قطر می‌تواند کانال ارتباطی ایران و تحریرالشام باشد/ خط لوله گاز قطر-ترکیه-اروپا در دستور کار است

رهبری دوحه به جای اینکه سوریه پسا اسد را از یک منشور تهدید ببیند، محتاطانه خوشبین است و به وضعیت پیچیده سوریه به عنوان یک فرصت منحصر‌به‌فرد نگاه می‌کند.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «جورجیو کافایرو» در مقاله‌ای نوشت: قطر طی سال‌های متمادی مکانی کلیدی در جهان عرب برای پناهندگان سوری و چهره‌های مخالف بوده است. چندین دهه قبل از شروع جنگ سوریه، دوحه به محل زندگی سوری‌هایی تبدیل شد که از حکومت اسد ناراضی بوده و به این کشور فرار کردند؛ بنابراین پس از انتشار اخباری مبنی بر سقوط دولت بشار اسد طبیعتاً شادی زیادی در پایتخت قطر ایجاد شد.

دوحه اکنون آماده ایفای نقش مهمی در سوریه پس از اسد است. قطر مبالغ هنگفتی را برای گروه‌های مسلحی که برای سقوط اسد در مراحل اولیه درگیری می‌جنگیدند، سرمایه گذاری کرد. در اوایل سال ۲۰۱۲، امیر وقت قطر حتی از دخالت مستقیم نظامیان عرب برای سقوط حکومت سوریه حمایت کرد.

با این حال، قطر از سال‌ها پیش حمایت مادی از گروه‌های شورشی را متوقف کرد. این امر ناشی از کنار آمدن دوحه با مداخله نظامی روسیه در سوریه در سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۶، منافع قطر در بهبود روابط با ایران در جریان محاصره سال ۲۰۱۷ توسط امارات و عربستان سعودی و ضربه زدن به اعتبار ناشی از پیوند‌های دوحه به افراط گرایان خشن در سوریه بود. با این وجود پس از قطع روابط دیپلماتیک با دمشق در ژوئیه ۲۰۱۱، دوحه هرگز دولت اسد را به طور مشروع به رسمیت نشناخت - موضعی که با موضع اکثر پایتخت‌های دیگر عربی در تضاد بود.

بسیاری از کشور‌های عربی با متقاعد شدن به اینکه اسد به این زودی کنار نمی‌رود، روابط خود را با دمشق در اواخر دهه ۲۰۱۰ و اوایل دهه ۲۰۲۰ عادی سازی کردند. امارات متحده عربی رهبری این جبهه را بر عهده گرفت و روابط رسمی خود را با دولت سوریه در دسامبر ۲۰۱۸ احیا کرد، از مارس ۲۰۲۲ میزبان اسد در ابوظبی و دبی بود و به عنوان مرکزی برای عادی سازی مجدد اعراب با دمشق در سال‌های بعد عمل کرد.  

با این حال، قطر قاطعانه در برابر بازسازی روابط کشور‌های عربی با اسد ایستاد و از بازگرداندن روابط رسمی با حکومت وی خودداری کرد. در اجلاس سران اتحادیه عرب در ماه مه ۲۰۲۳ در جده - اولین نشستی که اسد از زمان تعلیق کشورش در سال ۲۰۱۱ در آن شرکت کرد - «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر قبل از سخنرانی رئیس جمهور وقت سوریه از آن خارج شد و موضع دوحه را کاملاً روشن کرد.

برکناری اسد لحظه‌ای اثبات کننده برای دولت قطر بود که معتقد است استقامتش نتیجه داد. مقامات دوحه همیشه استدلال می‌کردند که سوریه بدون انجام اصلاحات و ارائه امتیازات توسط دولت اسد ثبات نمی‌یابد. سقوط اسد بر اعتقاد رهبران قطر مبنی بر اینکه در سمت درست تاریخ در سوریه بوده است، تایید کرد.

 آینده مبهم سوریه

آغاز مثبت روابط قطر با سوریه پس از اسد، اولویت دوحه است. همزمان با ارائه کمک‌های بشردوستانه به سوری ها، مقامات دوحه با گروه تحریر الشام-  شاخه سابق القاعده که جناح غالب در ائتلاف گروه‌هایی بود که به تازگی دولت اسد را سرنگون کردند - در تماس بوده‌اند. پس از برکناری اسد، دوحه اولین خط ارتباطی با این گروه را ایجاد کرد.

در ۱۱ دسامبر، قطر اعلام کرد که قصد دارد سفارت خود در دمشق را بازگشایی کند و عملیات آن شش روز بعد از سر گرفته شود. وزرای خارجه عربستان، ترکیه، روسیه و ایران در نشست دوحه که در ۷ و ۸ دسامبر برگزار شد، توافق کردند که قطر واجد شرایط لازم برای رهبری تلاش‌های کمک‌رسانی به گروه تحریر الشام است و مواضع دوحه ضد اسد را در تمام درگیری‌های سوریه مدنظر قرار می‌دهند.

علاوه بر این، قطر قبلاً به عنوان یک کانال پشتیبان بین رهبر گروه تحریر الشام و تهران عمل کرده است و بر پتانسیل دوحه برای تبدیل شدن به یک پل دیپلماتیک بین مقامات جدید سوریه و دولت‌هایی که متحدان اسد بودند تأکید می‌کند.

با وجود حمایت از اپوزیسیون سوریه در ۱۴ سال آخر حکومت اسد، تیم رهبری قطر زیاد خوشحال نیست. بیانیه‌های رسمی دولت دوحه دارای لحنی محتاطانه است و نسبت به خطرات درگیری و هرج‌ومرج دوباره هشدار می‌دهد، تجاوز اسرائیل به سوریه پس از اسد را محکوم می‌کند و خواستار اجرای قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

قطر اکنون به دنبال فرصت‌هایی برای اعمال نفوذ در «سوریه جدید» است، هرچند به روش‌هایی که منعکس‌کننده تلاش دوحه برای اجتناب از نادیده گرفتن منافع دولت‌های عربی و تصورات تهدید است.  

قطر مایل به همکاری نه درگیری با سایر پادشاهی‌های عربی خلیج فارس در مقابل سوریه پس از اسد است. دوحه از محاصره ۲۰۱۷-۲۰۲۱ درس‌های زیادی آموخت و اکنون به شدت مصمم است که از برهم زدن روابط خود با سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس جلوگیری کند.

علاوه بر این، با وجود ابهامات بی‌شمار پیش رو - هم از نظر آینده سوریه و هم در چهار سال آینده سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا با بازگشت «دونالد ترامپ» به کاخ سفید - دوحه می‌خواهد از برچسب حمایت از اسلام، افراط گرایی یا تروریسم در سوریه اجتناب کند. پیام دوحه به جای اینکه قطر از بازیگر خاصی در سوریه حمایت می‌کند، این است که از مردم سوریه حمایت می‌کند و متعهد به احترام به اراده آنهاست. این موقعیت انعطاف‌پذیری دوحه را هنگام حرکت در چشم‌انداز سیاسی سوریه پس از اسد تضمین می‌کند. این همچنین موضعی است که انتقاد از آن برای دولتمردان غربی دشوار است.

 کریدور انرژی استراتژیک

اگر سوریه بتواند در آینده باثبات شود، احتمالاً یک طرح خاموش برای اتصال میادین گاز طبیعی قطر به اتحادیه اروپا (EU) احیا خواهد شد. این طرح که به پروژه خط لوله قطر-ترکیه معروف است، شامل انتقال گاز طبیعی قطر از طریق خط لوله‌ای است که از طریق عربستان سعودی، اردن و سوریه به ترکیه می‌گذرد که به عنوان یک هاب انرژی به بقیه اروپا متصل می‌شود.

این طرح ابتدا در سال ۲۰۰۹، دو سال قبل از شروع بحران سوریه طراحی شد. اما دولت اسد آن را رد کرد، ظاهراً برای تامین منافع مسکو در حفاظت از صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا. تنها دو روز پس از سقوط اسد، «آلپ ارسلان بایراکتار»، وزیر انرژی ترکیه آمادگی آنکارا را برای احیای این پروژه خط لوله گاز طبیعی قطر-ترکیه ابراز کرد.

کانال احتمالی بین واشنگتن و دمشق

قطر می‌تواند خود را به عنوان یک پل حیاتی بین گروه تحریر الشام و دولت ترامپ بیابد، شاید تا حدودی شبیه به نقش قطر به عنوان مذاکره کننده اصلی بین دولت‌های غربی و طالبان. اگر واشنگتن گروه تحریر الشام را در آینده نزدیک از فهرست گروه‌های تروریستی حذف نکند و در نتیجه توانایی خود را برای تعامل مستقیم با مقامات جدید دمشق محدود کند، کاخ سفید ممکن است موضع دوحه را برای منافع ایالات متحده آمریکا مفید بداند.

با این وجود، رویکرد ترامپ در قبال سوریه زیر یک علامت سوال بزرگ قرار دارد. هنوز مشخص نیست که آیا دولت آینده ایالات متحده آمریکا و قطر در سوریه با یکدیگر همراه خواهند بود یا خیر. با توجه به اینکه دوحه به دنبال ایفای نقش مهمی در بازسازی این کشور جنگ زده است، تحریم‌های مرتبط با سوریه و نام‌گذاری تروریسم بر گروه تحریر الشام می‌تواند حساس‌ترین موضوعاتی باشد که قطر و ایالات متحده در اوایل دور دوم ریاست جمهوری ترامپ درباره آن بحث می‌کنند.

شکی نیست که چالش‌هایی پیش روی سوریه قرار دارد. سیاست گذاران در دوحه و اساساً تمام پایتخت‌های عربی دیگر نگران آینده نامشخص سوریه و خطرات بی شمار بی ثباتی و درگیری در این کشور هستند. با این وجود در میان همه کشور‌های عربی، قطر کمترین مشکل را از سقوط دولت اسد توسط گروه تحریر الشام دارد. رهبری دوحه به جای اینکه سوریه پسا اسد را از یک منشور تهدید ببیند، محتاطانه خوشبین است و به وضعیت پیچیده سوریه به عنوان یک فرصت منحصر‌به‌فرد نگاه می‌کند.