تابناک بررسی می کند

درباره فرهنگستان پیر زبان و ادبیات فارسی؛بودجه سالانه برای واژه تصدانه!

فرهنگستان زبان فارسی بارهاو بارها در طول حدود 90 سال تلاش، کلمات زیبا و دقیقی را در برابر معادل‌های خارجی انتخاب کرده اما مدت‌هاست که بسیار از این انتخاب‌ها نه تنها جا نمی‌افتند، که بساط شوخی و نشاط را فراهم می‌کنند.
کد خبر: ۱۲۶۹۹۸۸
|
۱۶ آبان ۱۴۰۳ - ۰۵:۲۲ 06 November 2024
|
18376 بازدید
|

درباره فرهنگستان پیر زبان و ادبیات فارسی؛بودجه سالانه برای واژه تصدانه!

به گزارش سرویس فرهنگی تابناک؛ دوباره واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی سر و صدای زیادی بر پا کرده. این بار موضوع بر سر کلمه پیکسل است که فرهنگستان گفته از این پس به جای «پیکسل» بگوییم: «تصدانه».

از کی فرهنگستان راه افتاد؟

از اواخر دوره قاجار و حتی اوایل دوره پهلوی که ارتباطات با دنیای خارج از ایران خیلی بیشتر شد، کلمه‌های خارجی کم‌کم وارد دایره زبان فارسی شدند. دقیقا مثل همین امروز که ما از کلماتی مانند پیکسل، کامپیوتر، سینما، موبایل و... استفاده می‌کنیم. دل‌نگرانی ادبا و انجمن‌ها و محافل ادبی ریشه اصلی شکل‌گیری چنین مرکزی بود که اتفاقا دل‌نگرانی درستی هم بود. که اگر فرهنگستان نبود، دایره واژگان کلمات بیگانه در فارسی خیلی بیشتر از آنچه امروز هست، می‌‌شد.

اولین جلسه رسمی «فرهنگستانِ اول» ۱۲ خرداد ۱۳۱۴، در دوره نخست‌وزیری محمدعلی فروغی تشکیل شد. رئیس فرهنگستان اول آقای فروغی بود و 24 عضو پیوسته، یکی از یکی مهم‌تر: ملک‌الشعرای بهار، سعید نفیسی، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌اصغر حکمت، محمود حسابی، و... اعضای وابسته فرهنگستان اول چه کسانی بود؟‌ آن‌ها هم از بزرگ‌ترین ادبیان و پژوهشگران و دانشمندان زمان خودشان: محمدعلی جمال‌زاده، ابراهیم پورداود، عباس اقبال آشتیانی، علی‌اکبر سیاسی و...

فرهنگستان راه طولانی و پرفرازو نشیبی را طی کرده، بارها تعطیل شده، نقل مکان کرده، اما الان چند سالی است که در بزرگراه حقانی،‌ در نزدیکی کتابخانه ملی، در بنایی 5 طبقه، جای ثابتی پیدا کرده.

ما چه کلمات تصویب‌شده‌ای از فرهنگستان را پذیرفته‌ایم؟

ما یعنی عامه مردم. یعنی همه ایرانی‌ها. یعنی حافظه زبانی و ذهن ما یک کلمه جدید را جای کلمه‌ای بیگانه بپذیرد و حاضر باشد که از آن استفاده کند. بیایید از چند سال اخیر مثال بیاوریم. درست است که کلمه «پیامک» به جای sms تصویب شد، اما راستش هنوز خیلی‌ها همان اس ام اس را می‌گویند و در مقابل بعضی‌ها اگر بگویی پیامک (که اتفاقا کلمه کوتاه و زیبایی است) لبخندی می‌زنند و جواب می‌دهند: «چقدر شما ادیبانه حرف می‌زنی!» و حتی آن را بیشتر به ادبیات مجری‌هایی نسبت می‌دهند که انگار جدا از مردم کوچه و بازار هستند و باید طبق یک سری قواعد زبانی حرف بزنند. کلمه «تلفن همراه» به جای موبایل هم همین وضعیت را دارد. فقط بعضی از ما در مکالمات روزمره‌مان می‌گوییم تلفن همراه. وگرنه، در لحظه‌ای که عجله داریم و به دوستمان می‌‌خواهیم بگوییم به خودم زنگ بزن (و نه مثلا به شماره خانه یا محل کار)، در هاگیر واگیر رفتن می‌گوییم: «به موبایلم زنگ بزن.» تا حالا شده شما در چنین شرایطی بگویید: «به تلفن همراهم زنگ بزن.»؟ این مثال را آوردم، تا بگویم که در بحران است که آن صورتِ ثبت‌شده از کلمه، در ذهنمان زنده می‌شود و از همان استفاده می‌کنیم. شاید یک دلیل همه‌گیر نشدن تلفن همراه در گفت‌وگوهای روزانه (و نه رسانه صدا و سیما و نه برگه‌های پرکردن مشخصات بانک‌ها و ادارات) این باشد که یک کلمه مرکب است و خودش از دو کلمه تشکیل شده اما موبایل صرفا یک کلمه است و استفاده‌اش آسان‌تر و راحت‌تر.

اما همیشه وضعیت انتخاب واژه‌ها این طور نبوده. درباره کلمه یونیورسیتی، همین فرهنگستان زبان فارسی بود که کلمه «دانشگاه» را انتخاب کرد و بعد هم دانشکده. و این دو کلمه به خوبی هم در زبان فارسی جا افتاده و هم در ذهن ما. همانطور که کلماتی مثل: دادگستری، دادگاه، شهرداری و... لطفا اولین نقدی که می‌خواهید بگیرید، این نباشد که خب، سال‌هاست از تصویب این واژه‌ها گذشته و به مرور زمان همه آن را در ذهنشان ثبت کرده‌اند و نسل جدید کلا همین را شنیده و اصلا یونیورسیته را نشنیده. این موضوع جای بحث طولانی دارد...

بیایید مروری داشته باشیم بر واژه‌های تصویب‌شده از سوی فرهنگستان که کاملا بین ما جاافتاده و چه بسا، خیلی‌ها اصلا ندانند که این کلمه درستِ فارسی، حاصل تلاش استادان و پژوهشگران در فرهنگستان بوده:

کلمه تصویب‌شده

لاتین

حوزه تخصصی

آب‌ آشامیدنی

potable water, drinking water

[محیط‌زیست] آبی که برای نوشیدن دارای کیفیت مناسب است

آبدار

juicy, succulent

[ فنّاوری غذا] ویژگی ماده غذایی‌ که در بافت آن آب فراوانی وجود دارد

آرامگاه

Tomb

[باستان‌شناسی] هر سازه مختص تدفین انفرادی یا جمعی مردگان

آسایش

well-being

[علوم سلامت] داشتن زندگی خوب و احساس رضایت خاطر

پیرگوشی

presbycusis

[ شنوایی‌شناسی] کم‌شنوایی ناشی از کهولت

پیش‌دستی

side plate

[ گردشگری] بشقاب کوچکی که در کنار بشقاب اصلی و کارد و چنگال برای گذاشتن نان قرار می‌دهند


لاشه

Carcass

[فنّاوری غذا] جسد حیوان به‌ویژه چهارپا یا پرنده‌ای که برای مصارف غذایی و استحصال گوشت کشتار می‌شود

این‌ها فقط تعدادی از کلماتی بود که فرهنگستان تصویب کرده و در ۲۲مرداد ۱۳۹۰، محموداحمدی‌نژاد در ک نامه خطاب به سازمان‌ها و نهادها گفت که: «...در اجرای تبصره (یک) ماده واحده قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه ـ مصوب ۱۳۷۵ـ و ضمن ابلاغ هشتمین دفتر فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی به شرح پیوست جهت اجرا انتظار دارد همه و در تمام سطوح توجه ویژه به این موضوع معمول نمایند.»
یک لیست طولانی و بلندبالایی هم پیوست به همین نامه می‌شود که کلمات با همین شکل در آن ارائه می‌‌شوند. این نامه و پیوستش را هم می‌توانید با جستجو در گوگل پیدا کنید.

 

فرهنگستان آنقدرها هم بی اثر نیست...

یادمان باشد که وقتی نقد می‌کنیم، نقدمان منصفانه باشد. فرهنگستان درست است که گاهی کلمات نچسب و دوست‌نداشتنی تصویب کرده و ما مردم که باید از آنها استفاده کنیم، هیچ‌جوره با کلمه ارتباط نمی‌گیریم و حتی مثل امروز که رسانه‌های جمعی بیشتر شده، این عدم علاقه راحت‌تر اعلام می‌شود، اما یک سری تهمت‌ها را نباید باور کنیم.

مثل این که می‌گفتند فرهنگستان تصویب کرده که بگوییم: «درازآویز زینتی» به جای «کروات». یا کلمه «کش‌لقمه» به جای «پیتزا»، یا کلمه «دست به بوق» به جای «تلفن»، یا «خودروی بزرگ جمعی» به جای «اتوبوس» و...

این کلمات را هیچ‌وقت فرهنگستان تصویب نکرده و صرفا یک شوخی یا حتی تمسخری بود که بین مردم رایج شده.

چه خبر از واژه‌های جدید؟

این روزها هم مثل چند ماه گذشته، وقتی فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه جدیدی را از سوی کارگروه واژه‌گزینی معرفی کرده، بازار شوخی با آن داغ شده.

واژه «تصدانه»، جایگزین واژه خارجی «پیکسل» است که به تاکید نسرین پرویزی، از ترکیب واژه‌های pictures و element  ساخته شده و معادل آن، تصویردانه می‌شود؛ اما، چون پیکسل، خلاصه و چکیده شده آن لغت‌هاست (pics+el)، تصویردانه هم شده: تصدانه!

اواخر مهرماه سال جاری بود که، خانم پرویزی در انتخاب واژه «گرایه» به جای ترند گفته بود: «چون ترند شدن به معنی آن است که امری در کوتاه مدت مورد علاقه مردم قرار می‌گیرد و به همین خاطر از گرایش استفاده کردیم و گرایه را ساختیم.»

یا کمی قبل‌تر که اعلام شد به جای واژه «چکاپ» باید از معادل «به‌آزمایی» استفاده کنیم.

با این همه بودجه؟!

هر سال درباره بودجه‌ای که به فرهنگستان زبان و ادب فارسی اختصاص پیدا می‌کند، بحث‌های زیادی می‌شود. بودجه سال ۱۴۰۳ را ببینید:

 آیا بودجه فرهنگستان برای خروجی واژه‌های مصوب هماهنگ است؟

البته که گاهی اوقات از سوی فرهنگستان شکایاتی می‌شود که همین بودجه هم کم است و حتی ما برای پرداخت حقوق به استادان دچار مشکل هستیم و.... بودجه ای با رشد خوبی در هر سال مواجه بوده است. یادمان باشد که واژه‌گزینی فرهنگستان این طور نیست که دو سه شخصیت از استادان بزرگ ما کنار هم بنشینند و یک واژه را تصویب کنند. بلکه فرهنگستان گویا۷۰ گروه تخصصی دارد که هر گروه بین شش تا هشت نفر عضو دارد و خلاصه، به نتیجه رسیدن یک واژه فرایندی طولانی را طی می‌کند. که البته میزان موفقیت آن، حرف دیگری است. همه اعضای فرهنگستان نیز  از سال ۱۳۶۹ تا امروز، یعنی در ۳۵ سال، زیر نظر دو رئیس کار کرده اند و یکی از باثبات ترین مدیریت ها را در این نهاد شاهدبوده ایم.

 

هزینه واژه سازی

البته بد نیست بدانید که در سال ۱۳۹۵ هزینه ساخت هر واژه، چه رایج شود چه نشود، ۳ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان اعلام شده است. حال باید عدد امروز را محاسبه کرد. می شود عددی در حدود ۵۰ میلیون تومان.

واژه های مصوب دیگر؛ آب گشت به معنای گشت و گذار تفریحی روی آب.

آب کاست محسوس؛ در معنی دفع آب از طریق ادرار، مدفوع و عرق.

آبکافت در معنای هیدرولیز.

آبگونپیراشامگی در معنی تجمع مایع آبگون (serous fluid) زلال در کیسۀ غشایی احاطه ‏کنندۀ برون‏شامه قلب. 

امانگاه شکار در همان معنی منطقه محافظت شده از شکار.

احتمال گیرش، در معنی  احتمال وقوع حریق در محلی که ازلحاظ وجود مواد سوختنی مستعد حریق است.

اما این سوال را هیچ وقت نمی‌توان از ذهن‌ها پاک کرد: با چنین بودجه سنگینی، دقیقا خروجی غیر از عدد و رقمی و ملموس فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای پاسداری و توسعه این زبان و ادبیات چیست؟ چه اتفاقی در آنجا رخ بدهد که ما مردم عادی خوشحال باشیم که چنین بخش مهمی از بودجه صرف چنان فرهنگستانی می‌شود؟

به راستی چه مقدار بودجه برای ساختن واژه‌ای به جای پیکسل آن هم با استفاده از واژه عربی تصویر و تلفیقش با واژه فارسی دیگری که نهایتا منجر به تصدانه می شود، باید هزینه شود؟ عجیب نیست اگر بپذیریم گاهی استفاده از ایده ها و واژه سازی‌های مردم عادی جامعه، بسیار بهتر جواب می دهد، بودجه هم لازم ندارد. ضمن این که فرهنگستانی که اولین بار برای کاستن از کلمات عربی موجود در زبان فارسی ایجاد شده بود، حالا راحت ترین روش را در استفاه از انواع کلمات عربی می بیند تا این بار به مدد این زبان، با زبانهای دیگر مقابله کرده و از فارسی صیانت کند.

 

اشتراک گذاری
تور پاییز ۱۴۰۳ صفحه خبر
بلیط هواپیما تبلیغ پایین متن خبر
برچسب ها
مطالب مرتبط
نظرات بینندگان
غیر قابل انتشار: ۲۹
در انتظار بررسی: ۲
انتشار یافته: ۷۱
یسنا
|
Netherlands (Kingdom of the)
|
۰۷:۱۳ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
من حتی رقم بودجه رو نمیتونم....
واقعا این همه پول صرف کلمه ساختن میشه؟

اونم توی کشوری که گیر داروهای کمیابه و کارخونه های کوچیکش ورشکست میشن؟ و کارگرهاش بیکار میشن و دستفروشی و مهاجرت به تهران هرروز بیشتر میشه؟
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۱۲ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
کلمه=واژه
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۲۵ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
آقای محسن پاکروان بیش از شصت هزار واژه پارسی سره ایجاد کرده دانشنامه اش که بدون یک ریال ازینها بهتره ولی حمایت نشده که چاپش کنه واژه های فرهنگستان چرا انقد ضعیفه؟ چرا عربیه همش؟ چرا اکثرا بی معنیه؟ خب از افرادی مثل پاکروان حمایت کنید کتابارو چاپ کنه
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۰:۰۹ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
فرهنگستانی که کلمات عربی را «واژه بیگانه» نمی داند!!!!!
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۰:۳۰ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
از همه با مزه تر، معادل سازی واژگان علمی است.
این فرهنگستان معادل فارسی DNA را «دِنا» برگزیده است!
پلیمر شده «سپار» !
هیدرولیز شده «آب کافت» !
متالولیسم شده « دگرگشت» !
کروموزوم شده «فام تن» !
تیروئید شده «سپردیس» !
فتوسنتز شده «فروغ آمایی» !
و صدها کلمه دیگر!!!!!!!!
nader
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۸:۴۴ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۹
ببخشید معادل فارسی کلمه " موبایل" که دو کلمه هست که یکیش باز بیگانه است" تلفن همراه
، بنظر شما همون یک کلمه بیگانه موبایل بهتر نبود؟Telephone
محمود
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۷:۲۴ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
اگر "ک" مصغر و "ه" تانیث از فرهنگستان گرفته شود کارش لنگ می زند
پاسخ ها
ناشناس
| United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland |
۰۸:۵۲ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
کاف تصغیر درسته
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۷:۳۲ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
میتونستن بذارن " ریز نور"
پاسخ ها
حسین
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۰:۲۰ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
احسنت که بدون هزینه خدا وکیلی بهترین که تا بحال میشد رو پیشنهاد دادی. احسنت
حسین
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۶:۴۶ - ۱۴۰۳/۰۸/۲۰
نوردانه هم بد نیست
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۹:۲۵ - ۱۴۰۳/۰۸/۲۲
توی زمینه فیزیک نور به این کلمه بیشتر نیازه تا پیکسل
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۷:۳۳ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
می تونستن بذارن "نورک"
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۷:۵۴ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
کلی هزینه میشه بعد کلمات زشت رو جایگزین می کنن واقعا که کش لقمه
پاسخ ها
هادی
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۲۶ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
متن رو یه‌بار بخون! نوشته بعضی از واژه ها طنز بوده و مصوب فرهنگستان نیست. مثل همین کش لقمه
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۵۳ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
تصویب نشد
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۷:۵۸ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
مشکل اصلی این است که خارجی ها اختراع و ابداع میکنند ما میخواهیم فقط نام فارسی بزاریم
وقتی خوتون تولید کردید اسم هرچی خواستید بزارید
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۴۱ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
ربطی نداره
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۵۸ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
دقیقاً مثل پیتزا الان ایتالیایی به آبگوشت یه واژه ایتالیایی بگه خوبه پیتزا قشنگیش به پیتزا بودنش هرچند ما کمی تغییر دادیم ولی اصلش همونه
تفکرنقاد
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۲:۳۶ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
درود بر شما
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۵:۳۰ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۷
برای بعضی واژه های سخت که تو زبان فارسی نمی‌چرخد خوبه ولی نه با این روال ، مثلا یارانه خوب جا افتاد مثلا پیامک جا نیوفتاد که هیچ ملت خودشون کردن پیام،
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۷:۵۹ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
علیرغم تلف کردن بودجه و هزینه و پولهای مردم بینوا ، برای مثلا فرهنگستان فارسی که ۷۰ ورصد آن ، برگرفته از زبان فصیح عربیه و زبان کاملاد مونتاژ شده است ، مردم کلمات و واژه های اصلی را همچنان بکار میبرند و وقعی به آن نمیگذارند ..من نشنیدم مثلا کسی به موبایل ، تلفن همراه و یا به هلیکوپتر ؛ چرخ بال بگوید .خودتان را خسته نکنید و بودجه مردم را به کارهای مفیدتر و اولویت دارتر خرج کنید.
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۱۱ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
بالگردنه چرخ بال
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۹:۳۷ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
، بال هلیکوپتر که نمیچرخه
ناشناس
|
Italy
|
۰۸:۰۴ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
یاد ضرب المثل معروف افتادم

برای ما آب نداشته باشد، برای تو که نان دارد.



اینجوری یک عده نورچشمی دارن نون میخورن
ناشناس
|
Germany
|
۰۸:۰۵ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
شهامت تعطیل کردنش را در این اوضاع وانفسا، ندارند.
هر آدم با وجدانی بود، خودش تعطیلش کرده بود
مهرداد
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۸:۳۳ - ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
فرهنگستان در دو موضوع باید پاسخگو باشد یک آیا فقط کلمات انگلیسی بیگانه هستند یا هر کلمه ای غیر از فارسی؟ دوم بعضی کلمات به نام دانشمندان و محققان و به احترام آنها ثبت شده اند آیا جایگزین سازی اینها نشانه فرهنگ است؟
برچسب منتخب
# قیمت طلا # مهاجران افغان # حمله اسرائیل به ایران # انتخابات آمریکا # ترامپ # حمله ایران به اسرائیل # قیمت دلار # سردار سلامی
الی گشت
قیمت امروز آهن آلات
نظرسنجی
عملکرد صد روز نخست دولت مسعود پزشکیان را چگونه ارزیابی می کنید؟