اینکه اتفاقات و حتی فجایعی مانند نابینا شدن ۹ شهروند در اتاق عمل یک بیمارستان، حتی بعد از ۹۰ روز هم به عذرخواهی ساده مسئولان مربوطه منجر نمی‌شود، علاوه بر جنبه‌های روانشناختی، ریشه در درک وارونه از کلید واژه مسئولیت و مسئولیت‌پذیری نیز دارد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی تابناک، سؤال این روز‌های افکار عمومی، مبتنی بر نظرات ارسالی به خبر‌های بیمارستانی اخیر و تماس‌های مردمی، این است که چرا مدیران - از پایین به بالا - هیچ‌کدام عذرخواهی نکردند و اتفاقاً تند و تیز هم حرف زدند؟
داستان مسئولیت
بهترین تعریف از مسئولیت را می‌توان از فرمایشات امیر مؤمنان حضرت علی(ع) دریافت که مسئولیت را بار گرانی بر روی دوش فردی می‌داند که آن را می‌پذیرد و این امانتی است که باید در برابرش پاسخگو باشد.
از همین روست که انسان‌های بزرگ و شریف، یا این بار را بر دوش نمی‌گیرند و یا با اکراه تمام مجبور به پذیرش می‌شوند. اما آنکه مسئولیت را دروازه‌ای به سوی قدرت و ثروت می‌بیند، همه بار‌ها را بر دوش مردمی می‌اندازد که این امانت را به او داده‌اند.
چرا به شما میدان داده ایم؟
به راستی اگر قرار بر پاسخگو نبودن مسئولین و مسئولیت‌ناپذیری باشد، چرا باید مردم اختیار شئون مهم زندگی‌شان را به آنها بسپارند؟ کدام عقل سلیمی می‌پذیرد که عده‌ای را بیاورند و بالای سر خود قرار دهند که به او فرمان بدهند و هیچ‌گاه میلی به پاسخ به چرایی‌ها و چگونگی‌ها نداشته باشند؟ مگر مردم دنبال وبال گردن می‌گردند؟
این دقیقاً همان چیزی است که کفر بزرگ در برابر فرمایشات حضرت علی (ع) است و از بس این روند تکرار شده است، تبدیل به عادت شده و آقایان و خانم‌های مسئول، تشنه‌کام برای رسیدن به قدرت هستند.
ملت فقط زمانی به شما قدرت می‌دهد که این قدرت را در راستای منافع و حقوق آنها اعمال کنید، نه علیه آنها. چنین مسئولی طبیعی است که عذرخواهی نکند و آن را بلد نباشد. ۹۰ روز که سهل است، او ۹۰۰ روز هم بگذرد نخواهد فهمید خیانتی و بالاتر از آن جنایتی در حق امانتی بزرگ مرتکب شده است.
هر انسانی که خطا می‌کند خود را منزه نمی‌داند و پس از آن دست به عذرخواهی می‌زند. این موضوع آنقدر جا افتاده است که حتی در میان کودکان نیز این قاعده وجود دارد، اما در میان برخی از مدیران در جامعه ایران انگار عذرخواهی حکم لاینفع دارد.
ژاپنی ها اشتباه می کنند؟
در بسیاری از جوامع توسعه‌یافته مانند ژاپن، مدیران و حتی سیاستمداران آن کشور بابت کوچک‌ترین مسائل پیش‌آمده از شهروندان عذرخواهی میکنند. به عنوان مثال، چند ماه پیش بود که در یکی از شهر‌های ژاپن، قطار بین‌شهری حدود ۱۰ دقیقه دیرتر به مقصد رسید و مسافران تنها ۱۰ دقیقه معطل شدند؛ رویکرد مسئولان راه‌آهن آن شهر به قدری ستودنی بود که رفتار آنها در دنیا رسانه‌ای شد. مسئولان ژاپنی برای تأخیر ۱۰ دقیقه‌ای قطار تا کمر در مقابل مسافران و شهروندان بابت عذرخواهی خم شدند، اما در ایران نه تنها چنین رفتار مسئولانه‌ای را شاهد نیستیم، بلکه برخی از مدیران و مسئولان اشتباهات خود را به یکدیگر «پاسکاری» میکنند و به قول امروزی‌ها، خطا‌های خود را گردن نمی‌گیرند.
امان از نگاه
به عنوان نمونه در آخرین اتفاق ناگوار در کشور؛ ۹ بیمار در «بیمارستان نگاه» در یک روز نابینا شدند و پس از آن هیچ مسئولی اشتباه خود را متوجه نشد و حتی دریغ از یک عذرخواهی! در بیمارستان متعلق به معاون رئیس‌جمهور نیز اتفاقی مشابه رخ داد، اما سکوت، پیشه دو پزشک بود و دیگر هیچ.
در لابلای پرداختن به اصل موضوع قربانیان حوادث و قصورات بیمارستانی، با یک روانشناس درباره ریشه‌های عذرخواهی نکردن عمده ما ایرانیان و به‌ویژه اکثریت مسئولان گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
عذرخواهی نشان‌دهنده بلوغ فکری
ساناز فتوره‌چی، دکتری روانشناسی تربیت مدیران، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اجتماعی تابناک اظهار کرد: عذرخواهی یکی از ارزشمندترین رفتار‌های انسانی است که نشان‌دهنده بلوغ، صداقت و مسئولیت‌پذیری افراد است. فرهنگ عذرخواهی به این معناست که فرد بپذیرد اگر در انجام مسئولیت‌های خود کوتاهی کرده یا اشتباهی مرتکب شده، به‌جای انکار یا فرافکنی، صادقانه به آن اعتراف کرده و در حد توان خود برای جبران تلاش کند. هرچند برخی اشتباهات ممکن است جبران‌ناپذیر باشند، اما مسئولیت‌پذیری و تلاش برای جبران حتی به شکل نسبی، می‌تواند آثار مثبت فراوانی در جامعه ایجاد کند. این فرهنگ نه‌تنها یک رفتار فردی، بلکه بازتابی از زیرساخت‌های روانی، تربیتی و اجتماعی هر جامعه‌ای است.
اهمیت و نقش خانواده
وی افزود: نقش خانواده در شکل‌گیری فرهنگ عذرخواهی بی‌بدیل است. والدین به‌عنوان نخستین الگوی رفتاری کودکان، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به این رفتار دارند. آلبرت بندورا، روانشناس معروف، در نظریه یادگیری مشاهده‌ای خود تأکید می‌کند که انسان‌ها از طریق مشاهده رفتار دیگران یاد می‌گیرند. کودکانی که والدین مسئولیت‌پذیری دارند و شاهد هستند که والدینشان هنگام اشتباه صادقانه عذرخواهی میکنند، این رفتار را به‌عنوان یک الگوی مثبت پذیرفته و در شخصیت خود نهادینه میکنند. از سوی دیگر، اگر والدین رفتار‌های خود را انکار کرده یا در مواجهه با اشتباهات خود بهانه‌جویی کنند، کودکان نیز همین الگو‌ها را فرا می‌گیرند.
فرافکنی
این روانشناس گفت: رفتار والدین با کودکان در مواجهه با اشتباهات آنها نیز تأثیر بسزایی دارد. اگر کودکی به دلیل اشتباه خود، به‌جای اصلاح و آموزش، با تحقیر یا تنبیه شدید مواجه شود، به‌تدریج مکانیزم‌های دفاعی مانند انکار یا فرافکنی را برای محافظت از خود در برابر اضطراب و شرم توسعه می‌دهد. این مکانیزم‌ها می‌توانند تا بزرگسالی ادامه یابند و فرد را از پذیرش اشتباهات و عذرخواهی بازدارند. چنین افرادی در بزرگسالی ممکن است به‌جای مسئولیت‌پذیری، به دنبال مقصر جلوه دادن دیگران باشند یا از مواجهه با اشتباهات خود طفره بروند.
وی افزود: این الگو‌ها به‌مرور در جامعه نیز گسترش می‌یابند. اگر خانواده به‌عنوان نهاد نخستین اجتماعی‌شدن، نتواند فرهنگ عذرخواهی را نهادینه کند، مدارس و دیگر نهاد‌های اجتماعی نیز که خود تحت تأثیر همان ساختار معیوب تربیتی قرار دارند، نمی‌توانند این کمبود را جبران کنند. به این ترتیب، مشکلاتی که از دوران کودکی آغاز شده‌اند، در سطح جامعه بازتولید شده و به یک "ناخودآگاه جمعی معیوب" تبدیل می‌شوند. نتیجه این روند، جوامعی است که در آنها افراد نه‌تنها مسئولیت‌پذیر نیستند، بلکه از پذیرش اشتباهات خود به‌عنوان ضعفی که تصویرشان را خدشه‌دار می‌کند، اجتناب می‌ورزند.
مدیران خودشیفته عذرخواهی بلد نیستند!
ساناز فتوره‌چی، دکترای روانشناسی، بیان می‌کند که برخی افراد به دلیل ویژگی‌های شخصیتی مانند خودشیفتگی، از پذیرش اشتباهات خود سر باز می‌زنند. این افراد معمولاً به دنبال حفظ تصویری بزرگ از خود هستند و تصور میکنند عذرخواهی آنها را کوچک جلوه می‌دهد. این نگرش مانع از رفتار‌های مسئولانه و بالغ می‌شود و باعث انکار یا نسبت دادن اشتباهات به دیگران می‌گردد.
فتوره‌چی ادامه می‌دهد که ساختار‌های مدیریتی و اجتماعی نیز در شکل‌گیری فرهنگ عذرخواهی تأثیر دارند. رهبران جامعه به‌عنوان الگو‌های عمومی، نقش کلیدی در انتقال ارزش‌های اخلاقی دارند. وقتی مسئولان در قبال اشتباهات خود عذرخواهی میکنند، این رفتار به‌عنوان یک ارزش در جامعه پذیرفته می‌شود. اما اگر مسئولان از پذیرش اشتباهات خود اجتناب کنند، این رفتار به هنجار اجتماعی تبدیل می‌شود و سایرین نیز از مسئولیت‌پذیری فراری می‌شوند.
پیش به سوی ترویج فرهنگ عذرخواهی
فتوره‌چی تأکید می‌کند که ترویج فرهنگ عذرخواهی نیازمند زمان، آموزش و تلاش مستمر است. این فرهنگ باید از خانواده‌ها آغاز شود و به‌تدریج در مدارس و نهاد‌های اجتماعی تقویت گردد. آموزش مهارت‌های اجتماعی و مسئولیت‌پذیری به کودکان و نوجوانان می‌تواند گامی مؤثر باشد. همچنین، تقویت نهاد‌های آموزشی برای ارائه الگو‌های مثبت و نقد سازنده رفتار‌های نامطلوب، نقش مهمی در تغییر این ساختار‌ها دارد.
وی در نهایت خاطرنشان می‌کند که هر فرد می‌تواند با اصلاح رفتار‌های خود و پذیرش مسئولیت، نقشی در ترویج این فرهنگ ایفا کند. عذرخواهی نه‌تنها نشانه ضعف نیست، بلکه نشان‌دهنده شجاعت و بلوغ فکری است. اگر هر فرد این رفتار را به‌عنوان یک ارزش درونی بپذیرد، جامعه‌ای خواهیم داشت که افراد آن به دلیل باور به اهمیت مسئولیت‌پذیری، اشتباهات خود را می‌پذیرند و برای جبران آنها تلاش میکنند.
چقدر زیاده فاصله ما با ساده ترین اصول انساتی 
عذر خواهی نکنید . لازم نیست