بازی روس‌ها در میدان سیاست ایران و آمریکا
روی کار آمدن ترامپ و افزایش تنش بین ایران و آمریکا فرصتی برای روس‌ها فراهم کرده تا از ظرفیت میانجیگری خود در میدان پر تنش سیاست این دو کشور استفاده کرده و بر ارزش نقش استراتژیک خود در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی بیافزایند که به گونه‌ای با جنگ اوکراین مخدوش شده بود.
اما موفقیت نقش روس‌ها در پرونده‌هایی همچون مذاکرات هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای بستگی به سیاست آنها در برقراری تعادل بین دو اصل ضرورت تقویت روابط دوجانبه با ایران و عملکرد آنها در نظم سلسله مراتبی جهانی مورد نظر خود دارد.
از نگاه روسیه نظم جاری غربی بدون رضایت همه کشور‌ها و در زمان خاص خود بوجود آمده و اکنون که شرایط تغییر کرده هر کشوری باید سهم برابر و انفرادی خود را در اداره جهان داشته باشد. به این لحاظ، نظم جدید باید انعکاسی از فرصت‌ها و نه مشکلات باشد و مهمتر اینکه دنیای جدید نیاز به هژمونی مثل آمریکا ندارد.
چنین نگاه انتقادی به نظم قواعد-محور غربی به رهبری آمریکا به ویژه بعد از جنگ اوکراین که روس‌ها به گونه‌ای آن را یک جنگ تمدنی می‌دانند در نزد روس‌ها تقویت شد. روس‌ها برای تقویت جایگاه سنتی خود به عنوان یک قدرت بزرگ در سیاست جهانی، مفاهیمی همچون «دولت تمدنی»، «اکثریت جهانی»، و «جنوب جهانی» را وارد ادبیات روابط بین الملل کردند تا جایگاه کشور‌های غیرغربی را در نظم جاری و هژمونیک غرب-محور تقویت کنند.
در این چارچوب، نوع جدیدی از «واقع گرایی سیاسی» دولت-محور با تمرکز بر بهره برداری از عملکرد سلسله مراتبی در سیستم بین الملل در رویکرد سیاست خارجی روسیه تقویت شده است. بر این مبنا، روسیه از ابزار‌ها و قواعد سازمان ملل متحد و به ویژه رکن اصلی آن یعنی شورای امنیت در قالب تامین منافع ملی و تقویت روابط دو جانبه و چند جانبه خود با سایر کشور‌ها استفاده می‌کند.
این در شرایطی است که رقیب اصلی روسیه یعنی آمریکا، به ویژه در دوره ترامپ، تمایل چندانی به مداخله در امورات جهانی و حتی منطقه‌ای نداشته و همین تحول کشور‌هایی همچون عربستان، ترکیه، هند و ... را به سمت اتخاذ سیاست خارجی مستقل سوق داده است. در همین ارتباط، سعودی‌های اکنون میزبان مسکو و واشنگتن برای میانجیگری در موضوعات مهم منطقه‌ای هستند. ریاض از رفتار پادگانی و هژمونی طلبانه رژیم اسرائیل بعد از جنگ غزه شدیدا احساس خطر می‌کند و لذا خواهان مدیریت ثبات و پرهیز از هرگونه جنگ احتمالی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران است.
در چنین شرایطی، مسکو در موضع انتخاب بین تهران و واشنگتن قرار نمی‌گیرد، چون چنین سیاستی تعادل بین دو اصل فوق در سیاست خارجی روسیه را بهم می‌زند. بنابراین خروجی میانجیگری روسیه از یک منظر واقع گرایانه باید گرفتن «خط وسط» برای تامین منافع دو طرف باشد. پویایی یک میانجیگری موفق متمرکز بر مزیت تاثیرگذاری روس‌ها بر ترامپ به نفع ایران و نه الزاما معامله احتمالی با آمریکا بر سر کشورمان به نفع برقراری صلح در اوکراین است. روس‌ها کاملا آگاهند که ایران یک قدرت مستقل و سرسخت منطقه‌ای است و در هر زمانی که اراده کند می‌تواند مذاکرات را متوقف نماید. تاکید و گرایش شدید ترامپ در رسیدن به یک توافق هسته‌ای در کوتاه مدت در مصاحبه اخیر و اشاره به ارسال نامه‌ای به رهبری ایران، دست روس‌ها را در این میانجیگری احتمالی بازتر می‌کند.
سیاست روسیه در مذاکره احتمالی بین ایران-آمریکا پرهیز از جنگ و همزمان عدم گرایش کامل ایران به غرب است. این سیاست به نوعی با مواضع فعلی ایران همخوانی دارد که خواهان کاهش تنش در روابط خارجی و همزمان عدم مذاکره مستقیم با آمریکا است. برای روس‌ها ایران یک «دولت تمدنی» در نظر گرفته می‌شود که در برابر نظم لیبرال-دمکراسی غرب به رهبری آمریکا ایستاده است؛ بنابراین تقویت ایران در خط ائتلاف غیرغربی برایشان اهمیت فراوانی دارد.
همزمان، تحریم‌های آمریکا علیه ایران به ضرر روسیه به ویژه در توسعه روابط اقتصادی با کشورمان بوده است و لذا روس‌ها خواهان رفع یا تعدیل آنها هستند، اما نه به شکلی یا حدی که ایران کاملا به سمت غرب گرایش پیدا کند. اکنون تحریم‌های غرب علیه ایران فراتر از حوزه نفت و گاز، (در سال‌های اخیر ایران و روسیه در این حوزه از حالت رقابتی سنتی خارج و به نوعی هماهنگی رسیده‌اند)، در حوزه‌هایی همچون تبادلات اقتصادی و انتقال کالا، مکانیسم انتقال مالی (چون بوروکراسی حاکم بر بانک مرکزی دو کشور همچنان متمرکز بر سیستم دلار است)، دیپلماسی کریدوری، همکاری کامل تسلیحاتی، حوزه فناوری و ... به منافع تجاری روسیه ضربه می‌زند. همین امر به روسیه انگیزه می‌دهد تا به تعادلی در حفظ میانجیگری احتمالی به نفع ایران به عنوان یک نیروی کمکی در راستای منافع خود برسد.
واقعیت این است که روسیه بازیگر اقتصادی جدی در سطح جهانی نیست و ادعایی هم در این زمینه (برخلاف چین) ندارد. این کشور با فروش گاز و نفت، صدور تسلیحات پیشرفته، و صدور تکنولوژی هسته‌ای زندگی خود را جلو می‌برد. تراز تجارت دوجانبه ایران و روسیه هم چندان بزرگ نیست، اما این کشور در حوزه سیاست خارجی بر اساس اصول و قواعد سیستمیک و نظم مورد نظر خود عمل می‌کند.
به عنوان نمونه، روسیه به دنبال ایجاد مکانیسم‌های جدید امنیتی برای تقویت یک دنیای چند قطبی و خارج از هژمونی غربی است. به این لحاظ، روسیه در موضوع حفظ قوه بازدارندگی و برنامه موشکی ایران در هرگونه میانجیگری احتمالی در برابر آمریکا کوتاه نمی‌آید.
در موضوعات منطقه‌ای هم روس‌ها به ضرر منافع ایران عمل نخواهند کرد، به ویژه که جنگ اوکراین و دیوار تحریم‌های غربی گرایش اقتصادی این کشور را به سمت مناطق جنوبی و شرقی (ایران، هند و چین) هدایت و گرایش به منطقه گرایی اقتصادی را در سیاست خارجی این کشور تقویت کرده است.
به دلیل شرایط جاری منطقه‌ای و بین المللی و بنا به جبر، روسیه روابط با ایران را در چارچوب روابط بزرگتر خاورمیانه‌ای خود و به ویژه با اعراب تنظیم می‌کند. به واقع، روس‌ها از زاویه نگاه کلان سلسله مراتبی و نظم جهانی مورد نظر خود روابط با ایران را تنظیم می‌کنند. این امر الزاما به معنای بازی دوگانه روس‌ها در میدان سیاست ایران به نفع اعراب یا غربی‌ها نیست. از این دیدگاه، سیاست خارجی ایران باید قادر به متعادل کردن مثلث روابط ایران-روسیه-جهان عرب از یک سو و مدیریت این مثلث در روابط با معادله غرب و آمریکا در منطقه از سوی دیگر باشد. از یک نگاه واقع گرایانه، سیاست خارجی ایران باید از زاویه نگرش روس‌ها به نظم جهانی در حال گذار در پی تامین منافع ملی خود باشد.
نهایتا، میانجیگری احتمالی روسیه بین ایران و آمریکا فرصت خوبی هم برای ایران و هم برای روسیه است. روسیه می‌تواند با ایجاد تعادل بین دو اصل سیاست خارجی خود، یعنی تاکید همزمان بر اصل تقویت همکاری دو جانبه با ایران و تمرکز بر نظم سلسله مراتبی شورای امنیت، راه حل مسالمت آمیزی برای پرونده هسته‌ای ایران پیدا کند.
این تحول هرچند بر ارزش استراتژیک نقش روسیه در میدان‌های سیاست منطقه‌ای و جهانی به ویژه در موضوع مذاکرات صلح اوکراین می‌افزاید، اما همزمان فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا از ظرفیت‌های مذاکراتی روسیه که هوشمندانه، روند-محور و مرحله‌ای است در شرایطی که امکان مذاکره مستقیم با آمریکا وجود ندارد یا بسیار سخت است استفاده کند. این میانجیگری اگر محدود به مذاکرات هسته‌ای و با حضور غیرمستقیم ایران در یک قالب سه جانبه صورت پذیرد، قابلیت تبدیل به یک بازی «برد-برد» برای همه طرف‌های ذینفع را دارد.
سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.