ترکیه می‌داند ایران هنوز برگ‌های برنده‌ای در سوریه بعد از اسد دارد/ آنکارا به دنبال احداث پایگاه نظامی در سوریه است

سیاست خارجی اسرائیل در قبال سوریه پس از اسد می‌تواند نقش مهمی در هم‌راستا شدن منافع ترکیه و ایران ایفا کند. در این مرحله، مشخص نیست که آیا لفاظی‌های ضداسرائیلی رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، به اقدامات ملموس‌تری تبدیل می شود یا این اقدامات چگونه به اجرا در می آید.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، اندیشکده «شورای آتلانتیک» آمریکا در مقاله‌ای به بررسی روابط ایران و ترکیه بعد از سقوط دولت بشار اسد در سوریه پرداخته که در ادامه آمده است.

لازم به ذکر است انتشار مقالات اندیشکده‌های خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

روابط پیچیده ترکیه و ایران را می‌توان بهترین‌گونه به عنوان «رقابت تعاونی» توصیف کرد. این دو کشور ارتباطات تجاری مهمی دارند و منافع شان در چندین مسئله هم پوشانی دارد، از مخالفت با جنگ اسرائیل علیه غزه و بمباران سوریه گرفته تا حمایت از قطر در دوران محاصره ۲۰۱۷-۲۰۲۱. 

ترکیه همچنین نقش کلیدی در کمک به ایران برای کاهش تاثیر تحریم‌های غربی ایفا کرده است. اما با توجه به اینکه آنکارا و تهران هر دو تمایل دارند نقش‌های بیشتری در خاورمیانه ایفا کنند، در برخی مواقع نیز رقابت و تنش‌های زیادی در روابط دوجانبه‌شان مشاهده شده است.

با سقوط نظام هم‌پیمان ایران در سوریه در اواخر سال گذشته و جایگزینی آن با یک نظم سیاسی متمایل به ترکیه در دمشق، دینامیک‌های سیال سوریه حداقل در حال حاضر، تعادل قدرت در شام را به نفع آنکارا تغییر داده و نفوذ تهران را ضعیف کرده است. 

تحولات سوریه ممکن است روابط ایران و ترکیه را پیچیده‌تر کند، به ویژه با توجه به اینکه تهران معتقد است سیاست‌های ترکیه در سوریه تهدیدی برای منافع ایران است. 

سیاست‌گذاران ترکیه احتمالاً نگران دخالت ایران در سوریه هستند که می‌تواند تأثیرات منفی بر انتقال شکننده این کشور بگذارد و منافع ترکیه را تهدید کند.

با این حال، ترکیه و ایران می‌توانند تنش‌های خود را در خصوص سوریه مدیریت و تقسیم‌بندی کنند به گونه‌ای که از درگیری‌های آشکار میان آنها جلوگیری شود. علاوه بر این، اگر تنش‌های ترکیه و اسرائیل در رابطه با سوریه ادامه یابد، ممکن است حتی دلیلی برای انتظار هماهنگی میان ایران و ترکیه در سوریه وجود داشته باشد.

با سقوط بشار اسد، ترکیه به عنوان «برنده بزرگ» در سوریه ظاهر شد و سیاست‌مداران ایرانی نگران برخی تبعات گسترده‌تر این موضوع برای منافع استراتژیک تهران هستند. با ظهور یک دولت سنی اسلام‌گرا در دمشق که ایران را تهدیدی جدی برای منطقه می‌داند و وعده می‌دهد که از جریان یافتن تسلیحات ایرانی از طریق سوریه جلوگیری کند، تهران نگرانی‌هایی درباره آینده حزب‌الله دارد، گروهی که مدت‌ها نقش حیاتی در محور مقاومت تحت رهبری ایران ایفا کرده است. 

گرایش سوریه به نفع ترکیه چه زمان رخ داد؟

رسانه‌های نزدیک به دولت ایران به طور مکرر ترکیه را متهم می‌کنند که با ایالات متحده و اسرائیل همکاری کرده تا اسد را سرنگون کند؛ بخشی از نقشه‌ای بزرگ تر برای تقویت غرب و اسرائیل و تضعیف ایران. از زمان سقوط اسد در اواخر سال گذشته، تعدادی از مقامات ایرانی ترکیه را به دلیل نقش آن در تسهیل صادرات نفت جمهوری آذربایجان به اسرائیل در حین جنگ غزه، مورد انتقاد قرار داده‌اند و بر این باورند که آنکارا مسئولیت‌هایی در خصوص رنج فلسطینی‌ها دارد.

گرایش سوریه به نفع ترکیه پس از آن رخ داد که آنکارا نفوذ خود را در قفقاز جنوبی با وقوع جنگ قره‌باغ ۲۰۲۰ افزایش داد، جنگی که قدرت ائتلاف آذربایجان و ترکیه را به نمایش گذاشت و در عین حال نگرانی‌های ژئوپولیتیکی و امنیتی زیادی برای تهران به وجود آورد.

ترکیه مصمم است که به شورشیان اسلام‌گرا که به حاکمان دمشق تبدیل شده‌اند کمک کند تا کنترل خود را بر سراسر سوریه تحکیم کنند. آنکارا پتانسیل تشکیل یک دولت واحد و قوی در سوریه را با یک دولت طرفدار ترکیه در قدرت می‌بیند که با منافع بلندمدت ترکیه همسو است. 

نویسنده مقاله مدعی است: ترکیه از احتمال حمایت ایران از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و یگان‌های مدافع خلق (YPG) که گروه مسلح فعال در سوریه است و از منظر امنیتی بیشترین نگرانی را برای آنکارا ایجاد می‌کند، نگران است!

سیاست‌گذاران ترکیه همچنین وضعیت در لاذقیه، طرطوس و دیگر مناطق غربی سوریه را رصد می‌کنند، جایی که در صورت ادامه تجزیه کشور، یک دولت خودمختار علوی‌محور تحت حمایت ایران می‌تواند تشکیل شود و دولت جدید در دمشق را از بخش عمده‌ای از سواحل مدیترانه‌ای کشور قطع کند.

سابقه‌ای برای مدیریت تنش‌ها

هرچند ترکیه در سوریه به هزینه ایران و روسیه نفوذ بیشتری پیدا کرده است، آنکارا می‌داند که تهران در سوریه پس از اسد نیز ابزار‌هایی در اختیار دارد که می‌تواند چالش‌هایی برای ترکیه ایجاد کند و دولت جدید سوریه را در میانه انتقال شکننده‌اش تضعیف کند. 

در این زمینه، ترکیه و ایران احتمالاً تمایل دارند که از تبدیل تنش‌های سوریه‌ای خود به دشمنی‌های علنی در روابط دوجانبه جلوگیری کنند و حتی ممکن است به دنبال راه‌هایی برای پیشبرد منافع مشترک از طریق همکاری باشند.

برای این موضوع سابقه‌ای وجود دارد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۷، ترکیه، ایران و روسیه در قزاقستان برای فرایند آستانه (یک فروم برای صلح در سوریه) گرد هم آمدند. البته واقعیت جدید در سوریه با وضعیت این کشور در سال ۲۰۱۷ متفاوت است، اما فرایند آستانه نشان داد که چگونه آنکارا و تهران با وجود منافع متضاد در بحران سوریه، می‌توانند به عنوان دو قدرت منطقه‌ای گرد هم بیایند و گفت‌وگویی را برای حل بحران آغاز کنند. هرچند فرایند آستانه نتواست جنگ سوریه را حل کند، اما این فرمت به اعتبار خود، به کاهش خشونت‌ها در سوریه منجر شد.

پتانسیل هماهنگی

سیاست خارجی اسرائیل در قبال سوریه پس از اسد می‌تواند نقش مهمی در هم‌راستا شدن منافع ترکیه و ایران ایفا کند. در این مرحله، مشخص نیست که آیا لفاظی‌های ضداسرائیلی رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، به اقدامات ملموس‌تری تبدیل می شود یا این اقدامات چگونه به اجرا در می آید.

با این حال، ترکیه و دولت جدید سوریه در حال بررسی یک توافق نظامی هستند که می‌تواند شامل پایگاه‌های هوایی ترکیه در سوریه باشد. این ممکن است تنش‌هایی بین ترکیه و اسرائیل ایجاد کند که می‌تواند به روش‌های مختلفی بروز یابد. حتی اگر در حال حاضر برخورد نظامی ترکیه و اسرائیل در خاک سوریه بعید به نظر برسد، تشدید اصطکاک بین این دو متحد ایالات متحده احتمالاً به نفع منافع ایران خواهد بود.

گیدئون ساعر، وزیر امور خارجه اسرائیل، به تازگی آنکارا را به تسهیل جریان‌های مالی ایران به حزب‌الله لبنان متهم کرده است. اگر این موضوع درست باشد، به این معناست که ترکیه به ایران کمک می‌کند تا نفوذ خود را در شرق مدیترانه حفظ کند. 

ایالات متحده همچنین یک شرکت ترکیه‌ای و مدیرعامل آن را به دلیل «ارائه حمایت مالی حیاتی» به یک شبکه مالی که بین ایران و حزب‌الله فعالیت می‌کند، تحریم کرده است. 

برخی از کارشناسان اشاره کرده‌اند که از زمان سقوط اسد، ایران ممکن است به دنبال فضای هوایی ترکیه باشد تا مسیر‌های جایگزینی برای انتقال تسلیحات به حزب‌الله پیدا کند. با این حال، مشخص نیست که آنکارا هرگز موافقت کند که این نقش را برای ایران و حزب‌الله ایفا کند.

نگاهی به آینده، انتقال شکننده در سوریه قرار است نفوذ منطقه‌ای آنکارا را به گونه‌ای تقویت کند که روابط حساس ترکیه با ایران را پیچیده‌تر کند. 

در حالی که دولت ترامپ قطعاً خواهان این است که نفوذ ترکیه در سوریه به عنوان یک سد در برابر ایران عمل کند، به نظر نمی‌رسد آنکارا به گونه‌ای با جمهوری اسلامی برخورد کند که کاملاً با هر دستورکار «فشار حداکثری» تحت رهبری ایالات متحده همسو باشد. 

با توجه به منافع خود در جلوگیری از خصومت‌ها با ایران، سیاست‌گذاران در آنکارا احتمالاً از تعادل جدید قدرت در سوریه بهره‌برداری خواهند کرد، در حالی که همچنان گفت‌وگوی مفیدی با ایران حفظ کرده و نگرانی‌های امنیتی ایران در خصوص مسائل مربوط به سوریه را در نظر خواهند گرفت.