافت خدمات درمانی و سلامت را گردشگری درمانی یا همان گردشگری سلامت می‌‌گویند. این درمان میتواند دامنه ی وسیعی از خدمات درمانی و سلامت را در بر گیرد که رایج ترین آن‌ها: مراقبت از دندان، جراحی زیبایی، پیوند عضو و درمان ناباروری است. البته در کشور های مختلف این تعریف میتواند بسیار متفاوت باشد مثلا در بعضی کشورها فقط بیماران خارجی که به بیمارستان مراجعه میکنند را به عنوان توریست سلامت در نظر می‌گیرند درحالی که برخی دیگر تمامی افرادی که به این منظور وارد کشور می‌شوند را به عنوان گردشگر درمانی حساب میکنند. حتی یکی از انواع آن، شامل مهاجرانی است که از یک کشور خارجی به کشور میهن می‌روند و یا به بیمارانی که به قسمت دیگری از کشور خود سفر میکنند اطلاق میشود، که در این شیوه هیچ سفر بین‌المللی اتفاق نمی‌افتد.
با همه ی این تفاسیر آنچه واقعاً کلمه "گردشگری یا توریسم" را در مفهوم گردشگری سلامت قرار می‌دهد این است که افراد اغلب پس از طی مراحل پزشکی در کشور خارجی اقامت می کنند. بنابراین می توانند با گشت و گذار ، سفرهای یک روزه یا شرکت در سایر فعالیت های گردشگری سهم خود را به عنوان یک گردشگر در آن کشور به جا آورند.
انگیزه های فردی برای انتخاب گردشگری سلامت به عنوان یک راه درمان میتواند بسیار متفاوت باشد. این انگیزه ها می‌توانند شامل کاهش هزینه های درمان، اجتناب از زمان انتظار، بهبود کیفیت و یا دسترسی به درمان هایی که در کشور خود قانونی و در دسترس نیست، باشد. همچنین مدیکال توریسم از طریق روش های مختلف بر صادرات و واردات سیستم‌های مختلف پزشکی و درمانی تاثیر می‌گذارد.
تاریخچه توریسم سلامت
اولین نمونه ثبت شده از مهاجرت مردم برای درمان، به هزاران سال قبل برمی‌گردد. زمانی که مسافران یونانی از مدیترانه شرقی به منطقه ی کوچکی در خلیج سارونیک به نام اپیداریا سفر کردند. این منطقه پناهگاه خداوند شفا، آسکلوپویس بود که اعتقاد داشتند باعث درمان بیماری هایشان میشود. شهر های دارای چشمه های آبگرم از مقاصد اولیه به عنوان گردشگری درمانی بودند. همچنین اروپاییان در قرن ۱۸ از چشمه های آب گرم بازدید می‌کردند زیرا اعتقاد داشتند آب این چشمه ها دارای املاح معدنی است که برای درد هایی همانند نقرس، اختلالات کبد، برونشیت و ... مفید بوده است. به همین ترتیب در قرن های بعد کلینیک هایی غیرانتفاعی تاسیس شدند که فرصت های جدیدی را برای بیماران نیازمند به درمان و روش های جراحی که در محل اقامت خود در دسترس نبود، فراهم می کردند. اما سفر بین‌المللی به منظور عمل جراحی یک پدیده‌ای است که اخیرا به وجود آمده است. مثلا در دهه ۱۹۸۰ کاستاریکا مورد هجوم تعداد زیادی خارجی که به دنبال جراحی زیبایی و دندان بودند واقع شد و در سال ۱۹۹۰ میلادی پزشکان در این کشور برای جلب بیماران خارجی جراحی های زیبایی مثل لیفت صورت و لیپوساکشن را با هزینه بسیار پایین انجام می‌دادند. در اواخر دهه اول قرن ۲۱ تخمین زده می‌شد که بین ۲۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ گردشگر پزشکی از کاستاریکا بازدید کردند که نسبت به سال های گذشته افزایش چشمگیری داشته است. این رشد به حدی بوده است که در سال ۲۰۱۰ یک و نیم میلیون آمریکایی برای درمان به کشور های دیگر سفر کردند.
فواید توریسم درمانی
گردشگری درمانی به توسعه اقتصاد و استانداردهای زندگی تمدن بشری کمک می‌کند و اهمیت و مزایای آن به شرح زیر است:
• در توسعه ی اقتصادی بسیار تاثیر گذار است.
• مشاغل بهداشتی و درمانی زیادی ایجاد می‌کند.
• امکانات بهداشتی بیشتری ایجاد می‌کند.
• دسترسی به جدیدترین فناوری‌ها در بخش پزشکی
• کیفیت زندگی همه افرادی که درگیر ابن فرایند هستند را بهبود می‌بخشد.
• مشارکت در بهداشت جهانی
• افزایش و رشد استانداردهای بهداشت جهانی
• تبادل دانش و تجربه متخصصان
• ایجاد درآمد خارجی برای کشور و واردات ارز
• مزایای اجتماعی
• مزایای سیاسی
• مزایای اقتصادی
انواع گردشگری درمانی و سلامت
گردشگری تندرستی (Wellness Tourism): در این نوع از گردشگری سلامت، فرد برای حفظ و تقویت سلامتی و روحیه خود و برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدید قوا، بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر میشود. معمولا این گردشگران، بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش و دوری از شلوغی‌ها، تنش‌ها و آلودگی‌های زندگی شهری هستند.
گردشگری طبیعت درمانی (Curative Tourism): گردشگری طبیعت درمانی به معنای مسافرت افراد به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی (آب های معدنی، نمک، لجن و ...) برای درمان برخی بیماری ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشک صورت می گیرد.
گردشگری پزشکی (Medical Tourism): این نوع از گردشگری عموما برای درمان بیماری یا انجام عمل جراحی و یا چک‌آپ سلامت گردشگر در کلینیک‌ها و بیمارستان‌های کشوری با امکانات پزشکی بالا و هزینه‌های درمانی مناسب انجام میگیرد. توریسم درمانی مهمترین و حساس‌ترین نوع گردشگری است زیرا به طور مستقیم با جان و سلامت انسان ارتباط دارد.
مزایا و دلایل انتخاب توریسم سلامت به عنوان یک راه درمان
دلایل زیادی وجود دارد که باعث میشود مردم برای درمان پزشکی به خارج از کشور مراجعه کنند که مهمترین این دلایل عبارت اند از:
• نا امید شدن از درمان در کشور خود
• عدم دسترسی به مراقبت های پزشکی و درمانی در زمان و هزینه ی مناسب
• بیمه و درآمد ناکافی برای پوشش هزینه های خدمات درمانی محلی
• کیفیت بالای مراقبت های پزشکی و درمانی در کشور های در حال توسعه
• تنوع انتخاب روش های درمانی
• آرزوی دریافت مراقبت های پزشکی به دور از محل یکنواخت و همیشگی (escapism)
• نبودن لیست انتظار
• محبوبیت در حال رشد برای خدمات درمانی و پزشکی در خارج از کشور
• دسترسی به جدیدترین تکنولوژی ها
چالش ها و ریسک های گردشگری سلامت
با توجه به ماهیت توریسم پزشکی و نوظهور بودن آن، این صنعت با چالش ها و موانع زیادی از جمله مشکل زبان و تکنولوژی و ... رو به رو است. همچنین گردشگری سلامت مشکلات و چالش هایی برای کشور میزبان ایجاد می‌کند. برخی از این چالش ها عبارتند از:
• پیگیری و مراقبت های بعد از عمل در این نوع درمان بسیار مشکل میشود. مثلا اگر فردی بعد از عمل به کشور خود بازگردد و سپس دچار عفونت شود دیگر نمی‌شود مراقبت های لازمه را انجام داد.
• موانع فرهنگی و زبانی یکی از مهمترین چالش ها در این صنعت است، زیرا اگر کادر درمان و بیمار متوجه زبان و فرهنگ یکدیگر نشوند، فرایند درمان بسیار سخت‌تر و پیچیده تر میشود.
• شیوع بیماری عفونی میان گردشگران سلامت یک کشور
• فقدان زیرساخت های کافی مناسب در کشور های درحال توسعه‌ای که پزیرای گردشگران سلامت هستند. مانند غذای بی کیفیت و یا بهداشت ضعیف و نامناسب بیمارستان ها و مراکز درمان
• کمبود کادر حرفه ای درمان در برخی از کشور های در حال توسعه و همچنین برخی مهارت های نرم مثل داشتن رفتاری دوستانه و حس همدردی هنوز در رفتار و خصوصیات کادر درمان این بیمارستان ها جا نیافتاده است.
• مشکل نداشتن سیستم قیمت‌گذاری یکسان و عادلانه، و تفاوت درکیفیت ارائه خدمات در بیمارستان های کشور های در حال توسعه
• نبودن هیچ قانون استاندارد جهانی در این صنعت به دلیل نوظهور بودن آن
• قاچاق اعضای بدن که هنوز به عنوان یک مشکل جدی در این صنعت مطرح میشود و با اینکه این کار خلاف قوانین است ولی همچنان در بازار سیاه میتوان اعضای بدن را خریداری کرد.
هزینه های گردشگری سلامت
معمولا گردشگرانی که برای فرایند درمان خود از کشور های توسعه یافته به کشور های در حال توسعه سفر میکنند با کاهش چشمگیر ۳۰ تا ۷۰ درصدی هزینه های خود می‌شوند اما باید هزینه های جانبی مثل هزینه های اقامت، حمل و نقل و تهیه بلیط هواپیما خارجی و غذا را هم در نظر گرفت اما در مجموع این گردشگران علاوه بر استفاده از سرویس های خدمات درمانی بهتر و با شانس موفقیت بالاتر، می‌توانند هزینه کمتری در مقایسه با آنچه باید در کشور خود می پرداختند بپردازند.
بهترین مقاصد برای مدیکال توریسم
گردشگران سلامت ممکن است شهروندان کشور های توسعه یافته یا کشورهای در حال توسعه باشند اما بخش عمده ای از این گردشگران از کشور های ایالات متحده ، کانادا و انگلستان هستند و مقصد این گردشگران کشور هایی چون: برزیل، کاستاریکا، هند، مکزیک، پاناما، سنگاپور، ترکیه،تایوان، کره ی جنوبی، آفریقای جنوبی و تایلند است. یکی از پر طرفدارترین مقاصد توریست‌های درمانی در جهان هندوستان است. خصوصا در زمینه‌ی جراحی قلب و پیوند استخوان ران و دیگر زمینه‌های پزشکی هندوستان به عنوان یک رهبر جهانی در عرصه خدمات پزشکی شناخته شده است. در هند بعد از صنعت نرم افزار، گردشگری پزشکی را میتوان موفق ترین صنعت قلمداد کرد. بهتر است بدانید کلینیک ها و مراکز درمانی که پذیرای توریست های سلامت هستند باید از پیشرفته ترین امکانات و متخصص ترین افراد بهره‌مند باشند.
اقدامات لازم برای قبل از شروع سفر گردشگران پزشکی
گردشگران سلامت ترجیحاً ۴ تا ۶ هفته قبل از سفر خود بهتر است با یک پزشک مخصص در این زمینه مشورت کنند همچنین بهتر است قبل از اقدام به سفر حتما با ارائه دهندگان خدمات درمانی در کشور مقصد صحبت کنند و تمامی اطلاعات لازم از جمله مراقبت های قبل و بعد عمل را دریافت کنند تا هیچ گونه ابهامی برای فرایند سفر و درمان نمانده باشد. اگر فرد بیمار است حتما باید بتواند شرایط فعلی خود را به خوبی کنترل کند و بعد اقدام به سفر نماید همچنین باید اطمینان از کافی بودن داروهای خود در هنگام سفر داشته باشد. تمامی بیماران بهتر است قبل از سفر حتما واکسن های ایمن سازی لازم را زده باشند مثل واکسن هپاتیت B. اگرگردشگران سلامت بعد از بازگشت از سفر دچار عارضه ای شدند حتما برای مراقبت های پزشکی فوری اقدام کنند و همه ی اطلاعات از جمله: پرونده ی پزشکی، سابقه های جراحی و درمان های صورت گرفته در سفر خود را در اختیار پزشکان معالج قرار دهند.
گردشگری سلامت در ایران
در محدوده خاورمیانه کشور ایران یک مقصد معتبر و مطمئن برای گردشگران سلامت شناخته می شود. در سال ۲۰۱۲ ، ۳۰۰۰۰ نفر برای دریافت خدمات پزشکی و همینطور در سال ۲۰۱۵ تقریبا بین ۱۵۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ گردشگر سلامت به ایران آمدند و انتظار می رود این رقم در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۵۰۰۰۰۰ نفر در سال برسد. کشور ایران در مقایسه با رقبای منطقه ای خود از جمله ترکیه، امارات و عربستان سعودی هزینه کمتری در قبال ارائه خدمات درمانی با کیفیت دریافت می کند و در اولویت بالاتری برای گردشگری سلامت قرار دارد. گردشگران سلامتی که ایران را مقصد خود انتخاب میکنند بیشتر از کشورهای جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه هستند. باید بدانیم که ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تمرکز بر ارائه خدمات درمانی باکیفیت و مسئولیت‌پذیری کادر درمان در فرایند مدبکال توریسم موجب رشد و پیشرفت توریسم درمانی در ایران می‌شوند.
تأثیر ویروس کرونا بر گردشگری سلامت
با شیوع ویروس کرونا میلیون ها گردشگر که برای دریافت خدمات درمانی و پزشکی قصد سفر به کشور های دیگر را داشتند مجبور به لغو یا به تعویق انداختن سفر خود شدند بنابراین این ویروس توانسته است خسارات چشمگیری را بر صنعت توریسم پزشکی و درمانی وارد سازد. تقریبا ۹۰ درصد از شرکت های فعال در حوزه گردشگری سلامت دیگر نمی‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند زیرا سفر به کشور های دیگر فعالیتی پرخطر و ریسکی محسوب میشود و حتی برخی کشور ها مرزهای خود را به شدت کنترل میکنند.
بنابراین این سوال برای همه به وجود می‌آید که چه زمانی دنیا دوباره به روال عادی خود بر میگردد؟ و از همه مهمتر صنعت گردشگری چه زمانی دوباره رونق میگیرد و چه تحولاتی در این صنعت ایجاد میشود؟ و به دلیل این بحران چه انتظاراتی از کشورها و شرکت هایی دارید که صنعت گردشگری سلامت خود را دوباره به جریال انداخته اند؟
این شرایط به وجود آمده میتواند تبدیل به یک شرایط عادی جدید شود، شرایطی که نیاز به تغییر شدید در تمامی صنعت ها و همینطور صنعت گردشگری پزشکی دارد و این شرایط نمی‌تواند تبدیل به فرصت برای بازسازی، شروع و رشد دوباره شود بنابراین توریسم سلامت هم به خاطر اهمیتی که برای سلامت و درمان بیماری ها دارد با تغییراتی در ساختارها میتواند دوباره از سر گیرد. زیرا هر بیماری دیگری میتواند به اندازه ویروس کوید ۱۹ کشنده و خطرناک باشد!
