علت‌های تغییر شرایط در دور دوم ترامپ
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده پنج‌شنبه اعلام کرد شبکه‌ای را که نفت ایران را به ارزش صدها میلیون دلار جابه‌جا می‌کند، تحت تحریم قرار داده است.
به گزارش تابناک به نقل از همشهری آنلاین؛ این تحریم‌ها، که توسط دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (OFAC) اعمال شده، یک تبعه هندی ساکن امارات به نام جاگویندر سینگ برار—مالک چندین شرکت کشتیرانی با ناوگانی شامل حدود ۳۰ کشتی که بخشی از "ناوگان سایه" ایران هستند—و شرکت‌های مرتبط در چین، هند و امارات را هدف گرفته است. این اقدام در راستای سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران صورت می‌گیرد، سیاستی که در دور اول ریاست‌جمهوری او صادرات ایران را به زیر ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داد. اما با خرید ۱.۷۴ تا ۱.۹۱ میلیون بشکه در روز توسط چین در فوریه و مارس ۲۰۲۵، آیا این تحریم‌ها هنوز مؤثرند؟
وزارت خزانه‌داری اعلام کرد این شبکه، نفت ایران را به پالایشگاه‌های خصوصی چین (معروف به تیپات‌ها) منتقل می‌کند. برایان نلسون، معاون امور تروریسم و اطلاعات مالی، پنج‌شنبه گفت: هدف ما قطع منابع مالی ایران برای فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده است."این کشتی‌ها با روش‌هایی نظیر خاموش کردن ردیاب‌ها، تغییر پرچم و جعل اسناد (مانند معرفی نفت ایران به‌عنوان نفت مالزی) عمل می‌کنند.
گزارش مؤسسه کپلر در ۴ مارس ۲۰۲۵ نشان داد تحریم‌های قبلی (۷ فوریه ۲۰۲۵) هزینه‌های لجستیک را از ۲ به ۴ دلار به ازای هر بشکه افزایش داد، اما فروش متوقف نشد. تحریم جدید نیز احتمالا فشار مشابهی وارد می‌کند، اما تیپات‌ها—که ۸۰ درصد نفت ایران را خریداری می‌کنند—با معاملات مبتنی بر یوان و عدم اتصال به سیستم بانکی آمریکا، آسیب‌پذیری محدودی دارند.
دقیقا برای کشتی تحریم‌زده چه اتفاقی می‌افتد؟
هنگامی که ایالات متحده یک کشتی را تحریم می‌کند، همانند تحریم‌های ۱۰ آوریل ۲۰۲۵ علیه ۳۰ کشتی مرتبط با نفت ایران، آن کشتی از دسترسی به سیستم مالی آمریکا محروم می‌شود، نمی‌تواند در بنادر تحت نفوذ آمریکا پهلو بگیرد، و شرکت‌های آمریکایی یا متحد با آن از معامله با این کشتی منع می‌شوند. در عمل، این تحریم‌ها جریمه مالی مستقیم اعمال نمی‌کنند، بلکه هزینه‌های عملیاتی (مانند بیمه و سوخت) را افزایش می‌دهند، زیرا بیمه‌گران غربی از ترس نقض قوانین همکاری نمی‌کنند. توقیف فیزیکی کشتی نیز ممکن است، اما تنها در صورتی رخ می‌دهد که کشتی وارد آب‌های تحت کنترل آمریکا یا متحدانش شود و نیروهای دریایی (مانند ناوگان پنجم) آن را متوقف کنند—اتفاقی که به ندرت رخ می‌دهد، زیرا این کشتی‌ها معمولا در مسیرهای امن (مثل خلیج عمان به چین) عمل می‌کنند و از ردیابی اجتناب می‌ورزند.
تحریم ۳۰ کشتی توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا در ۱۰ آوریل ۲۰۲۵، این کشتی‌ها را از دسترسی به سیستم مالی آمریکا محروم کرده و شرکت‌های بیمه غربی را از همکاری با آنها منع می‌کند، که هزینه‌های عملیاتی (مانند اجاره و بیمه) را از ۲ به ۴ دلار به ازای هر بشکه افزایش می‌دهد. در دور اول تحریم‌ها (۲۰۱۸-۲۰۲۰)، بیمه‌گران غربی به دلیل ترس از جریمه و توقیف، کشتی‌های ایرانی را پوشش نمی‌دادند و این صادرات را به زیر ۳۰۰ هزار بشکه رساند. اما اکنون، ناوگان سایه با بیمه‌های غیرغربی (مانند شرکت‌های چینی یا روسی) و معاملات یوانی عمل می‌کند، و چین، به دلیل رقابت ژئوپلیتیک با آمریکا و نیاز تیپات‌ها به نفت ارزان ایران، این ریسک را پذیرفته است؛ لذا تحریم‌ها فشار می‌آورند، اما فروش ۱.۸ میلیون بشکه‌ای را متوقف نمی‌کنند.
چرا تحریم‌های دور اول موفق بودند؟
خروج آمریکا از برجام در مه ۲۰۱۸ و اعمال تحریم‌ها در نوامبر همان سال، صادرات ایران را از ۲.۵ میلیون بشکه در روز به زیر ۳۰۰ هزار بشکه در ۲۰۲۰ کاهش داد. اسحاق جهانگیری معاون اول حسن روحانی رئیس‌جمهور پیشین ایران در سال ۱۴۰۰ این رقم را تایید کرده بود. اما دلایل این موفقیت چه بودند؟ این تحریم‌ها غافلگیرانه بودند. ایران آمادگی نداشت و مشتریان سنتی مانند ژاپن و کره جنوبی خرید را متوقف کردند. ردیابی ماهواره‌ای و جریمه شرکت‌ها نظارت دقیقی بر تحریم‌ها داشتند و در مواردی، شرکت‌هایی همچون کوسکوی چین را در سال ۲۰۱۹ مورد فشار قرار دادند و ناوگان سایه را محدود کرد. سوم اینکه قیمت نفت حدود ۴۵ دلار هر بشکه بود و تقاضای جهانی کم، انگیزه خرید را کاهش داد.
علت‌های تغییر شرایط در دور دوم ترامپ
صادرات ایران در مارس ۲۰۲۵ به ۱.۹۱ میلیون بشکه در روز رسید. دلایل چه هستند؟ ایران تجربه به دست آورده است و از سال ۲۰۱۸، ناوگان سایه (بیش از ۱۰۰ کشتی)، انتقال کشتی‌به‌کشتی و جعل اسناد را تقویت کرده است. تیپات‌ها، که ۳۰ درصد ظرفیت پالایش چین را تشکیل می‌دهند، به نفت ارزان ایران (با تخفیف ۴-۵ دلار هر بشکه) وابسته‌اند. قیمت ۷۰ دلار هر بشکه تقاضا را بالا نگه داشته است. استفاده از یوان و واسطه‌های هنگ‌کنگی و به‌طور کلی معاملات غیربانکی، تحریم‌ها را بی‌اثر کرده است. و دیگر اینکه جنگ اوکراین و رقابت با چین، شدت نظارت را کاهش داده است. صادرات ایران در سال ۲۰۲۴ (دوره بایدن) به ۱.۵۶ میلیون بشکه رسید.
ترامپ خودش هم فهمید
دونالد ترامپ در مصاحبه‌ای با فاکس نیوز در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۴، در جریان کمپین انتخاباتی، گفت: تحریم‌ها نباید طولانی شوند، زیرا اگر بیش از حد ادامه یابند، آنها راه‌های دور زدن آن را پیدا می‌کنند. ما در دور اول سریع عمل کردیم و نتیجه گرفتیم. او افزود که تحریم‌ها تا حدی مؤثرند و پس از آن باید به گزینه‌های دیگر روی آورد. این نشان می‌دهد ترامپ از پیش می‌دانست تحریم‌ها محدودیت دارند و ممکن است به اقدامات نظامی یا دیپلماتیک (مانند مذاکرات عمان در ۱۲ آوریل ۲۰۲۵) متوسل شود.
تحریم‌های آمریکا یک‌جانبه‌اند و از سوی شورای امنیت تایید نشده‌اند، به همین علت چین از نظر حقوقی مانعی برای خرید ندارد. تیپات‌ها به سیستم مالی آمریکا متصل نیستند و جریمه‌های OFAC به آنها نمی‌رسد. ایران نیز با واسطه‌ها تحریم‌ها را دور می‌زند و راهکار حقوقی مشخصی وجود ندارد. تقاضای بالا و قیمت مناسب نفت، خرید چین را توجیه می‌کند. چین برای مقابله با آمریکا از ایران حمایت می‌کند. ردیابی به دلیل خاموش کردن AIS و استفاده از سیستم‌های غیربانکی دشوار شده است.
تحریم‌های ۱۰ آوریل هزینه‌های ایران را افزایش می‌دهد، اما بعید است صادرات ۱.۸ میلیون بشکه‌ای را متوقف کند، چون ناوگان سایه و تیپات‌ها انعطاف‌پذیرند. دور اول با غافلگیری و نظارت موفق بود، اما تجربه ایران و نیاز چین معادله را تغییر داده است. ترامپ در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۴ پیش‌بینی کرده بود که تحریم‌های طولانی اثر خود را از دست می‌دهند، و اکنون ممکن است به گزینه‌های دیگر، مانند تشدید تهدید نظامی یا مذاکرات عمان، روی آورد. نتیجه تا اکتبر ۲۰۲۵ (انقضای قطعنامه ۲۲۳۱) مشخص خواهد شد—یا توافقی موقت، یا تنشی جدید.
متنی سرشار از اطلاعات سوخته سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.